W razie zaistnienia wypadku w czasie podróży służbowej pracownik ma prawo do świadczeń pieniężnych określonych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (zwanej dalej ustawą wypadkową) na takich samych zasadach jak w przypadku wypadku, który zaistniał przy pracy.
Uprawnienia pracownika do świadczeń wynikają wprost z art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy wypadkowej. Nie dotyczy to jedynie sytuacji, gdy wypadek ten został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań. Z tytułu wypadku w czasie podróży służbowej przysługuje przede wszystkim prawo do jednorazowego odszkodowania w razie zaistnienia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz prawo do zasiłku chorobowego w wysokości 100% podstawy wymiaru.
Kiedy podróż służbowa?
Podróżą służbową jest wykonywanie zadania określonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika, w terminie i miejscu określonym w poleceniu wyjazdu służbowego. Istotne znaczenie w celu ustalenia, czy dany wyjazd był podróżą służbową pracownika, czy też jego wyjazdem prywatnym, ma to, czy odbywał się on w wyniku polecenia wydanego przez pracodawcę. Polecenie to nie musi mieć formy pisemnej, gdyż może być to także ustna dyspozycja pracodawcy lub przełożonego danego pracownika.
PRZYKŁAD
Pracownica na polecenie przełożonych pojechała do Poznania, aby zapoznać się z nowymi ofertami producentów mebli. Podczas pobytu w hotelu przy wysiadaniu z windy, na skutek potknięcia przewróciła się i złamała nogę. Wypadek nastąpił w czasie podróży służbowej i poszkodowana pracownica powinna otrzymać świadczenia odszkodowawcze z ZUS.
W przypadku braku polecenia przełożonego nie ma podstaw, aby zakwalifikować wyjazd pracownika jako podróż służbową. To zaś, w konsekwencji, wyłącza także ochronę ubezpieczeniową pracownika. Dlatego też, np. wypadek, jakiemu uległ pracownik podczas przejazdu swoim samochodem na studia podyplomowe, nie jest wypadkiem podczas podróży służbowej, zgodnie z definicją wskazaną w ustawie wypadkowej, jeżeli w związku z tymi studiami pracodawca nie wydał pracownikowi polecenia wyjazdu służbowego. Oznacza to, że w tej sytuacji pracownik nie otrzyma świadczeń odszkodowawczych z ZUS. Podobnie wypowiadał się w tym zakresie Sąd Najwyższy w wyroku z 5 czerwca 1998 r., stwierdzając, że wypadek, jakiemu uległ pracownik podczas podróży na kurs specjalizacyjny, mający na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych, nie jest wypadkiem podczas podróży służbowej, jeżeli w związku z tym kursem pracodawca nie wydał pracownikowi polecenia wyjazdu służbowego, a jedynie uznał za usprawiedliwioną nieobecność pracownika spowodowaną uczestniczeniem w tym kursie.
Kiedy pracownik jest chroniony?
W praktyce określenie zakresu ochrony pracownika w czasie podróży służbowej powoduje znaczne trudności. Wątpliwości dotyczą zwłaszcza czynności zaliczanych do prywatnej sfery życia pracownika i niepozostających w związku z obowiązkami pracowniczymi oraz celem podróży służbowej. Należy jednak stwierdzić, że ochrona pracowników w podróży służbowej jest szeroka i wykluczenie związku danego zdarzenia z pracą następuje tylko wtedy, gdy wypadek został spowodowany takim postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w żadnym związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań. Dzieje się tak dlatego, że w czasie podróży służbowej pracownik musi poruszać się w interesie pracodawcy poza miejscem swojego zatrudnienia i zamieszkania, z czym wiąże się dodatkowe ryzyko powstania nieszczęśliwego wypadku. Określając zakres ochrony pracownika w czasie podróży służbowej, warto zwrócić uwagę na orzecznictwo Sądu Najwyższego. Istotne znaczenie ma tu m.in. wyrok Sądu z 13 maja 1997 r., w którym podkreślono, że pracownik w podróży służbowej zachowuje m.in. prawo do korzystania z odpoczynku, spacerów czy spożywania posiłków poza miejscem wykonywania obowiązków służbowych. Przy czym, tego rodzaju zachowanie pracownika nie oznacza zerwania związku z celem podróży służbowej. Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 8 października 1999 r., podnosząc, że wypadek pracownika w czasie podróży służbowej, biorącego udział w jej części rekreacyjnej, podlega ochronie prawnej, chyba że jego zachowanie jest naganne w sposób uzasadniający uznanie, że doszło do zerwania związku z podróżą służbową. W praktyce oznacza to, że w ramach podróży służbowej pracownik jest objęty ochroną ubezpieczeniową nie tylko podczas wykonywania czynności zleconych mu do załatwienia w czasie podróży oraz w czasie drogi do miejsca docelowego i z powrotem do stałego miejsca zamieszkania, lecz przez cały czas pobytu w takiej podróży.
PRZYKŁAD
Pracownik został skierowany przez pracodawcę na 3-dniowe szkolenie. Po zakończeniu wykładów, idąc do swojego pokoju, potknął się na schodach i skręcił nogę w stawie skokowym. W wyniku tego doznał długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Wypadek ten zgłoszono do właściwego oddziału ZUS, gdzie lekarz orzecznik stwierdził 3% uszczerbek na zdrowiu. Uzasadnia to prawo pracownika do jednorazowego odszkodowania z tytułu tego uszczerbku.
Wyłączenie uprawnień
Prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego wyłącza takie postępowanie pracownika w czasie podróży służbowej, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań. Musi więc wystąpić zerwanie związku między powierzonymi obowiązkami a zachowaniem się pracownika w czasie podróży służbowej, np. złamanie nogi po samowolnym opuszczeniu przez pracownika autobusu, którym poruszał się on do celu podróży służbowej. Ponadto, świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują pracownikowi, gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Nie ma prawa do tych świadczeń także pracownik, który – będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych – przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
Podstawa prawna:
- art. 3 ust. 2 pkt 1, art. 6, art. 9, art. 21 ust. 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (j.t. DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322, ost. zm. DzU z 2012 r. poz. 637).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 5 czerwca 1998 r. (II UKN 80/98, OSNP 1999/11/380),
- wyrok SN z 13 maja 1997 r. (II UKN 98/97, OSNP 1998/4/132),
- wyrok SN z 8 października 1999 r. (II UKN 545/98, OSNP 2001/1/21).