Grażyna C. została zatrudniona w lipcu 2007 r. przez Ośrodek Doradztwa Rolniczego w B. na podstawie umowy o pracę na czas określony od 19 lipca do 18 października 2007 r. na stanowisku technika – doradcy ds. gospodarstw wiejskich i agroturystyki w Rejonowym Zespole Doradców w Ł. będącym jednostką organizacyjną macierzystego ODR. W dniu zatrudnienia dyrektor ODR powierzył Grażynie C. – na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy – na okres od 20 lipca do 31 sierpnia 2007 r. pełnienie obowiązków kierownika Rejonowego Zespołu Doradców w Ł. Oddział K. Pracownica otrzymała też dodatek funkcyjny z tego tytułu. We wrześniu tego samego roku przedłużono okres powierzenia obowiązków kierownika rejonowego zespołu doradców, znów na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy – na kolejny miesiąc.
W październiku 2007 r. strony zawarły kolejną umowę o pracę na czas określony od 19 października do 31 grudnia 2007 r. Dzień rozpoczęcia pracy ustaliły na 19 października 2007 r. Pozostałe warunki umowy pozostały bez zmian, co dotyczyło także stanowiska pracy, na którym zatrudniono Grażynę C. Nadal miała być technikiem – doradcą do spraw gospodarstw wiejskich i agroturystyki. Kierownictwo ODR ponownie powierzyło jej obowiązki kierownika tego samego rejonowego zespołu doradców.
Sytuacja powtórzyła się pod koniec 2007 r., kiedy to Grażyna C. otrzymała już bezterminową umowę o pracę na stanowisko technika – doradcy, a kierownictwo ODR jednocześnie z nową umową znów powierzyło jej obowiązki kierownika zespołu doradców. Podstawą był ponownie art. 42 § 4 Kodeksu pracy, a Grażyna C. miała być „p.o. kierownika” od 1 stycznia do 31 marca 2008 r. Nadal miała też otrzymywać dodatek funkcyjny. Przedłużanie powierzania obowiązków nastąpiło jeszcze kilkakrotnie. Od 1 maja 2008 r. powierzono jej pełnienie obowiązków kierownika bezterminowo.
Ze stanowiska kierownika zespołu doradców Grażyna C. została odwołana w czerwcu 2008 r. Od 1 lipca tego roku miała przestać pełnić obowiązki, odebrano jej też dodatek funkcyjny. Pismo dyrektora ODR dotyczące zmiany stanowiska zostało doręczone pracownicy 30 czerwca. Grażyna C. odmówiła przyjęcia pisma odwołującego, po czym poszła na zwolnienie lekarskie. Wkrótce potem do sądu trafił pozew przeciwko ODR o przywrócenie poprzednich warunków pracy (na stanowisku kierownika zespołu doradców) oraz o wypłatę dodatku funkcyjnego za okres po 30 czerwca 2008 r.
Rozstrzygnięcia sądów
Sąd I instancji oddalił powództwo wskazując, że pracownica nie miała kompetencji do wykonywania na stałe obowiązków kierownika zespołu doradców. Według obowiązujących w ODR przepisów o wynagradzaniu, kierownik ten powinien legitymować się wyższym wykształceniem. Grażyna C. miała zaś tylko wykształcenie średnie, dopiero studiowała na wyższej uczelni, której – w chwili powierzania obowiązków kierownika – jeszcze nie ukończyła. Grażyna C. złożyła apelację, która także została oddalona. Po wydaniu niekorzystnego wyroku złożyła więc skargę kasacyjną.
Orzeczenie Sądu Najwyższego
Skarga kasacyjna została uwzględniona – Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu II instancji i skierował sprawę do ponownego rozpoznania.
Uzasadniając orzeczenie sąd wskazał, że od chwili zawarcia umowy o pracę powódce nieprzerwanie powierzano inną pracę niż określona w umowie o pracę. Obowiązki pracownicze przypisane do stanowiska kierownika rejonowego zespołu doradców były zupełnie inne od obowiązków przypisanych do stanowiska technika – doradcy do spraw gospodarstw wiejskich i agroturystyki. Na tym ostatnim stanowisku powódka, w czasie zatrudnienia u pozwanego, faktycznie w ogóle nie świadczyła pracy.
Taka sytuacja może być potraktowana jako dorozumiana zmiana treści łączącego strony stosunku pracy. Tym samym należy uznać, że umowa została w istocie zawarta na stanowisko kierownika zespołu doradców. W takim zaś przypadku jednostronna rezygnacja z powierzania przez pracodawcę obowiązków kierownika powinna zostać dokonana w formie wypowiedzenia zmieniającego. Dopuszczalne jest oczywiście zawarcie przez strony stosunku pracy porozumienia dotyczącego powierzenia powódce obowiązków przewidzianych w pierwotnej (zawartej na piśmie) umowie o pracę za wynagrodzeniem przewidzianym w tej umowie lub innych niż obowiązki kierownika rejonowego zespołu doradców. W każdym razie konieczne jest oświadczenie woli dotyczące zmiany umowy – albo w formie wypowiedzenia (jednostronne – pracodawcy), albo w formie porozumienia zmieniającego (obustronne – pracownika i pracodawcy).
Brak odpowiednich kwalifikacji Grażyny C. do zajmowania stanowiska kierowniczego nie ma tu znaczenia, gdyż wyłącznie pracodawcę obciąża ryzyko zatrudnienia pracownika na stanowisku pracy, do zajmowania którego nie ma on wymaganych kwalifikacji zawodowych. Nie jest więc nadużyciem prawa żądanie przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach, zgłoszone przez pracownika, który nie miał kwalifikacji zawodowych koniecznych do wykonywania pracy na stanowisku zajmowanym przed wypowiedzeniem.
Wnioski z orzeczenia
Ryzyko powierzenia pracownikowi, zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, pracy na stanowisku, do którego objęcia nie ma on odpowiednich kwalifikacji, wykształcenia lub przygotowania zawodowego, obciąża wyłącznie pracodawcę.
Pracownik nie może ponosić negatywnych konsekwencji – także płacowych – podjętej przez pracodawcę próby obejścia prawa, polegającej na zatrudnieniu pracownika na innym (przeważnie niższym) stanowisku, niewymagającym takich kwalifikacji – z jednoczesnym powierzeniem mu na czas nieoznaczony, zaraz po zatrudnieniu, wykonywania obowiązków przypisanych do wyższego stanowiska (kierowniczego).
Konsekwencją tego jest konieczność dokonania wypowiedzenia zmieniającego. W przeciwnym razie pracodawca jest zobowiązany nadal zatrudniać pracownika na stanowisku wyższym, do zajmowania którego nie ma kwalifikacji. Będzie też zobowiązany wypłacać mu stosowne wynagrodzenie (także w wyższej kwocie) oraz dodatki przewidziane dla takich stanowisk – tak jak np. dodatek funkcyjny – także przez okres wypowiedzenia.