Jakie zmiany dotyczące uprawnień rodzicielskich wejdą w życie od 1 stycznia 2010 r.

Wymiar wprowadzanych od 1 stycznia 2010 r. dodatkowych urlopów macierzyńskich oraz urlopu ojcowskiego będzie się zwiększał stopniowo w kolejnych latach, aż do 2014 r., kiedy zostaną osiągnięte docelowe wymiary tych urlopów.

Dodatkowy urlop macierzyński dla matki dziecka

Od 1 stycznia 2010 r. pracownica będzie miała prawo do dobrowolnego dodatkowego urlopu macierzyńskiego bezpośrednio po zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego (art. 182¹ § 1 Kodeksu pracy). Dodatkowy urlop macierzyński będzie wynosił od 1 stycznia 2010 r. i w 2011 r. maksymalnie:

• 2 tygodnie na dziecko urodzone jako jedyne przy porodzie,
• 3 tygodnie w przypadku urodzenia podczas jednego porodu dwojga lub więcej dzieci.

Podane wymiary urlopu w latach 2012–2013 zostaną wydłużone odpowiednio do 4 i 6 tygodni, a od 2014 r. – docelowo do 6 i 8 tygodni.

Pracownica będzie miała prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego (art. 182¹ § 1 Kodeksu pracy). Choć przepisy tego nie rozstrzygają, nie będzie ona mogła wziąć dodatkowego urlopu macierzyńskiego po rezygnacji z części podstawowego urlopu macierzyńskiego, najwcześniej po 14 tygodniach po porodzie (art. 180 § 5 Kodeksu pracy). Resztę podstawowego urlopu macierzyńskiego w takiej sytuacji będzie bowiem mógł wykorzystać pracownik – ojciec wychowujący dziecko. Podstawowy urlop macierzyński nie zostanie wykorzystany w tym przypadku w całości przez pracownicę i dlatego matce nie będzie wolno w momencie jego przerwania przejść na dodatkowy urlop macierzyński. W takiej sytuacji z dodatkowego urlopu macierzyńskiego będzie miał prawo skorzystać ojciec dziecka (art. 182² § 1 pkt 1 Kodeksu pracy).

WAŻNE!

Dodatkowy urlop macierzyński będzie przysługiwał pracownicy dopiero po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego.

Kodeks pracy określa maksymalne wymiary dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Kobieta będzie mogła złożyć wniosek o udzielenie krótszego urlopu dodatkowego, ale w wymiarze tygodnia bądź jego wielokrotności (art. 182¹ § 2 Kodeksu pracy). W związku z tym pracownica, która urodziła jedno dziecko, może się domagać 1 tygodnia lub 2 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Jeśli urodziła przynajmniej dwoje dzieci przy jednym porodzie, przysługuje jej 1 tydzień, 2 albo 3 tygodnie tego urlopu. Tydzień dodatkowego urlopu macierzyńskiego odpowiada przy tym 7 dniom kalendarzowym (art. 183¹ § 1 Kodeksu pracy).

Pracodawca będzie udzielał dodatkowego urlopu macierzyńskiego jednorazowo, dlatego pracownica powinna się zastanowić, ile chce tego urlopu. Jeśli np. złoży podanie o 1 tydzień, a potem zechce go przedłużyć, pracodawca ma prawo jej odmówić.

Aby otrzymać dodatkowy urlop macierzyński, pracownica będzie musiała złożyć pisemny wniosek do pracodawcy najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu (art. 182¹ § 5 Kodeksu pracy). Pracodawca będzie musiał wniosek uwzględnić. Przepisy nie zawierają wzoru takiego wniosku. Przykładowy wniosek o dodatkowy urlop macierzyński prezentujemy poniżej.

Wzór wniosku o przyznanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego

W trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownicy będzie przysługiwać zasiłek macierzyński (art. 29 ust. 5 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej dalej ustawą zasiłkową).

Przepisy o dodatkowych urlopach macierzyńskich stosujemy od 1 stycznia 2010 r. Skorzysta z nich zatem kobieta, której podstawowy urlop macierzyński zakończy się dokładnie 31 grudnia 2009 r. bądź później.

PRZYKŁAD

Pracownica z tytułu urodzenia jednego dziecka przebywa na 20-tygodniowym podstawowym urlopie macierzyńskim, który kończy się 30 grudnia 2009 r. Do pracy powinna wrócić 31 grudnia 2009 r., ale chce wziąć 2 tygodnie dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Jednak pracodawca odrzucił jej podanie. Postąpił w ten sposób słusznie. Dodatkowy urlop macierzyński przysługuje bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim (bez dnia przerwy), ale najwcześniej od 1 stycznia 2010 r. W tym przypadku dzień przerwy (31 grudnia 2009 r.) między podstawowym urlopem macierzyńskim a ewentualnym dodatkowym urlopem macierzyńskim pozbawia pracownicę prawa do dodatkowego urlopu.

Od 1 stycznia 2010 r. będzie można przebywać na dodatkowym urlopie macierzyńskim i jednocześnie pracować zawodowo również u pracodawcy, który udziela tego urlopu, jednak w niepełnym wymiarze, nie wyższym niż połowa etatu (art. 182¹ § 4 i 5 Kodeksu pracy). W tym celu pracownica będzie musiała złożyć pisemny wniosek, najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem takiego zatrudnienia, wskazując:

• wymiar czasu pracy, w jakim zamierza świadczyć pracę – np. 1/3 etatu, ale maksymalnie 1/2 etatu,
• okres łączenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego z dorabianiem – równy bądź krótszy od dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Pracodawca będzie miał obowiązek uwzględnić prawidłowo złożony wniosek. W takim przypadku dodatkowy urlop macierzyński będzie należał się w ramach pozostałego dobowego wymiaru czasu pracy zatrudnionej, wolnego od pracy. Wówczas zasiłek macierzyński będzie trzeba zmniejszyć stosownie do ograniczonego wymiaru czasu pracy (art. 29 ust. 7 ustawy zasiłkowej).

Wzór wniosku o podjęcie pracy w okresie dodatkowego urlop macierzyńskiego

Wniosek o podjęcie zatrudnienia w trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownica będzie mogła złożyć osobno (jak wyżej). Nie ma jednak przeszkód, aby połączyć go z wnioskiem o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

WAŻNE!

W trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownica będzie mogła wykonywać pracę u swojego macierzystego pracodawcy maksymalnie na 1/2 etatu.

Pracownica będzie natomiast mogła podjąć pracę w czasie dodatkowego urlopu macierzyńskiego u innego pracodawcy niż ten, który udzielił jej tego urlopu, w dowolnym wymiarze czasu pracy.

Pracownica przebywająca na dodatkowym urlopie macierzyńskim albo dorabiająca w trakcie tego urlopu będzie korzystać z ochrony przed utratą pracy (art. 182¹ § 6 Kodeksu pracy). Pracodawca nie będzie mógł jej w tym okresie wypowiedzieć umowy o pracę. Jej zwolnienie z pracy będzie dopuszczalne wyjątkowo w dwóch sytuacjach:

• pracownica sama spowodowała zerwanie z nią współpracy z jej winy bez wypowiedzenia (naruszyła podstawowe obowiązki służbowe, popełniła przestępstwo, w sposób zawiniony utraciła uprawnienia konieczne do pracy na zajmowanym stanowisku) i zgodziła się na to zakładowa organizacja związkowa, do której zatrudniona należy albo która ją reprezentowała (art. 177 § 1 Kodeksu pracy),
• za wypowiedzeniem w związku z ogłoszeniem upadłości czy likwidacji pracodawcy (art. 177 § 4 Kodeksu pracy).

PRZYKŁAD

Pracownica jest etatową magazynierką w hurtowni, gdzie nie działają związki zawodowe. Od 2 do 15 lutego 2010 r. korzysta z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i równocześnie pracuje na 1/2 etatu. Wskutek jej niedbałości i po wielu rozmowach dyscyplinujących prezes chce ją zwolnić w trybie natychmiastowym z jej winy (art. 52 Kodeksu pracy). Skoro w firmie nie ma zakładowej organizacji związkowej, pracodawca nie musi nikogo pytać o pozwolenie na wręczenie pracownicy zwolnienia dyscyplinarnego. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 18 marca 2008 r. (II PZP 2/08, OSNP 2008/15-16/211).

Kobiecie przebywającej na dodatkowym urlopie macierzyńskim bądź łączącej ten urlop z zatrudnieniem będzie przysługiwać również wiele innych przywilejów rodzicielskich, np.:

• wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez zajęcia z powodu nieprawidłowego bądź nieuzasadnionego jej zwolnienia przez pracodawcę za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia,
• przywrócenie do pracy, gdy umowa okresowa lub na czas wykonania określonej pracy zostanie z nią niesłusznie rozwiązana,
• prawo do urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po zakończeniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Dodatkowy urlop macierzyński dla ojca

Od 1 stycznia 2010 r. prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego uzyska także pracownik – ojciec wychowujący dziecko. Dodatkowy urlop macierzyński dla ojca dziecka będzie wynosił w 2010 r. maksymalnie:

• 2 tygodnie na dziecko urodzone jako jedyne przy porodzie,
• 3 tygodnie w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Wymiar tego urlopu będzie wzrastał w kolejnych latach w taki sam sposób, jak w przypadku urlopu dodatkowego przysługującego matce dziecka.

Pracownik będzie mógł odebrać dodatkowy urlop bezpośrednio po:

• przerwaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka najwcześniej po 14 tygodniach po porodzie i wykorzystaniu przez ojca dziecka reszty podstawowego urlopu macierzyńskiego,
• zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka.

W obydwu sytuacjach pracownik składa wniosek o udzielenie urlopu do swojego pracodawcy, z tym że w drugim przypadku będzie musiał zaznaczyć termin upływu podstawowego urlopu macierzyńskiego matki dziecka.

PRZYKŁAD

Roman P. jest bezrobotny. Jego żona, zajmująca intratną posadę w spółce handlowej, kończy 4 stycznia 2010 r. urlop macierzyński. Wspólnie ustalili, że Roman P. przejdzie na dodatkowy urlop macierzyński, a kobieta wróci do pracy. Niestety, nie jest to możliwe. Dodatkowy urlop macierzyński przysługuje tylko pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko. Jako bezrobotny Roman P. nie ma zatem na niego szans. Może o niego wnioskować jego żona albo przejść na pół etatu i jednocześnie korzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Podobnie jak matce, za czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego ojcu będzie przysługiwać zasiłek macierzyński. Wolno mu będzie również łączyć ten urlop z pracą u pracodawcy, który udzielił mu tego urlopu, maksymalnie na pół etatu. Pracownikowi będzie wówczas przysługiwać proporcjonalnie obniżony zasiłek macierzyński. Pracownik – ojciec dziecka, który korzysta z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, będzie również podlegał ochronie przed zwolnieniem z pracy i korzystał z opisanych wcześniej przywilejów rodzicielskich (art. 182² § 1 Kodeksu pracy).

Dodatkowy urlop na zasadach urlopu macierzyńskiego dla opiekunów adopcyjnych

Od 1 stycznia 2010 r. i w 2011 r. pracownik (kobieta albo mężczyzna), który przymie dziecko na wychowanie i wystąpi do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjmie dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem), będzie miał prawo do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w maksymalnej wysokości:

• 2 tygodnie – w razie zaopiekowania się 1 dzieckiem,
• 3 tygodnie – w razie przyjęcia co najmniej dwojga dzieci,
• 1 tydzień – jeżeli pracownik nie może wykorzystać dodatkowego urlopu w podanych wyżej wymiarach ze względu na osiągnięcie przez dziecko 7. roku życia lub 10. roku życia (w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego).

Wymiary te będą wzrastać etapowo i w latach 2012–2013 będą odpowiednio wynosić do 4, 6 i 2 tygodni, a od 2014 r. do 6, 8 i 3 tygodni (art. 183 § 3 Kodeksu pracy).

Dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego pracownik będzie musiał wykorzystać zaraz po upływie podstawowego urlopu na zasadach urlopu macierzyńskiego. Ten podstawowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego pracownik jest zobowiązany odebrać do chwili ukończenia przez podopiecznego 7 lat, a w razie odroczenia wobec niego obowiązku szkolnego – 10 lat, z zastrzeżeniem, że minimalny urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego to 9 tygodni (art. 183 § 1 i § 2 Kodeksu pracy).

Do opiekuna adopcyjnego będziemy stosować odpowiednio większość opisanych zasad udzielania dodatkowego urlopu macierzyńskiego rodzicowi. Pracownik, który będzie korzystać z tego urlopu, składa wnioski i będzie mógł łączyć pracę u swojego macierzystego pracodawcy w niewielkim wymiarze z dodatkowym urlopem na warunkach macierzyńskiego.

Rodzic adopcyjny, który będzie na dodatkowym urlopie na zasadach urlopu macierzyńskiego, nie korzysta jednak z takich samych gwarancji trwałości zatrudnienia jak rodzic biologiczny. Nie jest również chroniony w trakcie podstawowego urlopu na warunkach macierzyńskiego. Dzieje się tak dlatego, ponieważ nie stosujemy do niego art. 177 Kodeksu pracy, który przyznaje ochronę pracownikom korzystającym z urlopu macierzyńskiego. Rodzicowi korzystającemu z dodatkowego urlopu macierzyńskiego będzie przysługiwać ochrona tak jak pozostałym pracownikom określona w art. 41 Kodeksu pracy (ochrona w czasie usprawiedliwionej nieobecności). Pracownik–rodzic adopcyjny korzystający z dodatkowego urlopu macierzyńskiego będzie miał więc słabsze zabezpieczenie przed utratą etatu, gdyż będzie chroniony tylko przed wypowiedzeniem stosunku pracy.

PRZYKŁAD

Pracownik adoptował bliźnięta. Od 1 do 21 lutego 2010 r. korzysta z dodatkowego urlopu na warunkach macierzyńskiego i dorabia na 1/3 etatu. Z powodu ustawicznych spóźnień pracodawca postanowił zwolnić go dyscyplinarnie. W tej sytuacji pracodawca zwalniając pracownika nie ma obowiązku pytać o zgodę zakładowej organizacji związkowej.

Uwaga! Obecnie trwają prace nad zmianą przepisów w zakresie ochrony przed zwolnieniem z pracy rodziców adopcyjnych. Sejm uchwalił 5 listopada br. ustawę o zmianie ustawy – Kodeks pracy (druk sejmowy nr 2223). Wprowadza ona m.in. ochronę przed zwolnieniem z pracy pracowników, którzy będą korzystać z urlopu na warunkach macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach macierzyńskiego. Na dzień oddania czasopisma do druku, ustawa jest rozpatrywana przez Senat. O zmianach, jakie wprowadza ta nowelizacja Kodeksu pracy, napiszemy po zakończeniu procesu legislacyjnego.

Urlop ojcowski

Od 1 stycznia 2010 r. zostanie również wprowadzone osobne, samodzielne uprawnienie dla pracownika – ojca wychowującego dziecko – urlop ojcowski (art. 182³ Kodeksu pracy). W latach 2010–2011 wyniesie on 1 tydzień, a od 2012 r. – 2 tygodnie, z tym że zatrudniony musi go odebrać w ciągu pierwszych 12 miesięcy życia dziecka. Kodeks nie zastrzega przy tym, że trzeba go będzie wykorzystać bezpośrednio po podstawowym albo dodatkowym urlopie macierzyńskim. Można zatem będzie skorzystać z niego po przerwie. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby ojciec dziecka wziął urlop ojcowski w tym samym czasie, w którym matka przebywa na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym. W czasie urlopu ojcowskiego pracownikowi – ojcu dziecka będzie przysługiwał zasiłek macierzyński.

WAŻNE!

Ojciec dziecka będzie mógł korzystać z urlopu ojcowskiego w tym samym czasie co matka dziecka z urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego.

Aby otrzymać urlop ojcowski, pracownik będzie musiał złożyć pracodawcy pisemny wniosek najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. Pracodawca będzie musiał go uwzględnić.

Wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego

Zatrudniony przebywający na urlopie ojcowskim będzie podlegał takiej samej ochronie przed zwolnieniem z pracy jak matka dziecka na urlopie macierzyńskim. Pracodawca nie będzie mógł mu wręczyć wypowiedzenia ani inaczej rozwiązać z nim stosunku pracy, chyba że natychmiastowo z winy pracownika albo za wypowiedzeniem w związku z ogłoszeniem upadłości bądź likwidacji firmy. Pracownikowi będą też przysługiwać podobne uprawnienia rodzicielskie, a więc np.:

• wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez zajęcia w wyniku bezprawnego zwolnienia z pracy,
• prawo do urlopu wypoczynkowego zaraz po urlopie ojcowskim, na co pracodawca musi wyrazić zgodę.

Z urlopu ojcowskiego od 1 stycznia 2010 r. będzie mógł skorzystać także pracownik, któremu dziecko urodziło się w 2009 r., ale nie ukończy 12 miesięcy do wykorzystania urlopu ojcowskiego przez ojca.

PRZYKŁAD

Pracownikowi urodziło się dziecko 26 lutego 2009 r. Zatrudniony może zatem skorzystać z tygodniowego urlopu ojcowskiego na to dziecko między 1 stycznia a 26 lutego 2010 r.

Podstawa prawna

• art. 41, art. 177, art. 182¹, art. 182², art. 182³, art. 183 Kodeksu pracy,
• art. 29 ust. 5, ust. 7 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.).