Przyjęty model oceniania pracowników może być przydatny w wielu sytuacjach. Pracodawca, powołując się na jego wyniki, może nagradzać pracowników, czy też wyciągać w stosunku do nich określone konsekwencje. Ocena negatywna może prowadzić nawet do zwolnienia pracownika. Jednak w wielu przypadkach ocenianie pracowników może wiązać się z licznymi kłopotami.
Pracownik musi współdziałać
Pracodawcy muszą kierować się obiektywnymi informacjami o pracowniku, aby zadecydować o przyznaniu mu nagrody pieniężnej, awansowaniu go, czy też wytypować osobę do zwolnienia z pracy w przypadku wystąpienia takiej konieczności,
Dokonując oceny pracownika, pracodawca ma pełne prawo kontrolować jego pracę i wymagać od niego współdziałania. Uprawnienie takie wynika bezpośrednio z faktu, że pracodawca ma obowiązek organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy oraz osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy. Aby to było możliwe, niezbędne jest więc poznanie umiejętności i jakości pracy pracowników, a co za tym idzie, dokonywanie ich oceny.
Przykład
Osoba zatrudniona na stanowisku kierowniczym, zgodnie z obowiązującymi w zakładzie przepisami, ma obowiązek dokonywania oceny kwartalnej podległych jej pracowników. Ocena ma być dokonywana na formularzu opracowanym i przygotowanym przez pracodawcę.
Oczywiście warunkiem zgodności z prawem systemu oceny wewnętrznej będzie oparcie go na zasadach obiektywności i bezstronności. W przeciwnym razie pracownik będzie miał możliwość podważenia dokonanej oceny i na przykład uzyskania wyroku sądowego przywracającego go do pracy na poprzednim stanowisku lub przyznania świadczenia, którego został pozbawiony wskutek niesprawiedliwej oceny. Należy pamiętać, że w przypadku ewentualnego sporu sąd pracy będzie oceniał także przesłanki podjęcia decyzji przez pracodawcę.
Różne kryteria oceny
W praktyce na ocenę okresową wpływają różne czynniki. Na przykład pracodawca może wystawić ocenę okresową na podstawie średniej z 4 elementów (mających wartość od 1-5).
Oceniane są:
• ilość pracy (w odniesieniu do normy),
• jakość pracy (ocenia ją pracownik odpowiedzialny za kontrolę jakości),
• zaangażowanie w pracę (subiektywnie wskazywane przez przełożonego) oraz
• ocena pracy w zespole (średnia ocen wystawionych przez pozostałych 3 pracowników z zespołu).
Wskazana ocena uwzględnia 4 elementy istotne dla pracodawcy. Pracownik, aby uzyskać dobrą notę, powinien wykazać się zarówno przy wykonywaniu pracy, jak i dobrymi relacjami z zespołem.
Tak dokonana ocena będzie trudna do podważenia. Pracownik nie będzie mógł kwestionować ilościowych wyników swojej pracy, jeżeli te są ustalane w sposób prawidłowy.
Oceny okresowe a testy psychologiczne
Niekiedy na ocenę pracownika mają wpływ wyniki tzw. testów psychologicznych, po które coraz chętniej sięgają pracodawcy. Warto przypomnieć, że mogą one być stosowane tylko przez uprawnionych psychologów. Tego rodzaju postępowanie może jednak powodować dla pracodawcy, a w szczególności zatrudnionego przez niego psychologa, liczne problemy prawne. Warto wziąć pod uwagę przepisy ustawy z 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera kwestia odpowiedzialności pracodawcy i psychologa za niewłaściwie przeprowadzenie tego rodzaju testów.
W kontekście ocen pracowników testy te pojawiają się najczęściej wtedy, gdy pracodawca chciałby uzyskać więcej informacji, niż pokazują wyniki dotychczasowej pracy. Mają one na celu pokazanie pracodawcy, czy dana osoba poradzi sobie np. na stanowisku kierowniczym.
W praktyce można podzielić testy na takie, które należy wykonywać, gdyż tak stanowią konkretne, bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa, oraz takie, których przeprowadzenie nie jest w żaden sposób nakazane.
Dopuszczalność tych pierwszych nie budzi oczywiście wątpliwości, gdyż przepisy prawne w takim wypadku wręcz nakazują przeprowadzenie przez lekarza z odpowiednimi kwalifikacjami badań psychometrycznych przed dopuszczeniem pracownika do pracy.
Natomiast prawo pracodawcy do przeprowadzania testów w innych przypadkach podlega pewnym ograniczeniom. Testy te mogą być przeprowadzone tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Pracodawca nie powinien pozyskiwać przez takie badania informacji, które nie są w żaden sposób związane z pracą, którą dany kandydat miałby wykonywać.
Obecnie nie tylko pracodawca, ale również wykonujący badania psycholog muszą poinformować badanego kandydata lub pracownika o celu postępowania, jego przebiegu, wynikach i sposobie ich udostępniania, że nie mogą one prowadzić, a szczególnie mieć na celu naruszenia godności, upokorzenia pracownika lub kandydata, ponieważ działanie takie może zostać uznane za szczególny rodzaj dyskryminacji, czyli molestowanie. Ponadto naruszenie godności stanowi przypadek naruszenia jednego z dóbr osobistych pracownika, co oczywiście może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą pracodawcy. Dlatego też pracodawca powinien zwracać uwagę nie tylko na to, jaki cel chce osiągnąć przez przeprowadzenie testów, ale musi brać również pod uwagę sposób ich przeprowadzenia. Ponadto celem badań psychometrycznych nie może być uzyskanie informacji, które mogłyby stanowić podstawę dyskryminacji bezpośredniej bądź pośredniej.
Wyniki oceny jawne dla pracownika
Należy podkreślić, że osoby oceniane powinny mieć prawo do wglądu w wyniki, jakie uzyskali. Niedopuszczalne jest zatajanie przez pracodawcę niektórych wyników testów lub podawanie wyników fałszywych. Pracodawca musi przekazać kandydato-wi wszystkie dane, które uzyskał w trakcie oceny.
Należy również podkreślić, że pracodawca nie może ujawniać wyników oceny osobom trzecim. Dostęp do wyników powinny mieć tylko i wyłącznie osoby podejmujące decyzje w kwestiach personalnych oraz osoba oceniana. Może to być sam pracodawca, osoba bądź osoby zarządzające w jego imieniu zakładem pracy, jak również osoby upoważnione przez pracodawcę do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy.
Podstawa prawna:
• ustawa z 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (DzU z 2001 r. nr 73, poz. 763).