Mobbing w miejscu pracy to zjawisko coraz bardziej powszechne. Warto zadać sobie pytanie jakie są prawa pracownika? Największą konsekwencją mobbingu są straty moralne (psychiczne), które ponosi pracownik. Dochodzi do naruszenia jego godności, dobrego imienia, wizerunku (jako dóbr osobistych). Istotne są też straty społeczne (zawodowe i środowiskowe w zajmowanej grupie społecznej).
Mobbing w miejscu pracy
Mobbing, zgodnie z definicją z ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465), oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Jednak co to oznacza w praktyce i jak interpretować poszczególne pojęcia?
Uporczywość oznacza powtarzalność zachowań, nie może to być jednorazowy czyn. Z kolei długotrwałość należy rozumieć tak, że co czyn trwający co najmniej 6 miesięcy. Jednak może zdarzyć się, że tak, że mobbing będzie trwał 1 miesiąc, bo będzie codzienny i zintensyfikowany. Wszystko zależy od sytuacji i rozstrzygnięcia sądu.
Szwedzki lekarz i psycholog Heinz Leymann, wskazał na 45 różnych zachowań z 5 różnych kategorii, które wskazują, że można mówić o mobbingu. Są to działania (długotrwałe i uporczywe) występujące w zakładzie pracy wpływające negatywnie na:
- Komunikowanie się (np. przerywanie, przeklinanie, ubliżanie, brak możliwości wypowiedzi, ciągła krytyka, grożenie, dokonywanie aluzji czy nieodpowiednich gestów).
- Stosunki społeczne (np. ignorowanie, izolowanie, wyalienowanie z zespołu, nagabywanie innych do braku kontaktu z ofiarą).
- Negatywną percepcję osoby w środowisku pracowniczym (np. obgadywanie, rozsiewanie plotek, wyśmiewanie, używanie wulgaryzmów).
- Jakość sytuacji zawodowej i osobistej ofiary (np. przypisywanie zadań niemożliwych do zrealizowania – poniżej czy też powyżej kompetencji, negowanie, krytykowanie, odbieranie zadań).
- Zdrowie ofiary (np. praca w szkodliwych warunkach, grożenie przemocą fizyczną, niepożądane działania seksualne).
- uzasadnione krytykowanie, a nawet używanie wulgaryzmów i niekulturalne ocenianie pracy pracownika, jeżeli tylko się do niej odnoszą i są merytoryczne;
- nadzorowanie pracownika, wydawanie mu poleceń, wysokie oczekiwania co do jakości pracy, „obserwowanie” pracy pracownika;
- konflikty w zespołach;
- jednorazowe ubliżenie, poniżenie, ośmieszenie;
- ukaranie pracownika za naruszenie porządku i dyscypliny pracy;
- rozwiązanie z pracownikiem umowy;
- zmiana pracownikowi warunków pracy czy płacy
- stres występujący u pracownika.
Mobbing. Jakie są prawa pracownika?
Należy być świadomym swych praw i umieć je egzekwować (np. skorzystanie z procedury antymobbingowej, czy złożenie skargi do PIP). Należy być asertywnym, pewnym siebie, umieć się przeciwstawić i nie dać się „zaszczuć”. Należy dać jasny sygnał sprawcy, że jego zachowanie nie jest akceptowalne i może zostać pociągnięty do odpowiedzialności prawnej. W przypadku wystąpienia mobbingu pracownika ma kilka istotnych praw.
PRAWO NR 1: pracownik może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Jeżeli mobbing spowodował u pracownika rozstrój zdrowia (szczególnie psychicznego). Zadośćuczynienie ma nie tylko zrekompensować krzywdę osobie mobbingowanej, ale ma spełniać również funkcję represyjno-wychowawczą i prewencyjną wobec pracodawcy, tak, aby na przyszłość wystrzegał się on tolerowania niedopuszczalnych zachowań mobbingowych w miejscu pracy i ma za zadanie zmotywowanie pracodawcy do dbałości o dobrą atmosferę w zakładzie pracy. Co ważne, w sprawie o zadośćuczynienie za mobbing dowód z opinii biegłego lekarza ma być obligatoryjny, gdy pracodawca zarzuca, że rozstrój zdrowia u pracownika wynika z przyczyn samoistnych, ale nie w sytuacji, gdy inne dowody nie pozwalają na ustalenie w ogóle mobbingu.
Co decyduje o wysokości zasądzonego zadośćuczynienia? Czynnikami decydującymi o usprawiedliwionej, odpowiedniej wysokości należnego osobie poszkodowanej zadośćuczynienia są między innymi: rozmiar doznanej krzywdy wymagający oceny stopnia wywołanych cierpień psychicznych lub fizycznych, ich intensywność, czas trwania mobbingu, nieodwracalność następstw doznanej krzywdy itp.
PRAWO NR 2: pracownik dochodzić od pracodawcy odszkodowania.
Wysokość tego świadczenia to od 1 lipca 2024 r. 4300 zł (czyli nie mniej niż minimalne wynagrodzenie za pracę) – jeżeli pracownik wskutek mobbingu rozwiązał z pracodawcą umowę o pracę, przysługuje mu to świadczenie. Co ważne w rozwiązaniu pracownik powinien podać przyczynę swojej decyzji. Co istotne, pracownikowi, który rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę jego obowiązków, wśród których znalazło się naruszenie obowiązku przeciwdziałania mobbingowi, przysługują obydwa odszkodowania ryczałtowe z art. 55 § 11 oraz z art. 943 § 4 KP. . Odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 943 § 4 KP ma skompensować każdą szkodę, która pozostaje w związku przyczynowym z mobbingiem. Odszkodowanie to nie ogranicza się zatem do naprawienia szkody powstałej w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z powodu mobbingu (w postaci na przykład zarobków utraconych po rozwiązaniu umowy o pracę), lecz ma na celu kompensatę wszelkich negatywnych dla pracownika skutków majątkowych, jakie wywołał stosowany wobec niego mobbing, w tym wydatków na koszty leczenia związane z rozstrojem zdrowia będącym następstwem mobbingu.
PRAWO NR 3: pracownik może rozwiązać umowę o pracę i to bez zachowania okresu wypowiedzenia, czyli w trybie natychmiastowym ma prawo do odskzodowania za okres wypowiedzenia (czyli np wypłata za 3 miesiące)
Przepis art. 55 § 11. Pracownik może rozwiązać umowę o pracę w trybie określonym w § 1 także wtedy, gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika; w takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W przypadku rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.
Szkoda, której naprawienia może domagać się pracownik po rozwiązaniu umowy o pracę z powodu mobbingu, może obejmować szkody majątkowe, których przyczyną był sam mobbing (koszty leczenia w związku z rozstrojem zdrowia psychicznego i fizycznego), jak też szkody spowodowane rozwiązaniem umowy o pracę z powodu mobbingu (utrata zarobków, jakich pracownik mógł się spodziewać, gdyby stosunek pracy nie został rozwiązany), które co do zasady rekompensuje odszkodowanie z art. 55 § 11 KP.