Najbardziej powszechnym wyjątkiem od podstawowej zasady, zgodnie z którą pracownik oraz osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega przepisom ubezpieczeń społecznych tego państwa, na którego terytorium jest zatrudniona lub wykonuje działalność, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa UE, jest oddelegowanie pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek.
Z przepisów unijnych wynika, że:
- pracownik najemny zatrudniony w jednym z państw członkowskich UE, który został delegowany przez swojego pracodawcę do pracy w innym państwie członkowskim, podlega ustawodawstwu pierwszego państwa, pod warunkiem że przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekroczy 12 miesięcy i nie został on skierowany w miejsce innej osoby, której okres skierowania już upłynął,
- osoba prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium państwa członkowskiego i wykonująca pracę na terytorium innego państwa UE w dalszym ciągu podlega ustawodawstwu pierwszego państwa, jeśli przewidywany okres wykonywania pracy na obszarze drugiego państwa nie przekracza 12 miesięcy.
WAŻNE!
Właściwość ustawodawstwa państwa wysyłającego w stosunku do delegowanego pracownika najemnego lub osoby prowadzącej działalność musi być potwierdzona przez właściwą instytucję tego państwa na formularzu E 101 (w Polsce druki te znajdują się w jednostkach terytorialnych ZUS).
Próby omijania warunku stosowania ustawodawstwa państwa wysyłającego w postaci delegowania do pracy na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, polegający na stosowaniu krótkich przerw w okresie delegowania, są bezwzględnie eliminowane. Przerwy te nie przerywają okresu delegowania. Tym samym okres np. krótkiego urlopu podlega wliczeniu do okresu delegowania.
Przedłużenie okresu 12 miesięcy
Jeżeli praca przedłuża się poza początkowo zakładany okres 12 miesięcy z powodów, których nie można było przewidzieć wcześniej, ustawodawstwo pierwszego państwa członkowskiego stosuje się nadal aż do zakończenia pracy, pod warunkiem że wyrazi na to zgodę właściwa instytucja państwa unijnego, na którego terytorium zainteresowany wykonuje pracę. Z wnioskiem w tym zakresie należy wystąpić przed upływem 12 miesięcy, a zgoda nie może być udzielona na okres dłuższy niż 12 miesięcy.
Przykład
Obywatel polski jest zatrudniony i ubezpieczony w Polsce. Jego pracodawca wysłał go do pracy na rzecz swojej firmy do Francji, na okres 12 miesięcy. Ubezpieczenie pracownika w polskim systemie pracowniczym ZUS potwierdził na formularzu E 101. Na skutek nieprzewidzianych okoliczności zaszła potrzeba przedłużenia okresu wykonywania pracy we Francji na dalsze 6 miesięcy. W związku z tym pracodawca polski powinien wystąpić do władz Francji o wyrażenie zgody na przedłużenie polskiego ustawodawstwa jeszcze przez 6 miesięcy.
Zmiana pracodawcy
W przypadku gdyby pracownik zmienił pracodawcę w czasie pobytu za granicą, będzie to oznaczało, że nie jest on już objęty przepisami kraju, z którego został delegowany. Będzie objęty ustawodawstwem kraju, w którym wykonuje zatrudnienie.
Przykład
Obywatel polski jest zatrudniony i ubezpieczony w Polsce. Przez polską firmę zostaje oddelegowany do pracy na obszar Niemiec na okres 12 miesięcy do wykonywania pracy na rzecz tej firmy. Po 9 miesiącach firma polska wypożycza tego pracownika firmie niemieckiej. Wówczas pracownik przestaje podlegać polskim ubezpieczeniom; podlega ubezpieczeniom niemieckim.
Pracownik najemny prowadzący działalność
Osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jednego państwa członkowskiego i prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium innego państwa członkowskiego, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium wykonuje pracę za wynagrodzeniem.
Przykład
Obywatel polski jest zatrudniony w ramach stosunku pracy w Niemczech, a w Polsce prowadzi działalność gospodarczą. W Polsce ma również miejsce zamieszkania. Osoba ta podlega niemieckim przepisom z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Formularz E 101
W celu uzyskania formularza E 101 wysyłający pracodawca albo osoba prowadząca działalność na własny rachunek zwraca się do instytucji właściwej – terenowej jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na siedzibę pracodawcy, u którego osoba jest zatrudniona lub właściwej ze względu na siedzibę osoby prowadzącej działalność na własny rachunek. Wnioskując o poświadczenie formularza E 101, należy złożyć wypełniony kwestionariusz.
Informacja zawiera w szczególności:
- dane ewidencyjne i identyfikacyjne pracownika (osoby prowadzącej działalność na własny rachunek), tzn. imię, nazwisko, numery identyfikacyjne (PESEL, NIP), a w razie ich braku serię i numer dowodu osobistego lub paszportu, obywatelstwo,
- dane ewidencyjne i identyfikacyjne pracodawcy, tj. nazwę, numery identyfikacyjne (NIP, REGON), a w przypadku osób prowadzących działalność na własny rachunek – NIP i REGON, a jeśli płatnikowi składek nie nadano tych numerów lub jednego z nich – numer PESEL lub serię i numer dowodu osobistego albo paszportu,
- oświadczenie, czy na okres oddelegowania pracownikowi został udzielony urlop bezpłatny,
- oświadczenie, czy pracownik jest delegowany w miejsce innej osoby, której okres delegowania upłynął,
- okres, na jaki ma być oddelegowany pracownik bądź ma być przeniesiona działalność,
- informację, czy pracownik wykonywał wcześniej pracę na obszarze któregoś z państw członkowskich i w jakim okresie.
W składanym wniosku powinny znaleźć się również informacje dotyczące prowadzenia działalności na terenie Polski przez pracodawcę m.in.:
- średnie obroty (w %) osiągane w Polsce i w innych państwach w okresie ostatnich 12 miesięcy, a w przypadku delegowania do Niemiec w okresie 24 miesięcy,
- liczba pracowników wykonujących pracę w Polsce (oprócz administracji) oraz liczba pracowników delegowanych,
- liczba umów lub zleceń realizowanych w Polsce i za granicą.
Informacje podawane w kwestionariuszu powinny być zgodne ze stanem faktycznym, pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Podstawa prawna:
- rozporządzenie Rady EWG 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzUrz UE L 149, 5.07.1971 r.),
- rozporządzenie Rady EWG 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzUrz UE L 74, 27.03.1972 r.).