Zespół psychologów z Zakładu Psychologii Zarządzania i Zachowań Konsumenckich na Politechnice Wrocławskiej jesienią 2008 r. sprawdził, co motywuje ludzi do pracy. Badanie przeprowadzono na grupie studentów ostatniego roku Zarządzania Politechniki Wrocławskiej.
Badani proszeni byli o wypełnienie kwestionariusza, w którym określali, jak ważne są dla nich w pracy poszczególne wartości, w porównaniu z tym, jak są one ważne dla innych osób (użyto skali pięciostopniowej). Wartości, o których mowa, dotyczą wielu różnych obszarów pełnienia funkcji zawodowej (zobacz listę). Tak zdefiniowane wartości, które mogą być realizowane w pracy, stają się dla potencjalnych i aktualnych pracowników silnymi motywatorami. Warto przyjrzeć się temu, które z nich są szczególnie ważne i czy są jakieś warunki wpływające na zróżnicowanie ich ważności.
Wyniki badania dotyczą młodych osób i trudno uogólniać je na wszystkie grupy wiekowe. Połowa z nich pracuje już od około roku, pozostali jeszcze nie podjęli żadnej pracy. Dobór takiej grupy pozwolił sprawdzić, czy sam fakt podjęcia zatrudnienia wpływa na zmianę wagi poszczególnych wartości. Najpierw jednak warto wspomnieć o wynikach uzyskanych w całej grupie. Okazało się, że:
- władza, święty spokój i materializm są w ich przekonaniu mniej ważne dla nich niż dla innych (średnie są poniżej 3),
- uczciwość, godność czy hedonizm są natomiast wskazywane przez badanych jako wyraźnie ważniejsze dla nich w porównaniu z innymi pracującymi osobami (średnie powyżej 4).
Determinująca płeć
Czynnikami, które mogą wyraźnie wpłynąć na zróżnicowanie hierarchii wartości ważnych w pracy, są płeć oraz status zawodowy (brak pracy lub posiadane już doświadczenie zawodowe). W przypadku omawianych badań mamy do czynienia z grupą zróżnicowaną ze względu na oba czynniki. Przyjrzyjmy się wynikom uzyskanym w odrębnych grupach wyróżnionych na podstawie wymienionych kryteriów.
Płeć jest z jednej strony cechą biologiczną, z drugiej społeczno-psychologiczną, definiującą wiele zachowań, także tych w pracy. Dlatego dość oczywiste jest, że badanie wykazało w przypadku ocen kilku wartości istnienie wyraźnych różnic między płciami.
- Kobiety wyraźnie wyżej cenią sobie takie wartości, jak: rozwój osobisty, estetyka, altruizm i użyteczność dla innych.
- Mężczyźni bardziej doceniają osiągnięcia, awansowanie i władzę.
Można więc powiedzieć, że kobiety są o wiele bardziej wyczulone na społeczne aspekty pracy. Potrzebują poczucia, że ich praca jest komuś rzeczywiście potrzebna. Dla mężczyzn te aspekty nie są tak bardzo istotne, ale ważniejsze są widoczne wskaźniki efektywności pracy, jak awans czy zdobywanie stanowisk kierowniczych. Z takiego układu różnic między płciami wyłania się dosyć stereotypowy wizerunek kobiet i mężczyzn w pracy. Kobiety są tutaj nastawione na współpracę, a mężczyźni na rywalizację.
Status zawodowy
Innym ciekawym aspektem, który może różnicować wagę niektórych wartości realizowanych w pracy, jest sam fakt jej podjęcia. Dlatego warto porównać wyniki osób, które o pracy myślą jeszcze w kategoriach pewnych wyobrażeń, z wynikami osób już pracujących. Pamiętajmy, że różnice wynikają z faktu podjęcia pracy, a nie dużego doświadczenia zawodowego. Rozbieżności wynikających ze statusu zawodowego jest niewiele:
- Osoby niepracujące w porównaniu z pracującymi wyraźnie wyżej cenią sobie: egalitaryzm i święty spokój. Chcą więc mieć pewność, że w swojej pracy będą traktowane tak samo, jak wszyscy pozostali pracownicy.
- Osoby pracujące bardziej doceniają: rozwój osobisty i osiągnięcia. Oznacza to, że w sytuacji podejmowania rzeczywistej już pracy chcą przede wszystkim mieć możliwość doskonalenia się, zdobywania nowej wiedzy i kompetencji.
Okazuje się więc, że sam fakt podjęcia pracy niezbyt wiele zmienia w wizji wartości ważnych w pracy. Jednak wydaje się, że połączenie dwóch branych tutaj pod uwagę kryteriów - płci i statusu zawodowego - może ukazać o wiele ciekawsze różnice w obrazie pracy. Na wykresie przedstawiono wyniki (tylko te, z istotnymi różnicami) kobiet i mężczyzn w obu grupach wyróżnionych ze względu na status zawodowy.
Najciekawszy efekt widać od razu w pierwszej z prezentowanych wartości. Zróżnicowanie widać zarówno ze względu na płeć, jak i na status pracy. Co ciekawe, ten drugi zmienia diametralnie układ tej różnicy. W przypadku osób niepracujących to kobiety bardziej cenią sobie rozwój osobisty. Wśród osób pracujących - mężczyźni wyżej oceniają wagę tej wartości w pracy. Wzrost wagi tej wartości jest widoczny u obu płci w sytuacji wykonywania pracy, natomiast w grupie mężczyzn jest o wiele bardziej gwałtowny.
W przypadku osiągnięć widać wyraźny wzrost wagi tej wartości u osób pracujących w stosunku do osób niepracujących. Przy czym ponownie ten wzrost u mężczyzn jest o wiele wyraźniejszy niż u kobiet. Awansowanie jest zaś wartością cenioną bardziej przez mężczyzn zarówno w przypadku podejmowania pracy, jak i wtedy, gdy jest on stanem jedynie wyobrażonym. Jednak zatrudnienie wpływa na nieznaczne obniżenie się wagi tej wartości i tutaj już płeć nie ma znaczenia.
Wygląd otoczenia i altruizm
Waga wartości estetycznej otoczenia lub wytworów własnej pracy jest zróżnicowana jedynie ze względu na płeć. To kobiety o wiele bardziej niż mężczyźni cenią ją sobie, i to bez względu na to, czy praca jest tylko pewnym wyobrażeniem, czy już stanem faktycznym. Podobne różnice, ze względu na płeć, widać w przypadku altruizmu. Tutaj także kobiety bardziej doceniają możliwość pomagania innym. Jednak warto zauważyć, że wykonywanie pracy powoduje obniżenie wagi tej wartości u obu płci. Może to oznaczać, że gdy zaczynamy pracować, okazuje się, iż nastawienie na pomaganie innym przestaje być tak ważne i atrakcyjne, np. w porównaniu z możliwością własnego rozwoju.
Niezależność jest równie ważna dla obu płci w wyobrażonej sytuacji pracy. Natomiast gdy zatrudnienie staje się rzeczywistością, to waga tej wartości gwałtownie spada u mężczyzn, podczas gdy w grupie kobiet pozostaje mniej więcej na tym samym poziomie.
Użyteczność jest wartością ważniejszą dla kobiet, przy czym wyraźna różnica między obu płciami pojawia się tylko w sytuacji wyobrażonej pracy. Kiedy jest ona już realną sytuacją, obie płcie cenią sobie możliwość bycia użytecznym dla innych na podobnym poziomie. Przy czym mężczyźni bardziej ją doceniają, co powoduje zrównanie się ocen u obu płci.
Widać wyraźny wzrost wagi twórczości w sytuacji podejmowania pracy w stosunku do wyobrażeń o niej. U obu płci waga tej wartości wtedy wzrasta. Trzeba jednak zaznaczyć, że niezależnie od tego faktu, twórczość jest zawsze wyżej ceniona przez mężczyzn niż kobiety. Tymczasem wartością, która zawsze jest ważniejsza dla kobiet, niezależnie od statusu zawodowego, jest materializm. Co ciekawe, jego wartość nieznacznie maleje po podjęciu zatrudnienia.
W perspektywie - awansowanie
Ciekawy efekt widać w przypadku mobilności fizycznej. Jest ona tak samo ceniona, na średnim poziomie, przez obie grupy płciowe dopóki jest tylko stanem wyobrażonym. Natomiast w sytuacji wykonywania realnej pracy mężczyźni zaczynają ją wyraźnie bardziej doceniać, zarówno w porównaniu z kobietami, jak i z grupami mężczyzn niepracujących.
Wyniki dotyczące poczucia przynależności wskazują na uzależnienie tej wartości od płci oraz statusu zawodowego badanych. Trzeba jednak zaznaczyć, że zależności w obu przypadkach mają charakter odwrotny. Oznacza to, że w grupie kobiet waga tej wartości rośnie po podjęciu pracy, wśród mężczyzn - bardzo wyraźnie maleje. Okazuje się zatem, że podjęcie zatrudnienia przez kobiety skutkuje zwiększoną potrzebą bycia częścią grupy, oczekiwaniem akceptacji przez współpracowników. U mężczyzn taka potrzeba staje się mniej istotna. Być może dzieje się tak ze względu na rosnącą równocześnie potrzebę awansowania, która ma charakter rywalizacyjny.
Władza i testosteron
Kolejna z wartości - porządek społeczny - jest w takim samym stopniu doceniana przez kobiety, niezależnie od ich statusu zawodowego. Za to w przypadku mężczyzn waga tej wartości gwałtownie spada po podjęciu przez nich pracy. Widoczna jest wyraźna różnica w ocenie istotności władzy ze względu na płeć. Dla mężczyzn zawsze jest ona wartością ważniejszą, niezależnie od statusu zawodowego. Warto jednak zauważyć, że waga władzy nieco spada w sytuacji realnej pracy.
Jedynie u kobiet widać wpływ statusu zawodowego na obniżenie wagi egalitaryzmu w sytuacji podejmowania realnej pracy. Mężczyźni w obu sytuacjach oceniają tę wartość podobnie. Odwrotną zależność widać w przypadku hedonizmu, czyli chęci czerpania przyjemności z pracy. To grupa mężczyzn pracujących ocenia tę wartość niżej, zarówno w stosunku do mężczyzn niepracujących, jak i do obu grup kobiet. Tymczasem uczciwość jest tak samo ceniona przez kobiety i mężczyzn w sytuacji niepodejmowania jeszcze pracy. Co ciekawe, w przypadku osób pracujących wagi tej wartości u obu płci są wyraźnie zróżnicowane. Kobiety zaczynają uczciwość cenić bardziej, a dla mężczyzn jej waga maleje.
Ostatnią z wartości - święty spokój w pracy - kobiety i mężczyźni cenią sobie na podobnym poziomie wtedy, gdy jedynie wyobrażają sobie swoje przyszłe zatrudnienie. Sytuacja diametralnie się zmienia, gdy spojrzymy na wyniki osób pracujących. Waga tej wartości spada, a spadek ten jest o wiele bardziej widoczny u mężczyzn niż u kobiet.
Uwarunkowania
Zarówno płeć, jak i status zawodowy mają duże znaczenie dla wagi przywiązywanej do wielu wartości w pracy. Pewne z nich w sytuacji wykonywania rzeczywistej pracy stają się ważniejsze niż wtedy, gdy jest ona tylko pewną wyobrażoną sytuacją, inne w takich okolicznościach stają się mniej ważne. Do pierwszej grupy należą: rozwój osobisty, osiągnięcia czy twórczość, do drugiej: awansowanie, altruizm, niezależność, materializm czy święty spokój. Istnieje jeszcze taka grupa wartości, które w większym stopniu zależą od płci niż statusu pracy, np. estetyka, materializm czy władza. W tym przypadku to głównie płeć jest czynnikiem determinującym, np. kobiety zawsze bardziej cenią sobie wartości estetyczne, a mężczyźni władzę. Trzeba pamiętać też o tym, że istnieje taka grupa wartości, która nie zależy ani od płci, ani od statusu pracy. Tego typu wartości (np. bezpieczeństwo fizyczne czy materialne) są prawdopodobnie najbardziej indywidualnie uwarunkowane i zależą od innych cech człowieka.
Inne korzyści pomiaru wartości
Problematyka wartości jako motywatorów do podejmowania określonych zachowań wydaje się być szczególnie ważna w sytuacji dopasowania pracownika do kultury organizacyjnej. Można powiedzieć, że właściwie jest to jedyny kontekst organizacyjny, w którym w ogóle wspomina się wprost o wartościach, zakładając, że kultura organizacyjna jest m.in. zbiorem wartości utrwalających poczucie wspólnoty wśród pracowników. Może ona przejawiać się w różny sposób, na przykład w sposobie zarządzania: oceniania pracowników, budowania ścieżek karier itp. W każdym z tych elementów zrozumienie i akceptacja przez zatrudnionych wartości realizowanych w firmie - począwszy od najwyższych szczebli zarządzania aż do stanowisk szeregowych - jest warunkiem koniecznym, aby skutecznie nią kierować.
W każdym typie kultury organizacyjnej inne wartości mają wiodące znaczenie, dlatego pracownicy powinni akceptować, a jeszcze lepiej wyznawać, te same wartości. Z tego powodu niezwykle ciekawy wydaje się pomysł wstępnego, teoretycznego, bo wynikającego z definicji poszczególnych kultur organizacyjnych, przyporządkowania do nich konkretnych wartości realizowanych w pracy.
Na podstawie najbardziej znanego podziału kultur na cztery typy można zauważyć, jak duże różnice w systemach wartości mogą one implikować. Przedstawione w tabeli poniżej przyporządkowanie wartości do kultur organizacyjnych jest jedynie propozycją wynikającą z analiz teoretycznych. Niezwykle interesujące byłyby, z całą pewnością, badania weryfikujące taką strukturę wartości w poszczególnych rodzajach kultur.
@RY1@i13/2009/005/i13.2009.005.000.0062.001.jpg@RY2@
UWAGA
Być może mężczyźni pod wpływem doświadczeń z pełnienia swojej roli zawodowej zaczynają spostrzegać, że bez poczucia niezależności można także osiągnąć ważne cele zawodowe.
@RY1@i13/2009/005/i13.2009.005.000.0062.002.jpg@RY2@
@RY1@i13/2009/005/i13.2009.005.000.0062.003.jpg@RY2@
Opracowanie własne Autorki (cechy organizacji na podstawie: J. Gronowska, „Typy kultury organizacyjnej jako wyznacznik sukcesu organizacji”, w: T. Listwan (red.), „Sukces w zarządzaniu. Uwarunkowania kadrowo-organizacyjne”, Wyd. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 298-306