Praca w godzinach nadliczbowych jest to praca ponad dobowy albo przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Praca nadliczbowa jest dozwolona w razie prowadzenia akcji ratunkowej lub szczególnych potrzeb pracodawcy (art. 151 § 1 k.p.). Co do zasady praca ponadwymiarowa dozwolona jest w każdym systemie czasu pracy oraz niezależnie od przyjętego w firmie sposobu wynagradzania.
Pracodawca rekompensuje pracownikowi pracę w nadgodzinach w dwojaki sposób:
- wypłaca wynagrodzenie za godziny nadliczbowe ze stosownym dodatkiem,
- udziela czasu wolnego.
W przypadku wyboru pierwszego rozwiązania pracodawca będzie zobowiązany wypłacić pracownikowi 50% lub 100% dodatek do wynagrodzenia, w zależności od tego, kiedy praca w nadgodzinach miała miejsce.
WAŻNE!
Niezależnie od sposobu wyboru rekompensaty pracodawca będzie zobowiązany do wypłaty normalnego wynagrodzenia za dodatkową pracę.
Normalne wynagrodzenie w systemie akordowym
System akordowy charakteryzuje się tym, że na wysokość pensji ma wpływ liczba wytworzonych przez pracownika towarów. W związku z tym może się okazać, że pensja w każdym miesiącu jest różna. Niemniej jednak nawet przy tak określonym wynagrodzeniu pracownik pracuje w ramach obowiązującego go systemu czasu pracy. W związku z tym, jeżeli będzie pracował ponad normę, należy mu się rekompensata.
Aby prawidłowo zrekompensować pracę w nadgodzinach, należy najpierw zapłacić pracownikowi normalne wynagrodzenie za wykonaną dodatkową pracę.
Sąd Najwyższy orzekł w wyroku z 3 czerwca 1986 r., że normalne wynagrodzenie to takie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników (I PRN 40/86).
W związku z tym przy obliczaniu „normalnego” wynagrodzenia w systemie akordowym należy również wziąć pod uwagę nie tylko płacę zasadniczą, ale także przysługujące pracownikowi ewentualne dodatki.
Przykład
Pracownik wynagradzany jest w systemie akordowym. Za każdą złożoną klawiaturę dostaje 50 zł. W grudniu złożył ich 72. Dodatkowo pracownik otrzymuje dodatek stażowy w wysokości 250 zł miesięcznie oraz premię w stałej wysokości 200 zł, jeżeli wykona ponad 50 klawiatur miesięcznie. Pracownik w grudniu 2010 r. wypracował 12 godzin nadliczbowych.
Nie został mu udzielony czas wolny, a zatem w ramach rekompensaty pracodawca wypłaci mu normalne wynagrodzenie wraz z 50% dodatkiem. Ponieważ pracownik w grudniu był najlepszym pracownikiem, otrzymał także nagrodę w wysokości 300 zł.
Przy obliczaniu normalnego wynagrodzenia za nadgodziny należy uwzględnić wszystkie powyższe składniki wynagrodzenia, oprócz nagrody, gdyż nie ma ona charakteru stałego, lecz jest świadczeniem wypłacanym w zależności od decyzji pracodawcy.
Krok 1.
Obliczamy normalne wynagrodzenie za godzinę pracy w grudniu 2010 r.:
• [(50 zł x 72) + 250 zł + 200 zł] : 188 (godziny pracy w grudniu – 176 + 12) = 4050 zł : 188 = 21,54 zł.
Krok 2.
Następnie pomnożymy wynagrodzenie za godzinę pracy przez liczbę nadgodzin:
• 21,54 zł x 12 = 258,48 zł.
Za 12 nadgodzin w grudniu pracownik powinien otrzymać 258,48 zł normalnego wynagrodzenia.
Dodatek za pracę w nadgodzinach
Inne zasady obowiązują natomiast przy obliczaniu dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Niezależnie od systemu wynagradzania wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku za nadgodziny obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia (art. 1511 § 3 k.p.).
W przypadku pracownika wynagradzanego stawką akordową przeważnie nie mamy wyodrębnionej stawki godzinowej lub miesięcznej, a więc będziemy musieli ustalić 60% wynagrodzenia, liczonego przy zastosowaniu zasad, takich jak przy wynagrodzeniu za urlop wypoczynkowy.
Przykład
Pracownik w grudniu 2010 r. wypracował 8 godzin nadliczbowych. Część z nich była nadgodzinami nocnymi. W związku z tym pracownikowi za 3 godziny należy się 100% dodatek, a za 5 godzin 50% dodatek. Pracownik wynagradzany jest w systemie akordowym i otrzymuje 32 zł za każde wyprodukowane krzesło obrotowe.
Aby obliczyć wysokość dodatku za pracę w nadgodzinach, należy:
• obliczyć średnie wynagrodzenie z 3 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym wystąpiły nadgodziny:
– listopad 2010 r. – wynagrodzenie 2800 zł, 160 godzin pracy,
– październik 2010 r. – wynagrodzenie 3250 zł, 168 godzin pracy,
– wrzesień 2010 r. – wynagrodzenie 3560 zł, 176 godzin pracy;
2800 zł + 3250 zł + 3560 zł = 9610 zł.
• obliczyć liczbę godzin pracy z ostatnich 3 miesięcy:
– listopad 2010 r. – 160 godz.,
– październik 2010 r. – 168 godz.,
– wrzesień 2010 r. – 176 godz.;
160 + 168 + 176 = 504 godz.
• obliczyć stawkę za godzinę pracy:
9610 zł : 504 = 19,07 zł.
• ustalić 60% tej stawki:
60% x 19,07 zł = 11,44 zł.
• pomnożyć przez liczbę nadgodzin:
(11,44 zł x 50%) x 5 nadgodzin = 5,72 x 5 nadgodzin = 28,60 zł,
(11,44 zł x 100%) x 3 nadgodziny = 11,44 zł x 3 nadgodziny = 34,32 zł.
Za pracę w nadgodzinach pracownik powinien otrzymać 62,92 zł dodatku.
Dłuższy okres rozliczeniowy
Pracownicy często pracują w dłuższym niż 1-miesięczny okres rozliczeniowy. Powstaje wtedy pytanie, z którego miesiąca brać pod uwagę wymiar czasu pracy w celu obliczenia stawki godzinowej. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej uznało, że powstanie nadgodzin można stwierdzić w ostatnim miesiącu okresu rozliczeniowego. W związku z tym przy dłuższych okresach rozliczeniowych wymiar czasu pracy należy wziąć z miesiąca, który kończy dany okres rozliczeniowy (stanowisko Departamentu Prawa Pracy MPiPS z 20 sierpnia 2008 r., DPR-III-079-475/ZN/08).
Podstawa prawna:
- art. 129 § 1, art. 131, art. 1511 Kodeksu pracy,
- § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 3 czerwca 1986 r. (I PRN 40/86, OSNC 1987/9/140).