W art. 68 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej usus) ustawodawca zdefiniował, że do zakresu działania ZUS należy, m. in. „stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych”. Przepis ten, ani żaden inny nie daje ZUS uprawnienia do zajmowania się i rozstrzygania zagadnień z zakresu stosunków cywilnoprawnych, w tym do kwestionowania zawieranych umów cywilnoprawnych przez prywatne podmioty.
Art. 83 usus daje ZUS możliwość wydawania decyzji miedzy innymi w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, przebiegu ubezpieczeń czy ustalania wymiaru składek i ich poboru. W kolejnym artykule (art.86 usus) określono, iż inspektorzy ZUS mogą przeprowadzać kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników. Taka kontrola może obejmować m.in. prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek na ubezpieczenia społeczne oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest Zakład.
Z przepisu tego jasno wynika, że ZUS ma prawo sprawdzać, jaki charakter ma praca wykonywana przez zatrudnioną osobę (czy ma cechy umowy o dzieło czy umowy zlecenia), czyli czy zawierane umowy są prawidłowo kwalifikowane, a co za tym idzie czy płatnik miał prawo uznać, że określone zobowiązanie nie rodzi konieczności opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Nie wynika natomiast prawo do zmiany rodzaju umów z umowy o dzieło na umowy o świadczenie usług nieuregulowanych innymi przepisami.
Polecamy produkt: Ustawa zasiłkowa 2016 z komentarzem (PDF)
W polskim systemie prawnym, zgodnie z art. 2 k.p.c., wyłączną kompetencję do rozpoznawania i rozstrzygania spraw cywilnych mają sądy powszechne.
Z art. 2 k.p.c. wynika, że droga sądowa jest dopuszczalna w sprawach cywilnych, jeżeli do ich rozpoznania właściwe są sądy. Pojęcie spraw cywilnych zostało zdefiniowane w art. 1 k.p.c. Chodzi tu zarówno o sprawy cywilne w znaczeniu materialnym (wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy), jak i sprawy cywilne w znaczeniu formalnym (niewynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego lub prawa pracy, podlegające jednak załatwieniu według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, np. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych). Zasadą w świetle art. 2 § 1 k.p.c. jest, że do rozpoznania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, z wyjątkami określonymi w art. 2 § 3 k.p.c.
Czy w takim razie ZUS jest bezradny i nie ma możliwości (lege artis) kwestionowania rodzaju zawartej umowy?
Sposób działania ZUS
Poniżej prawidłowy sposób działania ZUS:
1. W zakresie spraw regulowanych ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 123 usus). Oznacza to m.in., że (...) ostateczne decyzje ZUS, od których nie wniesiono odwołania do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, mogą być uchylone, zmienione lub unieważnione na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego jedynie z urzędu, a nie na wniosek strony – postanowienie Sądu Najwyższego z 25 lutego 2003 r. (III KKO 18/02, OSNP 2004/5/91).
2. Art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. przewiduje, że postępowanie administracyjne ulega zawieszeniu w przypadku, gdy rozstrzygnięcie sprawy i wydanie decyzji zależy od uprzedniego rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez sąd. Takim zagadnieniem jest niewątpliwie kwalifikacja prawna zawartej i kontestowanej umowy. Zakład, nie może samodzielnie, poprzez inspektorów wydziału kontroli dokonać w tym zakresie ustaleń, gdyż są to ustalenia z zakresu stosunków cywilnych.
ZUS powinien złożyć stosowny pozew do sądu przeciwko przedsiębiorcy i jego współpracownikowi – o ustalenie, na podstawie art. 189 k.p.c.(powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny), że stosunek prawny łączący te podmioty to np. umowa zlecenia, a nie umowa o dzieło.
Dopiero po uzyskaniu prawomocnego (korzystnego) wyroku, sprawa administracyjna prowadzona przez ZUS mogłaby być procedowana dalej.
Przesłanką powództwa opartego na k.p.c. jest „interes prawny”. Powód żądając ustalenia stosunku prawnego lub prawa powinien wykazać, że została zagrożona jego sfera prawna, że istnieje niepewność prawa, którego ustalenia żąda. Wobec tego, że pojęcie interesu prawnego należy do zagadnień związanych z oceną zasadności powództwa, sąd rozstrzygający takie powództwo powinien dysponować precyzyjnie wskazanymi przez powoda okolicznościami, które składają się na treść tego interesu.
Zawieszenie postępowania i złożenie przez ZUS pozwu do sądu powszechnego, wymusiłoby na organie aktywny udział w postępowaniu cywilnym (ciężar dowodu spoczywa na powodzie), rzetelne ustalenia faktów i materiału dowodowego.
Poniżej kila zasad o których ZUS „zapomina” kwestionując umowy o dzieło zawarte nawet kilka lat wcześniej i które były już poddawane weryfikacji.
Zasada ogólna praworządności (legalności) działania administracji publicznej
W myśl art. 7 Konstytucji RP (oraz art. 6 k.p.a.) organy władzy publicznej obowiązane są działać na podstawie i w granicach obowiązującego prawa oraz stać na straży praworządności.
Wszelkie czynności organów administracji publicznej muszą się mieścić w granicach prawa. Oznacza to, że ilekroć upoważnienie dane przez normę ustawową dopuszcza pewien zakres samodzielności organu, to może on z tej samodzielności korzystać wyłącznie w granicach określonych przepisem prawa.
Zasada należytego i wyczerpującego udzielania informacji
Zgodnie z treścią przepisu art. 9 Kodeksu postępowania administracyjnego, organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek".
Zasada wysłuchania stron
Zgodnie z art. 10 § 1 k.p.a., strona postępowania ma prawo brać czynny udział w każdym stadium postępowania. Zrealizowanie ogólnej zasady czynnego udziału strony w postępowaniu następuje poprzez umożliwienie stronie wypowiedzenia się, co do wszelkich przeprowadzonych dowodów. Jeżeli zatem organ administracji załącza nowe dokumenty, powinien powiadomić o tym strony i ponownie umożliwić im wypowiedzenie się co do ostatecznie zebranego materiału sprawy. Realizacja zasady czynnego udziału strony w postępowaniu administracyjnym powinna być udokumentowana w aktach sprawy poprzez potwierdzenie, iż strona została pouczona o prawie zajęcia stanowiska wobec całości dowodów i żądań zawartych w aktach, a także poprzez zamieszczenie oświadczenia strony, co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań (wyrok WSA w Lublinie z dnia 24 września 2009 r., sygn. akt II SA/Lu 306/09).
Zasada wyjaśniania stronom przesłanek
Organy administracji publicznej powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwieniu sprawy, aby w ten sposób w miarę możności doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez potrzeby stosowania środków przymusu.
Zasada pisemności
Zgodnie z art. 14 § 1 k.p.a. „sprawy należy załatwiać w formie pisemnej”. Przepis ten ustanawia zasadę pisemności postępowania administracyjnego. Obejmuje ona wszystkie czynności procesowe od momentu wszczęcia postępowania aż po jego zakończenie. Zasadę pisemności postępowania realizują przede wszystkim przepisy k.p.a. dotyczące protokołowania czynności procesowych oraz utrwalania ich w aktach sprawy w postaci adnotacji urzędowych.
Dołącz do nas na Facebooku!