Z jednym z naszych pracowników, zatrudnionym na czas wykonania określonej pracy na 5 miesięcy, rozwiązaliśmy umowę o pracę przed tym terminem za 2-tygodniowym wypowiedzeniem. Po upływie tygodnia od wręczenia pracownikowi pisma w tej sprawie uznał on, że umowa została rozwiązana w sposób wadliwy i zażądał od nas zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Czy wypowiadając umowę wcześniej naruszyliśmy dobra osobiste pracownika? Czy w związku z tym mamy obowiązek wypłacić mu odszkodowanie?
Umowa na czas wykonania określonej pracy rozwiązuje się z chwilą wykonania przez pracownika określonych w niej zadań. Oznacza to, że nie można jej wcześniej rozwiązać. Wynika to z charakteru tej umowy, którą zawiera się w przypadku trudności określenia czasu wykonania danej pracy. Umowa zawarta na czas wykonania określonej pracy może być rozwiązana przed wykonaniem pracy na mocy porozumienia stron, a także za dwutygodniowym wypowiedzeniem, w razie ogłoszenia upadłości i likwidacji pracodawcy lub z innych przyczyn niedotyczących pracownika, określonych w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Z przedstawionej przez Państwa sytuacji wynika, że nie wystąpiła żadna z wyżej wymienionych okoliczności uzasadniających wypowiedzenie umowy na czas wykonania określonej pracy. Dlatego Państwa postępowanie należy uznać za nieprawidłowe, a wypowiedzenie umowy za wadliwe. W takiej sytuacji Państwa pracownikowi przysługuje prawo złożenia do sądu odwołania od wypowiedzenia w terminie 7 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia. W odwołaniu pracownik może żądać wyłącznie odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres, do którego umowa miała trwać, nie dłużej jednak niż za 3 miesiące. Nie może natomiast żądać odszkodowania w wyniku naruszenia dóbr osobistych, bowiem w przedstawionej sytuacji do takiego naruszenia nie doszło.
Pojęcie dóbr osobistych nie zostało uregulowane w przepisach Kodeksu pracy. Dlatego rozpatrując wszelkie sytuacje, w których doszło do naruszenia dóbr osobistych pracownika, należy posiłkować się przepisami Kodeksu cywilnego (dalej k.c.), który zawiera otwarty katalog dóbr osobistych oraz sposób ich ochrony (art. 23 i 24 k.c.).
Dobrami osobistymi są m.in. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa i artystyczna. Osoba, której dobro zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Natomiast w razie naruszenia dóbr osobistych pokrzywdzony może żądać, aby osoba, która dopuściła się tego naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. W przypadku naruszenia dóbr osobistych można również żądać zadośćuczynienia.
Pracodawca, dokonując rozwiązania umowy o pracę, nie narusza godności pracownika, nawet gdy wypowiada umowę w sposób niezgodny z prawem. Wówczas nie należy stosować przepisów Kodeksu cywilnego. W tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 16 listopada 2000 r. (sygn. akt I PKN 537/00, OSNP 2002/11/269) w którym uznał, że (...) rozwiązanie (także wadliwe) stosunku pracy przez pracodawcę wyklucza możliwość stosowania przepisów prawa cywilnego o ochronie dóbr osobistych (art. 23 k.c., art. 24 k.c., art. 448 k.c.), chyba że w związku z tym rozwiązaniem pracodawca naruszy dobro osobiste pracownika poza zakresem stosunku pracy, podejmując działania niemieszczące się w ukształtowanej przez ustawodawcę formie i treści czynności prawnej rozwiązującej stosunek pracy (...). Ponadto SN wyraził pogląd, że w warunkach gospodarki rynkowej godności pracownika – wynikającej z art. 111 Kodeksu pracy – nie można utożsamiać z prawem do zachowania miejsca pracy. W warunkach wolnorynkowych bowiem naturalne jest zmienianie miejsc pracy oraz dokonywanie zwolnień. Sytuację na rynku pracy kształtuje wiele czynników. Dlatego każde zwolnienie nie może być traktowane jak naruszenie dóbr osobistych pracownika. Takie rozumienie godności pracownika powodowałoby nadmierne obciążenie pracodawcy.
Pracodawca, wypowiadając umowę wyłącznie w sposób niezgodny z prawem, nie narusza godności pracownika.
Nie oznacza to jednak, że pracownikowi w żadnym przypadku nie będzie przysługiwało zadośćuczynienie w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Takie uprawnienie uzyska, gdy pracodawca rozwiązując stosunek pracy naruszy któreś z jego dóbr osobistych. Z taką sytuacją mamy do czynienia np. gdy pracodawca wypowiadając umowę użyje wobec pracownika obelżywych słów lub go uderzy. Wówczas zatrudniający naruszy dobra osobiste pracownika w postaci nietykalności i czci. Ponieważ naruszenie to pozostaje poza stosunkiem pracy, w takiej sytuacji zastosowanie znajdzie art. 23 i art. 24 k.c. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w przywołanym wyżej wyroku z 16 listopada 2000 r.: (...) uregulowania w zakresie rozwiązywania stosunków pracy przez pracodawców wykluczają możliwość sięgania do przepisów prawa cywilnego przewidujących ochronę dóbr osobistych, chyba że w związku z rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca naruszy jakieś dobro zwalnianego pracownika, które pozostaje poza zakresem stosunku pracy, a tym samym w istocie podejmie działania niemieszczące się w ukształtowanej przez ustawodawcę formie i treści czynności prawnej rozwiązującej stosunek pracy (...).
Reasumując, wadliwe wypowiedzenie przez Państwa umowy o pracę nie skutkuje naruszeniem dóbr osobistych pracownika, a zatem nie powoduje odpowiedzialności z tego tytułu.
PRZYKŁAD
Pracodawca wypowiedział Mariuszowi T. umowę o pracę zawartą na czas określony z zachowaniem 2-tygodniowego okresu wypowiedzenia, o którym strony postanowiły w umowie. Przed dokonaniem wypowiedzenia pracodawca, w obecności innych pracowników, wyrażał opinie poniżające i obrażające Mariusza T. Opinie te dotyczyły nie tylko zawodowej aktywności pracownika, ale również jego życia osobistego. W takiej sytuacji Mariusz T. nie będzie mógł dochodzić odszkodowania lub przywrócenia do pracy. Będzie mógł natomiast dochodzić zadośćuczynienia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących ochrony jego dóbr osobistych, m.in. dobrego imienia.
Podstawa prawna:
- art. 23–24, art. 448 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
- art. 111, art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)