Niniejszy artykuł ma na celu omówienie koncepcji niepełnosprawności według angielskiej ustawy antydyskryminacyjnej.
Uwagi o zasięgu uregulowania ustawowego
Equality Act 2010 nie tylko zakazuje dyskryminacji bezpośredniej, pośredniej, tzw. prześladowania (harassment), czy wiktymizacji. Wprowadza się także pozytywny obowiązek po stronie pracodawcy, tzw. rozsądne przystosowanie miejsca pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej (“duty to make reasonable adjustments”). Zakazuje się także dyskryminacji powstającej na gruncie niepełnosprawności (“discrimination arising out of disability”). Występuje ona wówczas, gdy ze względu na wynik niepełnosprawności danej osoby traktuje się ją niekorzystnie, a owe traktowanie nie jest proporcjonalnym środkiem osiągnięcia jakiegoś praworządnego celu. Nie jest konieczne porównanie się do osoby zdrowej (pełnosprawnej), z uwagi na sformułowanie ustawowe; “unfavourable treatment” (niekorzystne traktowanie), gdzie w przypadku dyskryminacji bezpośredniej jest wymagane “less favourable treatment” (mniej korzystne traktowanie). Jest to również instytucja odmienna od dyskryminacji pośredniej.
Niepełnosprawność
Warunkiem jakiegokolwiek roszczenia jest niepełnosprawność powoda (pracownika). Definicja legalna niepełnosprawności jest zawarta w sekcji 6(1) ustawy z 2010 roku i brzmi następująco:
“Osoba (P) jest niepełnosprawna, jeśli:
a) P ma fizyczne lub umysłowe upośledzenie, i
b) upośledzenie to ma znaczący i długotrwały negatywny wpływ na zdolność P do wykonywania normalnych, codziennych czynności”
Polecamy serwis: Młodociani, niepełnosprawni, bezrobotni
Upośledzenie
Ustawa nie zawiera definicji ani wyczerpującego katalogu upośledzeń. Trybunał Apelacyjny Pracy jeszcze na podstawie poprzedniego reżimu ustawowego podjął się zdefiniowania tej koncepcji i określił ją jako “coś nie tak ze sprawnością fizyczną” (identycznie należy rozumieć upośledzenie psychiczne), czyli jakąś dolegliwość/uwarunkowanie, które zaburza normalne funkcje ruchowe organizmu.
Znaczny wpływ
Oznacza to, że nie każde upośledzenie pracownika będzie oznaczać niepełnosprawność, a tylko takie, które ma długotrwały i negatywny wpływ na zdolność do wykonywania normalnych czynności. Dawna ustawa (Disability Discrimination Act) zawierała katalog tzw. przykładów upośledzeń spełniających to kryterium oraz katalog tzw. domniemanych upośledzeń. Przykładem pierwszego byłby brak słuchu bądź ślepota. Przykładem tego drugiego byłoby zakażenie wirusem HIV.
Rozróżnienie to w praktyce oznacz tyle, że ślepota zawsze będzie niepełnosprawnością, a domniemane upośledzenie może zostać obalone przez pracodawcę jako nie mające długotrwałego i negatywnego wpływu na codzienne czynności.
Jest także katalog tzw. wyłączonych upośledzeń, np. skłonność do napastowania seksualnego innych osób czy kradzieży.
Zobacz również: Dyskryminacja w pracy - ochrona przed "wiktymizacją" w prawie angielskim
Znaczny negatywny wpływ
Sekcja 212 ustawy określa go jako “będący poważniejszym niż trywialnym, bądź nieznacznym”. Ten sam Employment Code również stara się doprecyzować tę definicję.
Upośledzenie umysłowe
Ustawa z 2010 roku znosi obowiązek wykazania, że upośledzenie umysłowe, na które narzeka powód, jest zarazem “klinicznie rozpoznawalną chorobą umysłową”. Sprawiać to będzie znaczne trudności w praktyce, gdyż będą możliwe także pozwy z uwagi na dyskryminację osób, które cierpią na przykład na rozstrój nerwowy.
Zdolność do wykonywania codziennych czynności
Ciało, które doprecyzowało rozwiązanie ustawowe, tzw. “Equality and Human Rights Commission” wydało kodeks (tzw. Employment Code), w którym wylicza się czynności wykonywane typowo i regularnie, takie jak: chodzenie, mówienie, codzienne podnoszenie przedmiotów, pisanie, pójście do toalety, normalna interakcja z innymi członkami społeczeństwa itd. Ponadto będą to czynności konieczne związane z wykonywaniem codziennej pracy.
Zobacz również: Niesłuszne zwolnienie w prawie angielskim
Długotrwały wpływ
To taki wpływ, który trwa przynajmniej 12 miesięcy i prawdopodobnie będzie trwał kolejne 12 miesięcy, bądź do końca życia danej osoby. (Załącznik 1 do ustawy z 2010 roku, paragraf 2(1).)
Ciężar dowodu
Ciężar udowodnienia niepełnosprawności ciąży zawsze na powodzie. W praktyce trybunały pracy będą oczekiwały dowodu w postaci raportu medycznego, który odpowie na powyżej zadane pytania. Jest to kosztowne przedsięwzięcie dla powoda, który funduje swoją sprawę, ale zdarza się, że trybunał zarządzi podział kosztów między strony, bądź zasądzi dofinansowanie ze skarbu państwa na pozyskanie takiego raportu.
Rozwiązanie brytyjskie, a prawo unijne i międzynarodowe
Podczas gdy prawo brytyjskie opowiada się za tzw. technicznym (medycznym) podejściem, prawo europejskie wyznaje tzw. socjalny model niepełnosprawności. W sprawie Chacon Navas v Eurest Colectividades SA zdefiniowano niepełnosprawność jako ”ograniczenie, które powstaje w rezultacie fizycznego, umysłowego, bądź psychologicznego upośledzenia, utrudniającego udział osoby w życiu zawodowym”. Wskazano także, że takie podejście winno rozciągać się na całą Unię.
Marcin Kozik, Caveat Solicitors
Autor jest absolwentem prawa na UG oraz Nottingham Trent University.
Obecnie przygotowuje rozprawę doktorską z zakresu europejskiego prawa pracy.
Zajmuje się reprezentacją klientów przed angielskimi trybunałami pracy.