Wyrok SN z dnia 16 maja 2006 r., sygn. I UK 284/05

Ubezpieczona, która nawiązała stosunek pracy po osiągnięciu 55 lat może przejść na emeryturę na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w brzmieniu sprzed jego zmiany dokonanej ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264).

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca),

Sędziowie: SN Roman Kuczyński, SA Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 maja 2006 r. sprawy z odwołania Anny D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z. o emeryturę, na skutek kasacji odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 grudnia 2004 r. [...]

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży wyrokiem z dnia 5 sierpnia 2004 r. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Z. z dnia 29 czerwca 2004 r. i przyznał Annie D. prawo do emerytu­ry od 1 maja 2004 r. Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do emerytury na podstawie art. 46 w związku z art. 29 ustawy z dnia 17 grud­nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wobec niezaliczenia do wymaganego okresu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodar­stwie rolnym rodziców od 31 marca 1965 r. do 24 czerwca 1966 r.

Okres ubezpieczenia wnioskodawczyni urodzonej 31 marca 1949 r., wynoszący 29 lat, 1 miesiąc i 2 dni był bezsporny. Sąd Okręgowy ustalił także, iż Anna D. w latach 1963-1966 uczyła się w Zasadniczej Szkole Zawodowej w B. a mieszkała we wsi S.G. gmina C. wraz z rodzicami, którzy prowadzili gospodarstwo rolne o po­wierzchni 7 ha. Rodzice mieli konia, pięć krów, świnie, owce i drób. Nikt poza nią nie mieszkał wówczas z rodzicami. Matka jej przeszła zawał. Od listopada 1964 r. do 24 czerwca 1966 r. wnioskodawczyni dojeżdżała do szkoły w B. Dojazd do szkoły pociągiem zajmował jej godzinę, a z domu do stacji PKP odległej o 1 km chodziła pie­szo lub dojeżdżała rowerem. Przez 3 dni wnioskodawczyni dojeżdżała do szkoły na godzinę 8⁰⁰ i wracała o godz. 15⁰⁰, przez kolejne dni dojeżdżała do szkoły na godz. 14⁰⁰ lub 15⁰⁰ i wracała około 1900 lub później. Gdy uczyła się rano, po powrocie ze szkoły pracowała w gospodarstwie rolnym do godz. 21⁰⁰. Gdy uczyła się po południu, pracowała w gospodarstwie rolnym od godz. 5³⁰ do czasu wyjścia na pociąg. Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni pracowała przy obrządku zwierząt, sianoko­sach, żniwach, wykopkach ziemniaków, pieleniu warzyw, młóceniu zboża i wykonywała prace gospodarskie. W świetle powyższego Sąd uznał, że w tym czasie stale pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców przynajmniej 4-5 godzin dziennie. Nie przeszkodziło jej to w nauce, gdyż uczyła się na dwie zmiany. Praca wnioskodaw­czyni w gospodarstwie rolnym rodziców była niezbędna dla utrzymania całej rodziny. Zdaniem Sądu Okręgowego po doliczeniu spornego okresu ubezpieczona wniosko­dawczyni spełnia warunki przyznania jej emerytury.

Na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 14 grudnia 2004 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie.

Sąd Apelacyjny podniósł, że wnioskodawczyni ukończyła 55 lat 31 marca 2004 r. i w tym dniu nie pozostawała w zatrudnieniu bowiem od 1995 r. otrzymuje ona rentę z tytułu niezdolności do pracy, zaś przed przyznaniem świadczenia prowadziła działalność gospodarczą (sklep spożywczo-przemysłowy). Pracę w „Hurt Detal Artykuły Spożywczo Rolne - Anna S. w W.M.” wnioskodawczyni podjęła 1 kwietnia 2004 r. w ramach umowy o pracę na czas określony, która to umowa została rozwiązana z dniem 30 kwietnia 2004 r. Zdaniem Sądu drugiej instancji skoro ubezpieczona w dacie spełnienia warunku do uzyskania wcześniejszej emerytury (osiągnięcia wieku 55 lat) nie była pracownikiem, sporny fakt pracy w gospodarstwie rolnym nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem nawet po doliczeniu tego okresu emerytura przewidziana w art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. nie przysługiwałaby ubezpieczonej. Sąd Apelacyjny powołał się także na wyrok Sadu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., II UK 239/03 (OSNP 2004 nr 20, poz. 356).

Wnioskodawczyni wniosła kasację od tego wyroku. Skarżonemu orzeczeniu zarzucała naruszenie „art. 29, 4 pkt 13, 2 pkt 1” ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez błędną jego wy-kładnię polegającą na nietrafnym przyjęciu, iż przepis art. 29 ustawy ma zastosowa­nie jedynie wobec ubezpieczonych będących pracownikami w dacie, z jaką mogą przejść na emeryturę, podczas gdy prawidłowa wykładnia wymienionych przepisów wskazuje, iż zawarte w art. 29 ustawy określenie - ubezpieczeni będący pracowni­kami - oznacza, że emerytura na warunkach przewidzianych w tym przepisie przysługuje wyłącznie grupie ubezpieczonych, dla których tytułem objęcia ubezpiecze­niem jest stosunek pracowniczy, nie oznacza natomiast warunku pozostawania w zatrudnieniu bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Podnosiła także zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., a także art. 382 i 386 § 1 k.p.c., przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i pominięcie faktu, iż odwołująca się przez okres 12 lat i 6 miesięcy podlegała ubezpiecze­niu społecznemu, o jakim mowa w art. 4 ust. 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., oraz uznanie, iż sporny fakt pracy w gospodarstwie rolnym nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, podczas gdy wszechstronna ocena zgromadzonych dowodów i prawidłowa wykładnia art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazują, iż spełniła ona wszystkie ustawowe warunki do uzyska­nia emerytury na zasadach określonych w tym artykule.

Kasacja zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjne­go i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi, przy uwzględnieniu kosztów postępowania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Nie można odmówić słuszności podniesionemu w kasacji zarzutowi narusze­nia art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Zaskarżona odwołaniem ubezpieczonej Anny D. decyzja została wydana przed wej­ściem w życie nowelizacji tego przepisu dokonanej ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Ustawa nowelizująca weszła w życie 1 lipca 2004 r. a de­cyzja została wydana 29 czerwca 2004 r. Przepis art. 29 w dotychczasowym brzmie­niu ma zastosowanie do ubezpieczonej poprzez art. 46 ustawy z 17 grudnia 1998 r., jako że urodziła się ona po 31 grudnia 1948 r.

Wśród koniecznych warunków przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego ogólnego (na tzw. wcześniejszą emeryturę) w przepisie art. 29 wymieniony był wiek - 55 lat dla kobiet i 60 w odniesieniu do mężczyzn - oraz legity­mowanie się odpowiednimi okresami składkowymi i nieskładkowymi.

W judykaturze aprobowany był pogląd, w myśl którego z wyjątkowego prawa ustanowionego w omawianym przepisie mogli skorzystać jedynie ubezpieczeni, któ­rzy byli pracownikami bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o tę emeryturę (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2001 r., II UKN 646/00, OSNP 2003 nr 18, poz. 445). Pogląd ten wyprowadzany był ze sformułowania: „ubezpieczeni... będący pracownikami”. W ocenie składu Sądu Najwyższego rozpoznającego tę sprawę stanowisko to nie budzi wątpliwości i winno być zaaprobowane. Ubezpieczona Anna D. była pracownicą bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Nie była pracownicą w dniu ukończenia 55 lat. W art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie można jednakże doszukać się wymagania konieczności jednoczesnego spełnienia wszystkich określonych w nim wymagań. Wiek 55 lat jest określony jako minimalny. Nie ma przeszkód do przejścia na emeryturę na podstawie tego przepisu w wieku późniejszym, ani w sytuacji, gdy stosunek pracy został nawiązany po osiągnięciu tego wieku. Istotne było jedynie, by trwał on (został rozwiązany) bezpośrednio przed złożeniem wniosku. Odmienny pogląd zdaje się wynikać z tezy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., II UK 239/03 (OSNP 2004 nr 20, poz. 356), zgodnie z którą przepis art. 29 ustawy z dnia 17 grud­nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określający warunki uzyskania prawa do emerytury korzystniejsze od ogólnych dotyczy wyłącznie ubezpieczonych będących pracownikami w dacie, z jaką mogą przejść na emeryturę a więc po spełnieniu ostatniego z wymaganych warunków. Na wyrok ten powołał się Sąd Apelacyjny. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że przytoczona teza została sformułowana na tle stanu faktycznego całkowicie odmiennego od rozważanego w niniejszej sprawie. W sprawie II UK 239/03 ubiegająca się o emeryturę nie była pracownicą przed złożeniem wniosku; jej ostatnim ubezpieczeniem nie było ubezpieczenie pracownicze lecz rolnicze. Nie można zatem rozumieć przedstawionej tezy w oderwaniu od tego stanu faktycznego.

Wspomnianą ustawą nowelizującą zostały wprowadzone dodatkowe wymaga­nia konieczne do uzyskania tzw. emerytury wcześniejszej dotyczące właśnie kwestii pozostawania w stosunku pracy przed zgłoszeniem wniosku oraz przez odpowiednio długi czas w ciągu ostatnich 24 miesięcy (z wyjątkiem odnoszącym się do osób uprawnionych do renty z tytułu niezdolności do pracy).

Sąd Najwyższy uznał zatem, że Sąd drugiej instancji bezpodstawnie przyjął nadmiernie restrykcyjne rozumienie art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. w brzmieniu mającym zastosowanie w sprawie, uchylił się natomiast od rozpoznania zarzutów apelacji. Powodowało to konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 393¹³ § 1 k. p. c.). Do rozpoznania kasacji miały zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), a to z uwagi na to, że zaskarżony wyrok zapadł przed jej wejściem w życie.