Czekają nas spore zmiany dla osób z niepełnosprawnościami, dla rodzin i osób samotnie gospodarujących znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej, życiowej i zdrowotnej, w tym dla seniorów. Ogłoszono projekt ustawy o zmianie ustawy pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (numer projektu: UD315) ma na celu wdrożenie pierwszego etapu szerokiej reformy systemu pomocy społecznej, skoncentrowanej na zwiększeniu dostępności i jakości usług, lepszej koordynacji wsparcia oraz wzmocnieniu działania pewnych instytucji i form pomocy.
- Reforma pomocy społecznej 2025 i 2026
- Co jest celem pomocy społecznej?
- Pomoc społeczna: cel reformy i diagnoza problemów systemowych
- Pomoc społeczna 2025 i 2026: najważniejsze zmiany proponowane w projekcie
- Pomoc społeczna 2025 i 2026: mieszkalnictwo wspomagane i treningowe
- Pomoc społeczna 2025 i 2026: rozwój środowiskowych form wsparcia i regulacja domów pomocy społecznej (DPS)
- Pomoc społeczna 2025 i 2026: streetworking i kręgi wsparcia
- Pomoc społeczna 2025 i 2026: wzmocnienie kadr i system rozwoju zawodowego
- Pomoc społeczna 2025 i 2026: planowanie strategiczne, koordynacja i cyfryzacja
- Uproszczenie procedur i poszerzenie przesłanek pomocy
- Pomoc społeczna 2025 i 2026: finansowanie i odpowiedzialność instytucjonalna
- Kiedy zmiany w pomocy społecznej?
Reforma pomocy społecznej 2025 i 2026
Projekt ustawy o zmianie ustawy pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (numer projektu: UD315) ma na celu wdrożenie pierwszego etapu szerokiej reformy systemu pomocy społecznej, skoncentrowanej na zwiększeniu dostępności i jakości usług, lepszej koordynacji wsparcia oraz wzmocnieniu działania pewnych instytucji i form pomocy. Jak czytamy na stronie rządowej:
"Projekt stanowi odpowiedź na liczne postulaty zgłaszane przez szereg lat przez stronę społeczną (w tym różne bezdomności, osoby w kryzysie zdrowia psychicznego, czy osoby opuszczające pieczę zastępczą), przedstawicieli samorządów wszystkich szczebli oraz pracowników socjalnych i przedstawicieli innych zawodów pomocowych. (...) Bezpośrednią przyczyną podjęcia prac legislacyjnych jest konieczność dostosowania przepisów ustawy o pomocy społecznej do aktualnych wyzwań społecznych, w tym potrzeb wynikających z procesu deinstytucjonalizacji, rozwoju mieszkalnictwa wspomaganego i środowiskowych form wsparcia, poprawy warunków organizacyjnych funkcjonowania systemu oraz konieczności zapewnienia skutecznego monitorowania jakości usług świadczonych na rzecz osób korzystających z pomocy społecznej.".
Co jest celem pomocy społecznej?
W myśl przepisu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1283, z późn.zm), celem systemu pomocy społecznej jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać samodzielnie. Do zadań pomocy społecznej należy nie tylko udzielanie przewidzianych ustawą świadczeń pieniężnych i niepieniężnych. Istotną formą wsparcia jest również praca socjalna mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności funkcjonowania w społeczeństwie przez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.
Pomoc społeczna: cel reformy i diagnoza problemów systemowych
Tak naprawdę można powiedzieć, że reforma pomocy społecznej odpowiada na dotychczasowe problemy prawne i faktyczne, które wprawdzie na bieżąco były nowelizacje, ale miały charakter fragmentaryczny i nie zapewniały spójnego systemowego podejścia pozwalającego w pełni realizować cel ustawy o pomocy społecznej, czyli wsparcie osób i rodzin w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych. Kluczowe deficyty zidentyfikowane przez Zespół do spraw reformy obejmują braki w deinstytucjonalizacji, ograniczoną dostępność alternatywnych form mieszkalnictwa, niedostateczne wsparcie kadr oraz luki w monitoringu jakości usług.
Pomoc społeczna 2025 i 2026: najważniejsze zmiany proponowane w projekcie
Projekt wprowadza zharmonizowane definicje pojęć kluczowych dla praktyki pomocy społecznej: deinstytucjonalizacja, streetworking, kręgi wsparcia oraz osoby w kryzysie bezdomności i osoby wymagające wsparcia w codziennym funkcjonowaniu. Równocześnie aktualizowana jest definicja pracy socjalnej, aby odzwierciedlić współczesne metody i nacisk na partycypację odbiorcy wsparcia.
Pomoc społeczna 2025 i 2026: mieszkalnictwo wspomagane i treningowe
Projekt systemowo wzmacnia mieszkalnictwo wspomagane i treningowe jako realną alternatywę wobec opieki całodobowej. Zakłada zniesienie ograniczeń dotyczących osób wymagających całodobowego wsparcia, rozróżnienie form krótkoterminowych i długoterminowych, dopuszczenie prowadzenia mieszkań przez organizacje pozarządowe oraz ułatwienia prawne dla umów najmu i łączenia jednostek mieszkalnych w zespoły mieszkań. System rejestrowania prowadzić będzie wojewoda w formie połączonego rejestru i listy, co ma zwiększyć przejrzystość oferty - to jedne z głównych proponowanych zmian.
Pomoc społeczna 2025 i 2026: rozwój środowiskowych form wsparcia i regulacja domów pomocy społecznej (DPS)
Projekt stawia preferencję dla środowiskowych, zindywidualizowanych form wsparcia i przewiduje, że korzystanie z nich powinno być rozważone przed skierowaniem do domu pomocy społecznej (DPS). Jednocześnie doprecyzowano zasady dotyczące odpłatności za pobyt w DPS, w tym kolejność podmiotów zobowiązanych do wnoszenia opłat oraz przesłanki zwolnienia, a także rozszerzono katalog podmiotów zobowiązanych (np. osoby obdarowane nieruchomością w zamian za opiekę). Wzmocniono także nadzór wojewodów nad przestrzeganiem praw człowieka i jakością usług w DPS.
Pomoc społeczna 2025 i 2026: streetworking i kręgi wsparcia
Projekt formalizuje definicję i standardy streetworkingu, określając zakres uprawnień i obowiązków pracowników środowiskowych oraz wprowadzając ramy dla tworzenia i wykorzystania kręgów wsparcia — sieci naturalnych i zinstytucjonalizowanych relacji wspierających procesy reintegracji i samodzielnego funkcjonowania.
Pomoc społeczna 2025 i 2026: wzmocnienie kadr i system rozwoju zawodowego
Projekt porządkuje ścieżki awansu zawodowego, ujednolica minimalne standardy dostępu do superwizji i przewiduje systemowe szkolenia, w tym z zakresu bezpieczeństwa osobistego pracowników socjalnych. Standardy mają charakter minimalny, co ma ograniczyć terytorialne różnice w możliwościach rozwoju zawodowego kadr pomocy społecznej.
Pomoc społeczna 2025 i 2026: planowanie strategiczne, koordynacja i cyfryzacja
Projekt porządkuje zasady opracowywania strategii polityki społecznej i lokalnych planów rozwoju usług oraz doprecyzowuje role OPS, PCPR, ROPS i wojewodów na etapach diagnozy, planowania, realizacji i ewaluacji. Projekt wprowadza także podstawy prawne dla spójnego systemu wymiany informacji i monitoringu jakości usług oraz dla uporządkowania publikacji danych jednostkowych instytucji, co ma usprawnić przepływ informacji między podmiotami publicznymi i przyspieszyć reakcję na potrzeby odbiorców.
Uproszczenie procedur i poszerzenie przesłanek pomocy
Następnie należy mieć na uwadze, że projekt zakłada uproszczenia proceduralne, np. zastąpienie rodzinnego wywiadu środowiskowego w określonych przypadkach oświadczeniami i wnioskami, rozszerzenie przesłanek udzielania pomocy o zachowania kompulsywne i inne uzależnienia behawioralne, doprecyzowanie zasad zlecania zadań publicznych oraz korekty dotyczące indywidualnych programów integracyjnych i celów zasiłku celowego.
Pomoc społeczna 2025 i 2026: finansowanie i odpowiedzialność instytucjonalna
Projekt doprecyzowuje wykorzystanie dotacji celowych, także na wynagrodzenia w ośrodkach realizujących zadania na styku zdrowia i pomocy społecznej, oraz poszerza obowiązki informacyjne instytucji publicznych wobec kadr pomocy społecznej w celu poprawy dostępu do świadczeń oraz bezpieczeństwa odbiorców.
Nie wiadomo na ten moment w jakiej ostatecznej treści ustawa wejdzie w życie, ale wiadomo, że reforma ma szansę uporządkować pewnego rodzaju łańcuch odpowiedzialności od poziomu lokalnego po regionalny i rządowy, poprawić koordynację międzyinstytucjonalną i wzmocnić mechanizmy monitoringu jakości usług, co powinno przełożyć się na lepsze dopasowanie wsparcia do indywidualnych potrzeb odbiorców. Jednocześnie wdrożenie zmian będzie wymagać skoordynowanych działań w zakresie finansowania, rozwoju kadr, przygotowania rejestrów oraz wdrożenia rozwiązań cyfrowych do wymiany informacji. Pewne jest jedno dzięki projektowanym zmianom miliony Polaków ma szanse na lepsze życie.
Kiedy zmiany w pomocy społecznej?
Przyjęcie projektu przez Radę Ministrów jest zaplanowane w IV kwartale 2025 r. i stanowi pierwszy etap reformy, której realizacja wymaga ścisłej współpracy administracji centralnej, samorządów, sektora pozarządowego oraz środowisk zawodowych pomocy społecznej. Ważne jednak, że sprawa została ruszona, a prace są w toku.
Projekt ustawy o zmianie ustawy pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (numer projektu: UD315)
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1283, z późn.zm)