Badania lekarskie pracowników dzielimy na wstępne, okresowe i kontrolne. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 Kodeksu pracy).
Rodzaje badań
Profilaktyczne badania lekarskie, zarówno wstępne, okresowe, jak i kontrolne, przeprowadzane są na koszt pracodawcy, na podstawie wydanego przez niego skierowania. Skierowanie powinno zawierać:
- określenie rodzaju badania profilaktycznego (wstępne, okresowe, kontrolne),
- określenie stanowiska pracy, na którym osoba ma być zatrudniona lub pracuje,
- informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, na których dana osoba ma pracować bądź już pracuje, czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.
Przed przyjęciem do pracy
Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy. Warunkiem zwolnienia pracodawcy z obowiązku skierowania pracownika na badania jest:
- przyjęcie go na to samo co poprzednio stanowisko pracy lub stanowisko o takich samych warunkach pracy,
- zawarcie kolejnej umowy o pracę bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej.
Po chorobie
Na badania kontrolne muszą zostać skierowane wszystkie osoby powracające do pracy po nieobecności spowodowanej chorobą, trwającej ponad 30 dni. Poddanie się kontrolnym badaniom lekarskim jest obowiązkiem pracownika wynikającym ze stosunku pracy i niewykonanie tego obowiązku stanowi naruszenie obowiązków pracowniczych, które uzasadnia zastosowanie wobec pracownika kary porządkowej.
Raz na kilka lat
Badaniom okresowym podlega każdy pracownik. O zakresie i częstotliwości badań profilaktycznych decyduje lekarz przeprowadzający te badania, opierając się na wskazówkach metodycznych załączonych do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.). Lekarz ten może jednak, jeżeli uzna to za niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy czy pracownika, rozszerzyć zakres badań o specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, które są częścią badania profilaktycznego.
Lekarz prowadzący badania profilaktyczne może także wyznaczyć krótszy termin do przeprowadzenia kolejnego badania niż zostało to określone we wskazówkach metodycznych.
Umowa o świadczenie usług medycznych
Badania pracowników są wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej przez pracodawcę z podstawową jednostką służby medycyny pracy. Decyzję w sprawie wyboru jednostki pracodawca podejmuje w porozumieniu z przedstawicielami pracowników – zakładową organizacją związkową, a przypadku jej braku z przedstawicielami pracowników wybranymi w sposób przyjęty w danej firmie.
Umowę można zawrzeć z:
- ZOZ tworzonym i utrzymywanym w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,
- jednostką organizacyjną ZOZ wydzieloną w celu realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi,
- lekarzem wykonującym indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską lub wykonującym zawód w formie grupowej praktyki lekarskiej
Zgodnie z artykułem 12 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 125, poz. 1317 ze zm.) umowa powinna określać w szczególności:
- strony umowy oraz osoby objęte świadczeniami z tytułu umowy,
- zakres opieki zdrowotnej, który w odniesieniu do pracowników powinien obejmować co najmniej te rodzaje świadczeń, do których zapewnienia zobowiązuje pracodawcę Kodeks pracy, omawiana ustawa oraz przepisy wydane na ich podstawie,
- warunki i sposób udzielania świadczeń zdrowotnych (sposób rejestracji osób objętych umową, organizację udzielania świadczeń, tryb przekazywania zaświadczeń lekarskich o zdolności do pracy oraz sposób podania tych informacji do wiadomości zainteresowanych),
- sposób kontrolowania przez pracodawcę wykonywania postanowień umowy,
- ● wysokość należności, sposób jej ustalania, terminy płatności oraz tryb rozliczeń finansowych,
- ● dopuszczalność zlecania przez jednostkę służby medycyny pracy wykonywania niektórych świadczeń (w szczególności badań diagnostycznych i specjalistycznych konsultacji lekarskich) zakładom opieki zdrowotnej lub podmiotom uprawnionym do wykonywania tych świadczeń na podstawie odrębnych przepisów,
- okres, na który została zawarta umowa, przy czym okres ten nie może być krótszy niż rok,
- sposób rozwiązywania umowy za wypowiedzeniem i przypadki stanowiące podstawę rozwiązywania umowy ze skutkiem natychmiastowym,
- tryb rozstrzygania ewentualnych sporów związanych z realizacją i rozliczeniem finansowym umowy.
Ważnym elementem umowy jest także określenie obowiązków pracodawcy wobec jednostki medycyny pracy, dotyczących:
- przekazywania informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów tych czynników,
- zapewnienia udziału w komisji bezpieczeństwa i higieny pracy działającej na terenie zakładu pracy,
- zapewnienia możliwości przeglądu stanowisk pracy w celu dokonania oceny warunków pracy,
- udostępniania dokumentacji wyników kontroli warunków pracy, w części odnoszącej się do ochrony zdrowia.
O ewentualnym niewypełnianiu przez pracodawcę tych obowiązków jednostka medycyny pracy informuje Państwową Inspekcję Pracy.
Koszty pracodawcy związane z zapewnieniem opieki zdrowotnej pracownikom
● wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy przez pracownika w związku z badaniami profilaktycznymi,
● koszt badań,
● koszt badań profilaktycznych w razie ich rozszerzenia na skutek decyzji lekarza,
● koszt ponownego badania w przypadku odwołania pracownika lub pracodawcy od treści orzeczenia lekarskiego,
● koszt badań lekarskich okresowych osób po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli były pracownik zgłosi wniosek o objęcie jej takimi badaniami w związku z zatrudnianiem przez pracodawcę w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających,
● zapewnienie należności na pokrycie kosztów przejazdu w związku z przeprowadzanymi badaniami okresowymi i kontrolnymi według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
PRZYKŁAD
Pracownik ma być zatrudniony u nowego pracodawcy na takim samym stanowisku, jakie zajmował u poprzedniego pracodawcy. Zakres obowiązków jest tożsamy z poprzednim. Pracownik posiada aktualne badania lekarskie. Czy w takiej sytuacji nowy pracodawca jest zwolniony z obowiązku skierowania pracownika na badania lekarskie, które mają stwierdzić zdolność do wykonywania pracy na określonym stanowisku?
Niestety, nie. Wstępnym badaniom lekarskim polegają wszystkie osoby przyjmowane do pracy (poza omówionym powyżej wyjątkiem dotyczącym pracowników ponownie zatrudnianych przez tego samego pracodawcę). Tożsamość wykonywanych u innego pracodawcy zadań i posiadanie ważnych (przeprowadzonych w poprzednim zakładzie pracy) okresowych badań lekarskich w żadnym wypadku nie zwalnia z obowiązku skierowania tej osoby na badania wstępne.
UWAGA
Odmowa poddania się kontrolnym badaniom lekarskim po długotrwałej chorobie uzasadnia niedopuszczenie pracownika do pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, gdy wyłączną przyczyną tej odmowy są okoliczności leżące po stronie pracownika (wyrok SN z 23 września 2004 r., I PK 541/03, OSNP z 2005 r., nr 94, poz. 7).