Obecnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie przewidują urlopu tacierzyńskiego. Najczęściej jednak urlopem tacierzyńskim jest nazywany urlop macierzyński lub urlop rodzicielski, z którego korzysta pracownik-ojciec dziecka.
Ojciec dziecka może korzystać z różnego rodzaju płatnych urlopów służących opiece nad dziećmi. Niektóre z nich, np. urlop macierzyński lub urlop rodzicielski, może przejąć od matki dziecka. Do innych, np. urlopu ojcowskiego, nabywa prawo niezależnie od uprawnień urlopowych matki dziecka.
Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM
Płatne urlopy, z których może skorzystać pracownik-ojciec
Urlop macierzyński jest to urlop związany z opieką nad dzieckiem, z którego, w określonych przepisami Kodeksu pracy okolicznościach, może skorzystać pracownik-ojciec dziecka. Wymiar tego urlopu wynosi:
● 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie albo
● od 31 do 37 tygodni – w przypadku porodu mnogiego.
Pracujący ojciec nigdy nie jest uprawniony do pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego.
Ponadto funkcjonuje urlop rodzicielski. Przysługuje on w wymiarze:
● do 32 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, albo
● do 34 tygodni – w przypadku porodu mnogiego.
Urlop rodzicielski nie jest samoistnym prawem pracownika, ponieważ prawo ojca dziecka do tego urlopu jest uzależnione od wcześniejszego wykorzystania przez matkę urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego.
Polecamy produkt: Kodeks pracy 2017 Praktyczny komentarz z przykładami
Oprócz wymienionych urlopów w Kodeksie pracy funkcjonuje także urlop ojcowski, jako prawo niezależne od uprawnień matki dziecka. Urlop ojcowski przysługuje pracownikowi-ojcu dziecka w wymiarze do 2 tygodni, do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka (nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia).
Zasadniczą i podstawową różnicą między tymi urlopami jest to, że uprawnienie pracownika-ojca dziecka do części urlopu macierzyńskiego albo do urlopu rodzicielskiego bądź jego części jest uzależnione w większości przypadków od posiadania przez matkę dziecka w dniu porodu statusu pracownika albo ubezpieczonej z innego tytułu niż stosunek pracy. Natomiast prawo pracownika do urlopu ojcowskiego jest samoistnym prawem, niezależnym od praw pracownicy-matki, z którego pracownik może skorzystać z samego tytułu posiadania dziecka w odpowiednim wieku i pozostawania w zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę.
Przejęcie urlopu macierzyńskiego przez pracownika
Co do zasady z urlopu macierzyńskiego korzysta pracownica-matka dziecka. Natomiast są przypadki, w których z części urlopu macierzyńskiego może skorzystać pracownik-ojciec dziecka. Ta część urlopu macierzyńskiego, z której korzysta pracownik, jest potocznie nazywana urlopem tacierzyńskim.
Zmiany przepisów Kodeksu pracy obowiązujące od 2 stycznia 2016 r. wprowadziły wymienialność uprawnień urlopowych między rodzicami dziecka niezależnie od tego, czy są objęci ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa z tytułu posiadania statusu pracownika, czy też jedno z nich jest objęte takim ubezpieczeniem z tytułu prowadzenia innej działalności zarobkowej. W przypadkach określonych w Kodeksie pracy jest zatem możliwe korzystanie np. z części urlopu macierzyńskiego przez pracownika-ojca, jeżeli ubezpieczona-matka dziecka zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego. Pracownik-ojciec może także korzystać np. z urlopu rodzicielskiego, jeżeli ubezpieczona-matka dziecka wykorzysta zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.
Nowe przepisy poszerzyły krąg pracowników uprawnionych do przejęcia części urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub jego części, a także określiły nowe sytuacje, których wystąpienie uprawnia pracowników do korzystania z takich urlopów. Przejęcie części urlopu macierzyńskiego przez pracownika-ojca dziecka jest obecnie możliwe w przypadku:
● rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, po wykorzystaniu przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego;
● rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę, która przebywa w szpitalu albo w innym zakładzie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego;
● zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego;
● porzucenia dziecka przez pracownicę w czasie urlopu macierzyńskiego; przejęcie pozostałej części urlopu macierzyńskiego jest możliwe nie wcześniej niż po wykorzystaniu przez pracownicę po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego;
● zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, a także w razie porzucenia dziecka przez taką matkę;
● niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę dziecka nieobjętą ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nieposiadającą tytułu do takiego ubezpieczenia, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji;
● rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni takiego urlopu;
● podjęcia przez matkę dziecka, nieposiadającą tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy.
Przedstawione przypadki przejęcia części urlopu macierzyńskiego przez pracownika-ojca dziecka są możliwe także wtedy, gdy ubezpieczona matka rezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego lub porzuca dziecko z zachowaniem odpowiedniego minimalnego okresu pobierania tego zasiłku albo umiera w czasie pobierania tego zasiłku.
Wystąpienie wszystkich powyższych okoliczności uprawnia także pracownika-ojca do korzystania z części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo części urlopu rodzicielskiego.
Matka prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek urodziła dziecko 8 grudnia 2016 r. Wskutek powikłań okołoporodowych zmarła w dniu porodu. W związku z tym, że była ubezpieczona z tytułu choroby i macierzyństwa, nabyła w dniu porodu prawo do jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, natomiast od 9 grudnia 2016 r. pracownik-ojciec dziecka mógł rozpocząć korzystanie z urlopu macierzyńskiego przez kolejne 20 tygodni (bez jednego dnia), składając pracodawcy stosowny wniosek (nie ma terminu na złożenie takiego wniosku).
Pracownica, która wskutek ciąży i komplikacji porodowych stała się niezdolna do samodzielnej egzystencji, urodziła dziecko 22 kwietnia 2016 r. Wprawdzie nie jest w stanie sprawować samodzielnej opieki nad dzieckiem, jednak przejęcie przez pracownika-ojca części urlopu macierzyńskiego było możliwe po wykorzystaniu przez nią pierwszych 8 tygodni urlopu po porodzie, tj. po 16 czerwca 2016 r. Pracownica ta mogła zrezygnować z korzystania z dalszej części urlopu macierzyńskiego, składając pracodawcy wiążący wniosek w tej sprawie z 7-dniowym wyprzedzeniem, natomiast pracownik-ojciec dziecka musiał złożyć swojemu pracodawcy wniosek o udzielenie pozostałej części urlopu macierzyńskiego w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Rezygnacja matki z urlopu była możliwa tylko w przypadku, gdy pracownik-ojciec przejmie ten urlop.
Matka, która urodziła dziecko, była osobą bezrobotną. Po 2 tygodniach po porodzie, 16 grudnia 2016 r., porzuciła dziecko. Faktyczną opiekę nad nim przejął ojciec. Pracownik ten może rozpocząć korzystanie z części urlopu macierzyńskiego począwszy od dnia przypadającego po dniu porzucenia dziecka, tj. od 17 grudnia 2016 r. Konieczne jest w tym przypadku złożenie przez niego pisemnego wniosku wiążącego pracodawcę, nie ma jednak terminu ustawowego na jego złożenie.
Kobieta wykonująca pracą na podstawie umowy o dzieło urodziła dziecko. Nie była jednak uprawniona do zasiłku macierzyńskiego za okres płatnych urlopów przewidzianych w przepisach Kodeksu pracy. Ojciec dziecka cały czas był zatrudniony na podstawie umowy o pracę i mógł w tym czasie skorzystać wyłącznie z urlopu ojcowskiego. Po upływie 30 tygodni po porodzie matka dziecka podjęła pracę na 3/4 etatu na postawie umowy o pracę. W związku z tym ojciec dziecka, będący pracownikiem, mógł rozpocząć korzystanie z urlopu rodzicielskiego w okresie pozostawania w zatrudnieniu przez matkę dziecka i przez okres nie dłuższy niż przysługujący wymiar urlopu rodzicielskiego (do upływu 32 tygodni przysługujących na jedno dziecko, czyli w tym przypadku przez 22 tygodnie, ponieważ od dnia porodu upłynęło już 30 tygodni). W tej sytuacji konieczne było złożenie pracodawcy przez pracownika-ojca wiążącego wniosku w tej sprawie w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu rodzicielskiego.
Pracownica zatrudniona w dużej korporacji chce wrócić do pracy przed upływem 20 tygodni urlopu macierzyńskiego. Będzie to możliwe po wykorzystaniu przez nią 14 tygodni tego urlopu po porodzie i wyłącznie w przypadku, gdy pozostałą część urlopu macierzyńskiego przejmie ojciec dziecka, który będzie musiał wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie części urlopu w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jego rozpoczęciem. Gdyby natomiast pracownica była matką samotnie wychowującą dziecko i nie miała możliwości przekazania tej części urlopu ojcu, to nie byłaby możliwa rezygnacja z urlopu i jej wcześniejszy powrót do pracy.
Pracownica 25 tygodni po porodzie znalazła się w hospicjum. Opiekę nad dzieckiem przejął pracownik-ojciec dziecka. Formalnie może on przejąć korzystanie z urlopu rodzicielskiego „z dnia na dzień”. Wystarczy złożenie pracodawcy pisemnego i wiążącego wniosku w tej sprawie.
Zasady korzystania z urlopu ojcowskiego
Urlop ojcowski w wymiarze do 2 tygodni jest udzielany nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia. Urlop ojcowski może być wykorzystywany w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień.
Wymiar urlopu ojcowskiego jest stały, tj. wynosi 2 tygodnie, zatem niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie nie ulega zwiększeniu.
Pracownikowi 15 lutego 2015 r. urodziło się dziecko. Do końca 2016 r. pracownik ten nie korzystał z urlopu ojcowskiego sądząc, że urlop ten mu nie przysługuje, bo matka dziecka jest i była w dniu porodu osobą bezrobotną. Nie jest to jednak prawda. Pracownik jest uprawniony do urlopu ojcowskiego, ponieważ pozostaje w zatrudnieniu na podstawie stosunku pracy. Zatem do 14 lutego 2017 r., tj. do upływu 24 miesięcy życia dziecka, pracownik-ojciec może skorzystać z pełnego wymiaru urlopu ojcowskiego, tj. z 2 tygodni.
Podstawa prawna:
● art. 180, art. 1821a § 1, art. 1821g, art. 1823, art. 183 § 2 i § 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666