Urlop wychowawczy rodzica opiekującego się bliźniętami

Prawo pracownika do urlopu wychowawczego i warunki skorzystania z tego prawa określają przepisy Kodeksu pracy oraz rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego.

Prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikowi – zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy – w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. W celu sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem pracownik może skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. W przeciwieństwie do regulacji dotyczących urlopu macierzyńskiego ustawodawca wprost nie przewidział szczególnych przepisów w zakresie prawa do urlopu wychowawczego (na przykład wydłużenia urlopu wychowawczego) w przypadku pracownika opiekującego się bliźniakami, trojaczkami itd. W związku z tym powstaje pytanie, czy pracownik opiekujący się bliźniętami ma prawo do jednego, maksymalnie 3-letniego, urlopu wychowawczego, czy też mógłby on, po skorzystaniu z 3-letniego urlopu wychowawczego, żądać udzielenia kolejnego urlopu wychowawczego w celu opieki nad drugim z bliźniąt.

Sprawa Zoi Chatzi przeciwko Ypourgos Oikonomikon

Pracownica greckiego urzędu skarbowego urodziła bliźnięta i pracodawca przyznał jej 9-miesięczny urlop rodzicielski. Po powrocie do pracy pracownica złożyła wniosek o przyznanie drugiego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 miesięcy na opiekę nad drugim z bliźniąt. Wniosek ten pracodawca jednak oddalił. Gdy sprawa trafiła do sądu, sąd ten zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości UE o dokonanie wykładni postanowień porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego (z ang. parental leave) – dalej powoływane jako porozumienie ramowe.

Z racji że dyrektywa 96/34/WE jest częścią prawa unijnego, wiąże ona również Polskę. W związku z tym, interpretując polskie przepisy prawa pracy, warto sięgnąć do wykładni porozumienia ramowego dokonanej przez Trybunał w kontekście opisanej powyżej sprawy (zob. wyrok w sprawie Zoi Chatzi przeciwko Ypourgos Oikonomikon, C-149/10).

Pierwszą kwestią, jaką Trybunał rozstrzygnął, było ustalenie, komu przysługuje prawo do urlopu rodzicielskiego. Sąd grecki, zadając pytanie prejudycjalne, zasugerował, że w świetle Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (w tym art. 24 Karty, który stanowi, że dzieci mają prawo do ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra) prawo do urlopu rodzicielskiego zostało ustanowione na rzecz dziecka. Przyjęcie takiej wykładni, jak wskazywał sąd grecki, oznaczałoby, że przyznanie jednego urlopu wychowawczego w przypadku urodzenia bliźniąt prowadziłoby do dyskryminacji oraz ograniczenia praw bliźniąt.

Trybunał rozstrzygnął powyższe wątpliwości, opierając się na literalnym brzmieniu klauzuli 2 pkt 1 porozumienia ramowego oraz na celu, w jakim ustanowiono prawo do urlopu rodzicielskiego. Stwierdził, że prawo do urlopu rodzicielskiego jest indywidualnym prawem pracownika–opiekuna dziecka, a nie prawem dziecka i art. 24 Karty nic w tym zakresie nie zmienia.

Czy można podwoić urlop rodzicielski

Trybunał podzielił stanowisko m.in. rządu greckiego (takie stanowisko w sprawie reprezentował też rząd polski) i uznał, że podwojenie czasu trwania urlopu rodzicielskiego nie musi stanowić odpowiedniego środka mającego na celu pogodzenie życia rodzinnego i zawodowego pracownika wychowującego bliźnięta. Różnica między sytuacją pracownika, któremu przy jednym porodzie urodziło się jedno dziecko, a pracownika, któremu urodziły się bliźnięta, ma charakter ilościowy. Dodatkowe trudności związane z opieką nad małymi bliźniętami nie trwają bowiem dłużej niż w przypadku pracowników opiekujących się jednym małym dzieckiem, ponieważ bliźnięta dorastają równolegle. W związku z tym wydłużenie urlopu wychowawczego nie musi przyczynić się do złagodzenia dodatkowych trudności rodzicielskich, jakie towarzyszą wychowaniu bliźniąt w pierwszych latach ich życia. W konsekwencji Trybunał stwierdził, że z porozumienia ramowego nie wynika obowiązek państw członkowskich przyznania automatycznie prawa do tylu urlopów rodzicielskich, ile dzieci urodziło się podczas jednego porodu.

Postulowane udogodnienia dla rodziców bliźniąt

Trybunał jednocześnie zwrócił uwagę na potrzebę oceny sytuacji pracującego rodzica bliźniąt w kontekście zasady równego traktowania. Podkreślił, że choć porozumienie ramowe zawiera minimalne warunki nabycia i skorzystania z prawa do urlopu rodzicielskiego, to państwa członkowskie, dokonując implementacji dyrektywy 96/34/WE, powinny uwzględnić szczególne potrzeby rodziców bliźniąt. Wskazał, że takim działaniem może być zauważalne wydłużenie okresu urlopu w porównaniu z okresem minimalnym przewidzianym w porozumieniu ramowym (zgodnie z klauzulą 2 pkt 1 porozumienia ramowego minimalny okres urlopu rodzicielskiego wynosi 3 miesiące). Innym odpowiednim środkiem według Trybunału byłoby zaspokojenie szczególnych potrzeb rodziców bliźniąt przez przyznanie im pomocy w formie dostępu do żłobków, przedszkoli czy pomocy finansowej.

Długi okres urlopu wychowawczego w prawie polskim w porównaniu z minimalnym okresem wskazanym w porozumieniu ramowym, a także możliwość skorzystania z tego urlopu w 4 częściach, zapewnia rodzicowi opiekującemu się bliźniętami elastyczność w skorzystaniu z tego urlopu. Pozostaje pytanie, czy taka regulacja w sposób wystarczający zaspakaja szczególne potrzeby takiego rodzica. Można postulować, że w związku ze zwiększeniem zakresu obowiązków rodzicielskich przy urodzeniu bliźniąt (tym bardziej trójki i więcej dzieci) uzasadnione byłoby wydłużenie okresu urlopu wychowawczego, z którego jednocześnie mogą skorzystać oboje rodzice. Obecnie okres ten wynosi tylko 3 miesiące (art. 186 § 3 k.p.).

Podstawa prawna:

• art. 186–186⁸, 189¹ k.p.,
• rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (DzU nr 230, poz. 2291),
• dyrektywa Rady 96/34/WE z 3 czerwca 1996 r. w sprawie porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego zawartego przez UNICE, CEEP oraz ETUC (DzUrz WE L 145 z 19.06.1996 r., s. 4) zmieniona dyrektywą Rady 97/75/WE z 15 grudnia 1997 r. (DzUrz WE L 10 z 16.01.1998 r., s. 24),
• art. 24 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (DzUrz UE C 83 z 30.03.2010 r., s. 389).

Orzecznictwo:

• wyrok TS UE z 16 września 2010 r. w sprawie Zoi Chatzi przeciwko Ypourgos Oikonomikon (C-149/10, DzUrz UE C 148 z 5.06.2010 r., s. 20).