Urlop wypoczynkowy - podstawowe informacje
Urlop wypoczynkowy to uprawnienie ściśle związane ze stosunkiem pracy, które polega na zwolnieniu pracownika z obowiązku świadczenia pracy. Czas wolny od pracy ma na celu regenerację fizyczną i psychiczną pracownika, dlatego urlop powinien być wypłacany w naturze. Pracownikowi przysługuje za ten czas wynagrodzenie w takiej wysokości, jaką otrzymałby, gdyby w tym czasie pracował.
Istnieje możliwość wykorzystania urlopu w częściach. W tym celu składa się do pracodawcy stosowny wniosek. Należy jednak mieć na uwadze, że co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.
Zobacz również: Urlop wypoczynkowy nauczyciela akademickiego
Regulacje
Prawo do urlopu wypoczynkowego gwarantuje przede wszystkim art. 66 ust. 2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle ustawy zasadniczej pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. Rozwinięcie prawa do corocznego odpoczynku następuje w Kodeksie pracy. Zgodnie z art. 14 Kodeksu pracy pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają mu przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. Urlopy wypoczynkowe zostały szczegółowo uregulowane w dziale VII Kodeksu pracy „Urlopy pracownicze”. Najważniejszy w tym przedmiocie art. 152 Kodeksu pracy stanowi, że pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, którego nie może się zrzec.
Nabycie prawa do urlopu
Przewiduje się dwa terminy nabywania prawa do urlopu. Pracownik, który podjął pracę po raz pierwszy uzyskuje prawo do urlopu jeszcze w tym roku kalendarzowym, w którym podjął pracę. Nabywa je z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku.
Kodeks pracy nie przewiduje, że urlopu wypoczynkowego można udzielić przed nabyciem do niego prawa, co znajduje uzasadnienie w celu tego urlopu, jakim jest zapewnienie pracownikowi możliwości corocznej regeneracji sił fizycznych i psychicznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2011 r., sygn. akt II PK 314/10).
Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku kolejnego roku pracy. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym z dniem 1 stycznia.
Polecamy również: Ekwiwalent za urlop - zasady ustalania i wypłacania
WAŻNE!
W świetle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1995 r. (I PZP 10/95) pracownik nabywa prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego z dniem 1 stycznia danego roku mimo, że pozostając w stosunku pracy nie przepracował w tym roku kalendarzowym ani jednego dnia w związku z pobieraniem świadczenia rehabilitacyjnego.
Wymiar urlopu – pełny wymiar czasu pracy
Wymiar urlopu wypoczynkowego uzależniony jest od stażu pracy danego pracownika i wynosi:
- 20 dni –zatrudnienie krócej niż 10 lat,
- 26 dni – zatrudnienie co najmniej 10 lat.
Wymiar urlopu- niepełny wymiar czasu pracy
Natomiast wymiar urlopu dla pracownika, który jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Bierze się przy tym za podstawę wymiar urlopu określony powyżej, a niepełny dzień urlopu należy zaokrąglić w górę do pełnego dnia.
Co istotne z punktu widzenia wymiaru urlopu, do okresu zatrudnienia wlicza się:
- okresy poprzedniego zatrudnienia (nie mają znaczenia przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy);
- okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy;
- przewidziany programem nauczania czas trwania nauki w zasadniczej lub innej równorzędnej szkole zawodowej (nie więcej jednak niż 3 lata),
- przewidziany programem nauczania czas trwania nauki w średniej szkole zawodowej (nie więcej jednak niż 5 lat),
- przewidziany programem nauczania czas trwania nauki w średniej szkole zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
- przewidziany programem nauczania czas trwania nauki w średniej szkole ogólnokształcącej - 4 lata,
- przewidziany programem nauczania czas trwania nauki w szkole policealnej - 6 lat,
- przewidziany programem nauczania czas trwania nauki w szkole wyższej - 8 lat.
W przypadku jednoczesnego pobierania nauki i zatrudnienia do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki. Wybór uzależniony jest od tego, co w danej sytuacji będzie korzystniejsze dla pracownika.
Udzielenie urlopu
Urlopy udzielane są zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca. Bierze przy tym pod uwagę:
- wnioski pracowników i
- konieczność zapewnienia normalnego toku pracy.
Pracownicy powinni zostać powiadomieni o planie urlopów w sposób przyjęty u danego pracodawcy.
Polecamy również: Forum Kadry - Urlopy
WAŻNE!
Planem urlopów nie obejmuje się urlopu na żądanie.
Nie zawsze jednak w zakładzie pracy obowiązuje plan urlopów. Można zaniechać jego sporządzania w przypadku zgody zakładowej organizacji związkowej. Dotyczy to także pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa. Wówczas pracodawca ustala termin urlopu po porozumieniu z pracownikiem.
Zgodnie z art. 163 § 3 Kodeksu pracy na wniosek pracownicy udziela się jej urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Dotyczy to także pracownika–ojca wychowującego dziecko, który korzysta z urlopu macierzyńskiego. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 sierpnia 2001 r. (I PKN 590/00) stwierdził, że pracodawca nie jest związany wnioskiem pracownika zawierającym propozycję terminu udzielenia mu urlopu wypoczynkowego. Jest jednak związany takim wnioskiem pochodzącym od pracownicy, która urodziła lub ma urodzić dziecko i chciałaby skorzystać z urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim.
Kategoryczne sformułowanie przepisu art. 163 § 3 Kodeksu pracy nie pozostawia wątpliwości, że do rozpoczęcia urlopu wystarcza w tym przypadku złożenie stosownego wniosku, na który pracodawca nie może zareagować inaczej niż „udzielając” urlopu niezależnie od planu urlopów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2003 r., sygn. akt I PK 18/03).
Ważnym orzeczeniem w przedmiocie udzielania urlopów na wniosek pracownika jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r. (I PKN 364/98), zgodnie z którym korzystanie przez pracownika z prawa do urlopu w sytuacji, gdy z powodu długotrwałej nieobecności w pracy nie został objęty planem urlopów, nie może nastąpić w dowolnym czasie, bez zgody pracodawcy. Podobne rozstrzygnięcie zapadło w wyroku z dnia 15 marca 2001 r. (I PKN 306/00). Zdaniem Sądu Najwyższego pracownik, który złożył wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego nieprzewidzianego w planie urlopów, nie może go wykorzystać bez wyraźnej akceptacji pracodawcy.
WAŻNE!
Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z planem urlopów bądź w porozumieniu z pracownikiem należy pracownikowi udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego. Nie dotyczy to urlopu na żądnie.
Podstawa prawna:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(Dz.U. z 1997 Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)