Studia podyplomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka
Sędziowie: SN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, SA Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 stycznia 2006 r. sprawy z odwołania Joanny W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o rentę rodzinną, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 16 lutego 2005 r. [...]
oddalił skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację Joanny W. od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z 28 maja 2004 r. oddljącego jej odwołanie od decyzji ZUS Oddziału w Ł. z 19 września 2003 r. odmawiającej renty rodzinnej od 1 października 2003 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że Joanna W. (urodzona 8 września 1978 r.) ukończyła studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Ł. w marcu 2002 r. Następnie rozpoczęła naukę w Podyplomowym Studium Zagadnień Legislacyjnych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu W. Organ rentowy wypłacał jej rentę rodzinną do ukończenia 25 lat. Sąd Okręgowy uznał decyzję pozwanego odmawiającą dalszej renty za prawidłową (na podstawie art. 68 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS). Przyjął, że wydłużenie okresu pobierania renty rodzinnej dotyczy tylko ostatniego roku nauki na studiach wyższych odbywanych po szkole średniej a nie na studiach podyplomowych. Sąd Apelacyjny oddalając apelację odwołującej się nie zgodził się z zarzutem, że art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. nie rozróżnia rodzajów studiów wyższych, stąd winien mieć zastosowanie również do studiów podyplomowych. Wskazał na wyraźnie rozróżnienie rodzajów studiów w przepisie art. 4 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym oraz na to, że studia podyplomowe mogą podjąć absolwenci szkół wyższych. Regulacja przepisu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej nie mogła być interpretowana rozszerzająco, gdyż odnosi się tylko do ostatniego roku studiów na wyższych studiach.
Skargę kasacyjną oparto na zarzucie naruszenia art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez błędną wykładnię i stosowanie tego przepisu tylko do ubezpieczonych, którzy 25 rok życia ukończyli wyłącznie na ostatnim roku studiów magisterskich lub uzupełniających magisterskich oraz art. 68 ust. 1 ustawy, przez niewłaściwe zastosowanie, gdyż do ustalonego stanu faktycznego przepis ten nie miał zastosowania. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku i jego zmianę w całości poprzez ustalenie, że przysługuje jej prawo do renty rodzinnej do dnia zakończenia nauki na studiach wyższych podyplomowych. W uzasadnieniu wniosku ojej przyjęcie skarga wskazała na dwa zagadnienia prawne. Pierwsze, to pytanie, czy ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej dotyczy wyłącznie studiów magisterskich i magisterskich uzupełniających, czy również studiów podyplomowych i innych rodzajów studiów prowadzonych przez szkołę wyższą z wyjątkiem studiów doktoranckich. Przepis nie różnicuje bowiem rodzajów studiów w szkole wyższej, dlatego winien mieć zastosowanie do wszelkich studiów prowadzonych przez szkołę wyższą. Drugie zagadnienie skarga odnosi do wykładni tego przepisu, a ściślej do znaczenia słowa „studia" i pytania, czy dopuszczalne jest zawężenie znaczenia użytych w nim słów przyznających prawo i zawężenia kręgu uprawnionych przy jednoczesnym braku przepisów lex specialis w sytuacji, gdy znaczenie tych słów w języku powszechnym nie budzi wątpliwości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna z braku uzasadnionej podstawy podlega oddaleniu. Oparta została jedynie na zarzucie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 68 ust. 2 i niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Na tle niespornego stanu faktycznego, w którym skarżąca się podjęła studia podyplomowe po ukończeniu uniwersyteckich studiów prawniczych, jej skarga kasacyjna oparta jest na dwóch zasadniczych założeniach, całkowicie przeciwnych wykładni i stosowaniu prawa w zaskarżonym wyroku. Pierwsze to, że studia w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej to wszelkie studia (choć z wyjątkiem doktoranckich), a nie tylko studia wyższe, w tym magisterskie i uzupełniające, a już na pewno studia podyplomowe. W konsekwencji osiągnięcie 25 lat życia na ostatnim roku studiów podyplomowych przedłużać ma prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów. Drugie założenie to rozłączne traktowanie wyrażeń „nauka w szkole" z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej i „studia w szkole wyższej" z jej art. 68 ust. 2, bowiem pierwsze dotyczyć ma nauki w szkole innej niż studia wyższe.
Wstępnie, oczywista jest przede wszystkim odpowiedź na postawione w skardze pytanie o metodę wykładni i o dopuszczalne granice interpretacji prawa. Konieczne jest tu stwierdzenie, że przy wszelkiej wykładni prawa nie jest dopuszczalne nie tylko zawężanie znaczenia słów użytych w przepisie prawa, ale również ich interpretacja wbrew wynikom wykładni językowej. Chodzi o to, że w drodze wykładni nie można tworzyć normy prawnej, która nie wynika z przepisu, a tylko musi się ustalać te prawa i obowiązki, które on zawiera. Pierwszeństwo ma wykładnia językowa, a dopiero gdy ta zawodzi, prowadząc do wyników nie dających się pogodzić z racjonalnym działaniem ustawodawcy i celem, jaki ma realizować dana norma, sięga się do dyrektyw wykładni systemowej i funkcjonalnej. Taka metodyczna uwaga została wyrażona dlatego, że w ocenie skargi kasacyjnej znaczenie słowa „studia" w języku powszechnym nie budzi wątpliwości, stąd brak podstaw aby inaczej było rozumiane przy wykładni przepisu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej. Otóż, błędne jest założenie, które przyjmuje skarżąca, że studia w szkole wyższej nie są nauką w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1, uzasadniającą prawo do renty rodzinnej do osiągnięcia 25 lat życia, jak i twierdzenie, że orzecznictwo (powołane w skardze wyroki Sądu Najwyższego: z 7 kwietnia 2000 r, II UKN 481/99, OSNAPiUS 2001 nr 19, poz. 593; z 28 października 2003 r, II UK 138/03, OSNP 2004 nr 15, poz. 271) „wskazuje", iż przewidziany w art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej wyjątek ma zastosowanie do wszelkich rodzajów studiów prowadzonych przez szkołę wyższą. Przeciwnie, studia w szkole wyższej to także nauka w szkole. Brak podstaw, aby nadawać obu wyrażeniom inne, rozdzielne znaczenie, skoro oba stanowią o tym, do kiedy trwa ochrona ubezpieczeniowa przysługująca dziecku pracownika, które rozpoczęło naukę i po maturze nadalsię uczy. Z reguły z tych przyczyn w tym okresie nie można wymagać, żeby dziecko pracowało na swoje utrzymanie. Studia w szkole wyższej mogą być traktowane jako wyjątek od regulacji z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, ale tylko co do zdarzenia, którym jest osiągnięcie 25 lat życia na ostatnim roku studiów w szkole wyższej. Nieuzasadniona jest więc kolejna argumentacja skargi, że skoro jest to wyjątek, to obejmuje wszystkie rodzaje studiów. W prawie pozytywnym, gdy obok przepisu o znaczeniu podstawowym, a takim jest art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej, jest przepis ustanawiający wyjątek od zasady, to przyjęte w nim wyrażenia interpretuje się w łączności z regulacją podstawową, a nie w oderwaniu od niej. Po wtóre, norma z przepisu stanowiącego wyjątek od zasady nie może eliminować znaczenia przepisu podstawowego. Wbrew argumentacji skargi zaskarżone rozstrzygnięcie nie doprowadziło do nadania przepisowi art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej „nowego istotnego znaczenia" i że przez to doszło do zawężenia zakresu jego stosowania. Skarga kasacyjna, mimo że argumentuje z pozycji doktrynalnych metod wykładni (M. Zieliński: Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki. Warszawa 2002), to ostatecznie analizę przepisu prawnego, a ściślej słowa „studia" przeprowadza tylko w oparciu o jego znaczenie spotykane w słownikach języka polskiego. Tymczasem nie jest to zwrot potoczny, który nie ma prawnego desygnatu. Ma rację Sąd drugiej instancji, że w systemie prawa nie mogło to być znaczenie inne niż w ustawie z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Odróżnienie studiów wyższych od studiów podyplomowych na gruncie tej ustawy było wyraźne (art. 4 ust. 2 i 4). Nie zmienił się przepis art. 68 ustawy z 17 grudnia 1998 r. a zmieniło się prawo o szkolnictwie wyższym i nowa ustawa z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365) zawiera już jednoznaczne definicje studiów wyższych i studiów podyplomowych (art. 2 ust. 1 pkt 5 i pkt 11). Stwierdza, że studia podyplomowe stanowią inną niż studia wyższe formę kształcenia przeznaczoną dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych (art. 2 ust. 1 pkt 11). Zatem w drodze legalnej definicji ustawodawca wyjaśnił i potwierdził różnice prawne i faktyczne jakie zachodziły pomiędzy studiami wyższymi i podyplomowymi. Umacnia to jedynie trafność stanowiska, że ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej nie odnosi się do studiów na studiach podyplomowych. Nie było i nie ma więc „studiów wyższych podyplomowych", tak jak to ujął wniosek skargi kasacyjnej, gdyż są jedynie studia podyplomowe po ukończeniu studiów wyższych, do których może mieć zastosowanie przepis art. 68 ust. 1 pkt 2, a nie art. 68 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r.
Z tych motywów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy art. 39814 k.p.c.