Zakaz konkurencji może obowiązywać pomimo zakończenia pracy w danej firmie przez osobę objętą zakazem. Prawo pracy określa warunki i tryb ustanowienia takiego zakazu oraz jego konsekwencje. Spójrzmy, co mówią przepisy.
- Zakaz konkurencji tylko na podstawie odrębnej umowy
- Kto może być objęty zakazem konkurencji
- Na czym polega zakaz konkurencji
- Jak długo obowiązuje zakaz konkurencji
- Zakaz konkurencji nie za darmo
- Zakazu konkurencji naruszać nie warto
Pracownik może się zobowiązać do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy nie tylko w okresie, kiedy pozostaje w stosunku pracy z tym pracodawcą. Możliwe jest, że zakaz konkurencji będzie obowiązywał nadal także wówczas, gdy stosunek pracy pomiędzy pracownikiem a pracodawcą ulegnie rozwiązaniu albo wygaśnie.
Zakaz konkurencji tylko na podstawie odrębnej umowy
Zakaz konkurencji może być ustanowiony wskutek zgodnych oświadczeń woli pracodawcy i pracownika, zawierających w tym celu umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Przepisy Kodeksu pracy wymagają, żeby była to umowa „odrębna”, przez co należy rozumieć, że ma być umową odrębną od umowy od pracy. Może być zawarta jednocześnie z umową o pracę lub w późniejszym terminie.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Umowa zawarta bez zachowania formy pisemnej jest bezwzględnie nieważna i nie wywołuje określonych w niej skutków prawnych. Wadliwość umowy w zakresie formy nie może być usunięta poprzez późniejsze potwierdzenie warunków umowy na piśmie. Zastrzeżenie formy pisemnej pod rygorem nieważności odnosi się także do zmian w umowie.
Kto może być objęty zakazem konkurencji
Pracodawca może zawrzeć umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy z każdym pracownikiem. Inaczej jest w przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Zawarcie takiej umowy jest możliwe wyłącznie z pracownikiem, który ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę (i oczywiście zgadza się na zawarcie umowy).
Na czym polega zakaz konkurencji
Zawierając umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do tego, że po zakończeniu stosunku pracy nie będzie:
- prowadził działalności konkurencyjnej wobec byłego pracodawcy (np. w formie działalności gospodarczej bądź spółki), oraz
- świadczył pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec byłego pracodawcy.
Kodeks pracy nie definiuje pojęcia „działalność konkurencyjna”. Jego znaczenie można ustalić sięgając do przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
W rozumieniu tej ustawy „konkurentami” są przedsiębiorcy, którzy wprowadzają lub mogą wprowadzać albo nabywają lub mogą nabywać, w tym samym czasie, towary (rozumie się przez to rzeczy, jak również energię, papiery wartościowe i inne prawa majątkowe, usługi, a także roboty budowlane) na rynku właściwym.
Rynek właściwy to rynek towarów (we wskazanym powyżej rozumieniu), które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji.
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zakres zakazu konkurencji nałożonego na pracownika powinien być określony konkretnie i możliwie precyzyjnie, przez odniesienie go do określonego zbioru produktów lub usług, nie zaś do jakiejkolwiek działalności analogicznej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2014 r., II PK 266/13).
Jak długo obowiązuje zakaz konkurencji
Zakaz konkurencji obowiązuje tak długo, jak określiły to postanowienia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Zakaz konkurencji może jednak przestać obowiązywać wcześniej w dwóch przypadkach:
- jeśli ustaną przyczyny uzasadniające zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy, lub
- jeśli pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku zapłaty odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji.
Nałożony na pracodawcę obowiązek wypłaty odszkodowania należy tłumaczyć w ten sposób, że jeśli na zobowiązanie pracodawcy składają się obowiązki wypłaty poszczególnych uzgodnionych rat w określonych terminach, to niedotrzymanie choćby jednego z nich jest przyczyną ustania zakazu konkurencji (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 marca 2015 r., III APa 52/14).
Zakaz konkurencji nie za darmo
Elementem koniecznym umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest określenie wysokości odszkodowania przysługującego pracownikowi z tytułu zakazu konkurencji. Odszkodowanie to może być wypłacane w ratach miesięcznych.
Strony mają swobodę w określeniu wysokości odszkodowania. Przepisy określają jedynie minimalną jego wysokość: odszkodowanie nie może być niższe niż 25 proc. wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Mowa jest tutaj o wynagrodzeniu otrzymanym przez pracownika, zatem można przyjąć, że kwota stanowiąca podstawę do ustalenia wysokości odszkodowania obejmuje łącznie wszystkie składniki wynagrodzenia faktycznie wypłacone pracownikowi w danym okresie, takie jak wynagrodzenie zasadnicze, premie, nagrody, dodatki (np. funkcyjny), wynagrodzenie za godziny nadliczbowe itp.
Zakazu konkurencji naruszać nie warto
Były pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną byłemu pracodawcy wskutek naruszenia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy zgodnie z zasadami określonymi przepisami Kodeksu cywilnego.
Szkoda, jaką wskutek naruszenia zakazu konkurencji poniósł były pracodawca powinna zostać zrekompensowana przez byłego pracownika w pełnej wysokości, niezależnie od stopnia winy. Poszkodowany były pracodawca może dochodzić więc zarówno wyrównania strat rzeczywistych, jak i zwrotu utraconych korzyści, które by osiągnął, gdyby były pracownik nie wyrządził szkody, naruszając zakaz konkurencji.
W umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na rzecz byłego pracodawcy w razie niewykonania lub nienależytego wykonania przez byłego pracownika obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej.
Spory o odszkodowanie za naruszenia zakazu konkurencji rozpoznają sądy pracy. Były pracodawca może wystąpić więc z powództwem o odszkodowanie za naruszenie zakazu konkurencji przed właściwym sądem pracy.