Cudzoziemiec ma prawo prowadzić w Polsce działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak inni obywatele.
Nie każdy cudzoziemiec będzie podlegał polskim przepisom z zakresu ubezpieczeń społecznych. Tym samym nie każdy pracodawca będzie miał obowiązek zgłosić zatrudnionego u siebie cudzoziemca do ubezpieczenia.
Wszystkie osoby, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są m.in.:
• pracownikami,
• zleceniobiorcami,
• osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność,
podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (art. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.).
Przepisy ustawy nie uzależniają więc objęcia polskimi ubezpieczeniami od posiadanego obywatelstwa, miejsca zamieszkania, pobytu itp.
Istotne w celu objęcia cudzoziemca tymi ubezpieczeniami jest zawarcie z polskim podmiotem np. stosunku pracy czy innej umowy rodzącej zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń społecznych oraz wykonywanie pracy w ramach tych umów na obszarze Polski.
Cudzoziemiec zatrudniony w Polsce nie będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym w przypadku, gdy obowiązek taki wyklucza umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, lub przepisy prawa wspólnotowego.
Ubezpieczeniom społecznym nie będą podlegać również cudzoziemcy:
• których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego,
• którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej (art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Zasadnicze znaczenie do objęcia cudzoziemca polskim ubezpieczeniem społecznym ma miejsce wykonywania pracy. W przypadku gdy cudzoziemiec jest zatrudniony w Polsce, ale wykonuje swoją pracę poza granicami naszego kraju, nie będzie podlegał polskim przepisom o ubezpieczeniu społecznym. Określenie miejsca pracy takiego cudzoziemca poza granicami Polski i faktyczne tam jej wykonywanie, świadczy o tym, że cudzoziemiec ten nie jest pracownikiem na obszarze naszego kraju.
Ponadto obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym nie podlegają cudzoziemcy, którzy są:
• uczniami gimnazjów,
• szkół ponadgimnazjalnych,
• szkół ponadpodstawowych lub studentami do ukończenia 26 lat.
Należy podkreślić, że studenci w wieku do 26 lat nie podlegają wprawdzie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy zlecenia - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie - jednak nie dotyczy to studentów będących już pracownikami, z którymi ich własny pracodawca zawarł dodatkowo umowę zlecenia.
Ubezpieczenie zdrowotne
Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają natomiast osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są m.in. pracownikami w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.
Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - zwana dalej ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej (DzU nr 210, poz. 2135 ze zm.). stwierdza, że ubezpieczonymi w funduszu są:
• osoby posiadające obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, zamieszkujące na terytorium tych państw członkowskich,
• osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, przebywające na terytorium Polski na podstawie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zgody na pobyt tolerowany (zgody na pobyt tolerowany udziela się w przypadku, gdy wydalenie cudzoziemca z kraju nie jest możliwe, pobyt tolerowany trwa rok) lub posiadające status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej albo korzystające z ochrony czasowej na jej terytorium,
• osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, legalnie zamieszkujące na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego UE lub EOG,
jeżeli podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie (art. 3 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej).
WAŻNE!
Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego uważa się za spełniony dopiero po zgłoszeniu osoby podlegającej temu obowiązkowi do funduszu oraz opłaceniu składki w terminie i na zasadach określonych w ustawie (art. 67 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej).
Przykład
Nasza firma nawiązała współpracę z osobą, która legitymuje się podwójnym obywatelstwem. Ma ona polskie obywatelstwo, ale mieszka w innym kraju. Osoba ta ma współpracować z naszą firmą w ramach własnej działalności gospodarczej. Jak należy traktować taką osobę?
Osoba, która legitymuje się polskim obywatelstwem, jest pełnoprawnym obywatelem naszego kraju. Tym samym może korzystać z wszelkich praw przysługujących innym obywatelom. Ciążą na niej również wszelkie obowiązki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej w Polsce.
Zgłoszenie i wyrejestrowanie z ubezpieczeń
Pracodawca ma obowiązek zgłosić cudzoziemca pracownika do ubezpieczeń społecznych. Zgłoszenia dokonuje się w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia (art. 36 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W przypadku cudzoziemców w dokumentach związanych z ubezpieczeniami społecznymi należy podać serię i numer paszportu.
Każda osoba, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń, powinna zostać z nich wyrejestrowana przez płatnika składek. Pracodawca powinien zatem wyrejestrować byłego pracownika w ciągu 7 dni od dnia wygaśnięcia stosunku pracy.
Dłuższy termin dotyczy jedynie członków służby zagranicznej pełniących obowiązki służbowe w placówce zagranicznej. W tym przypadku płatnik ma obowiązek wyrejestrować byłego pracownika w ciągu 30 dni od ustania tytułu do ubezpieczeń.
Płatnik przekazuje dokument wyrejestrowujący w formie, jaka obowiązuje go w stosunku do pozostałych formularzy ubezpieczeniowych, tj. w postaci dokumentu elektronicznego lub w formie papierowej.
Magdalena Kasprzak