Należy wyróżnić dwie kategorie osób, które wymienia ustawa – Kodeks pracy:
- osoby między 16 a 18 rokiem życia czyli młodociani,
- osoby, które nie ukończyły 16 roku życia.
Art. 22 § 1 Kodeksu pracy wyraźnie wskazuje, że pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat. Jednakże na warunkach określonych w dziale dziewiątym ustawy Kodeks pracy, pracownikiem może być osoba, która nie ukończyła lat 18.
Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu pracy, młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Co ciekawe, paragraf 2 art. 190 Kodeksu pracy wyraźnie wskazuje, że zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat. Nie mniej jednak na postawie art. 304 (5) Kodeksu pracy, wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia jest dozwolone jednak wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową.
Polecamy książkę: Pakiet Kodeks Pracy 2018 książka + PDF Zatrudnianie i rozliczanie cudzoziemców po zmianach od 1 stycznia 2018 r.
Młodociani
Ustawodawca zezwala na zatrudnienie osób miedzy 16 a 18 rokiem życia, jednak wskazuje, że osoba taka musi ukończyć co najmniej gimnazjum i przedstawić świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.
Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.
Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników może odbywać się przez:
1) naukę zawodu,
2) przyuczenie do wykonywania określonej pracy.
Nauka zawodu ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego robotnika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu organizowaną u pracodawcy na zasadach ustalonych w odrębnych przepisach oraz dokształcanie teoretyczne.
Warto zwrócić uwagę na możliwość zatrudniania osób młodocianych wskazanych w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum.
Z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum, może być, na wniosek jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, jeżeli:
1) został on przyjęty do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w gimnazjum oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej albo
2) uzyskał zezwolenie dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Z osobą niemającą 16 lat, która ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu.
Z osobą niemającą 16 lat, która nie ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
W obu przypadkach, zatrudnienia osób niemających 16 lat, zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego z osobą jest dopuszczalne w razie:
1) wyrażenia na to zgody przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tej osoby;
2) przedstawienia zaświadczenia lekarza, uprawnionego do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stwierdzającego, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby;
3) przedstawienia pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Ponadto w przypadku osoby niemającej 16 lat, która nie ukończyła gimnazjum wymagane jest uzyskanie zezwolenia dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka ta osoba, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.
Umowa w celu przygotowania zawodowego
Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony natomiast umowa w celu przygotowania zawodowego powinna określać:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcania teoretycznego,
- wysokość wynagrodzenia.
Podkreślić jednak należy, że istnieje możliwość zawarcia z młodocianym umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony ale nie krótszy niż, wymagany przez prawo, okres kształcenia zawodowego lub okres kształcenia wymagany do przystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika, gdy pracodawca zatrudnia w celu nauki większą liczbę młodocianych niż wynika to z jego potrzeb.
Prace lekkie
Młodociany może być zatrudniony, w innym celu niż przygotowanie zawodowe, na podstawie umowy o pracę tylko przy wykonywaniu lekkich prac.
Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.
Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie.
Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed dopuszczeniem go do pracy.
Obecnie prace zabronione, których pracownicy młodociani nie mogą bezwzględnie wykonywać zostały wymienione w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Zatrudnianie dzieci
Wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.
W kategorii wyżej wymienionych prac mieszczą się takie prace jak: role filmowe, udział w przedstawieniach teatralnych, imprezach muzycznych czy reklamach.
Zezwolenie wydaje właściwy inspektor pracy na wniosek podmiotu prowadzącego określoną działalność, na rzecz którego dziecko ma wykonywać działalność zarobkową.
Pracodawca zatrudniający dzieci powinien pamiętać o zachowaniu zasad ustanowionych przez Kodeks cywilny. Osoba, która nie ukończyła 13 roku życia, nie ma zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że nie może samodzielnie nawiązywać stosunku pracy, ani zawrzeć umowy cywilnoprawnej bez udziału przedstawiciela ustawowego.
Zawarcie umowy z małoletnim wymaga zgody jego rodzica lub opiekuna. Przy tym należy wskazać, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych, a więc również młodociany powyżej lat 16, może bez zgody przedstawiciela ustawowego sama nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku. W wypadku jednak, gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2017.459 t.j. z dnia 2017.03.02),
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.2016.1666 t.j. z dnia 2016.10.12),
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U.2014.232 t.j. z dnia 2014.02.24),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz.U.2002.214.1808 z dnia 2002.12.17).
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U.2016.1509 t.j. z dnia 2016.09.20)