Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nazywana wypadkową definiuje wypadek przy pracy jako nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wyżej określone, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Z uwagi na powyższe, aby dane zdarzenie można było uznać za wypadek przy pracy, muszą być spełnione cztery przesłanki, a mianowicie: nagłość zdarzenia, przyczyna zewnętrzna, uraz i związek wypadku z pracą.
Nagłość zdarzenia
Przez pojęcie nagłość zdarzenia rozumie się natychmiastowe ujawnienie się określonych skutków, wywołanych przyczyną zewnętrzną. Pojawia się nieoczekiwanie i trwa chwilę. Nagłość zdarzenia stanowi zaprzeczenie powolnego rozwoju lub kumulowania się objawów charakterystycznych dla chorób zawodowych. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 grudnia 1998 r. orzekł, iż długotrwałe oddziaływanie na organizm pracownika szkodliwych warunków zatrudnienia, które doprowadza do nagłego ujawnienia się skutku chorobowego, nie jest wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (II UKN 349/98, OSNP 2000/2/78). Sąd Najwyższy w wyroku z 18 marca 1999 r. wyjaśnił także, że nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie, którego następstwa chorobowe występują po okresie znacznie przekraczającym jedną dniówkę roboczą (II UKN 523/98, OSNP 2000/10/396).
Przyczyna zewnętrzna i uraz
Aby zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy, musi być nie tylko nagłe, ale także wywołane przyczyną zewnętrzną - czyli taką, która nie wynika z wewnętrznych właściwości organizmu człowieka. Przyczyną zewnętrzną może być więc nie tylko narzędzie pracy, ale także siły przyrody, a nawet praca i czynność samego poszkodowanego, jak również działania lub zaniedbania różnych osób. Istotne jest, by zdarzenie wywołane zostało czynnikiem pozostającym na zewnątrz organizmu pracownika. Wyjaśnić trzeba, że przesłanka dotycząca przyczyny zewnętrznej jest spełniona również wówczas, gdy przyczyna ta nie jest wyłączną przyczyną sprawczą zdarzenia, lecz w wyniku jej działania następuje pogorszenie istniejącego samoistnego schorzenia.
Przez pojęcie uraz rozumie się uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka, które nastąpiło w wyniku zadziałania czynnika zewnętrznego. Może wystąpić w różnym nasileniu i rozległości. Uraz może być natychmiastowym następstwem wypadku albo może nastąpić w późniejszym terminie.
Związek wypadku z pracą
Związek wypadku z pracą może mieć charakter przyczynowy, czasowy lub miejscowy. W sytuacji gdy zdarzenie zaistniało w miejscu pracy czy też w czasie wykonywania obowiązków pracowniczych, można przyjąć, że spełniona jest przesłanka związku wypadku z pracą, chyba że zostaną ujawnione okoliczności wyłączające taki związek.
Przeanalizujmy powyższe na podstawie następującego stanu faktycznego. Na terenie zakładu pracy znajduje się agencja banku. Pracownica opuściła swoje stanowisko pracy i udała się do agencji celem dokonania prywatnego przelewu. Przed wejściem do pokoju, w którym mieści się agencja, potknęła się o zagiętą wykładzinę, przewróciła i doznała urazu głowy. Wprawdzie zdarzenie było nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, spowodowało uraz, ale nie można uznać, że miał miejsce wypadek przy pracy - nieszczęśliwe zdarzenie nie miało bowiem związku z pracą, mimo że wystąpiło na terenie zakładu pracy.
PRZYKŁAD
Długotrwałe działanie czynników szkodliwych dla zdrowia
Barbara T., zatrudniona od dwóch lat, jest w czasie wykonywania pracy narażona na oddziaływanie szkodliwych warunków pracy (toksyczne opary farb i rozpuszczalników oraz przeciągi). 4 kwietnia 2008 r., wykonując swoje codzienne obowiązki związane z pracą, doznała podrażnienia nerwów twarzowych. Kilka tygodni wcześniej miała zawroty głowy, a na dwa dni przed porażeniem również ostre bóle głowy. Zdarzenie to nie nosi znamion wypadku przy pracy, mimo że nastąpiło przy wykonywaniu zwykłych czynności związanych z wykonywaną pracą. Wystąpiło ono bowiem wskutek powolnego, długotrwałego i skumulowanego oddziaływania szkodliwych warunków zatrudnienia.
PRZYKŁAD
Przyczyna wypadku musi być zewnętrzna
Mariusz C. jest kierowcą zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. 30 kwietnia 2008 r., podczas odwożenia prezesa spółki na ważne spotkanie, doszło do zderzenia z drugim samochodem w wyniku nadmiernej prędkości i śliskiej nawierzchni jezdni. Mariusz C. doznał poważnych obrażeń kręgosłupa. Zdarzenie to nosi znamiona wypadku przy pracy. Przyczyną zewnętrzną wypadku była śliska nawierzchnia, a fakt, że doszło do niego na skutek nadmiernej prędkości i nieostrożności pracownika, nie zmienia charakteru samego zdarzenia.
PRZYKŁAD
Istnienie współprzyczyny wypadku przy pracy
Zdzisław P., zatrudniony w firmie budowlanej, 13 marca 2008 r. przetaczał kamienie ważące od 40 do 60 kg. W wyniku wykonywania tych czynności doznał silnego bólu kręgosłupa. Lekarz, do którego zgłosił się Zdzisław P., stwierdził uraz kręgosłupa w jego górnej części. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego okazało się, że od kilku lat cierpi na schorzenie kręgosłupa. Opierając się na orzecznictwie Sądu Najwyższego, należy przyjąć, że nadmierny wysiłek podczas pracy, prowadzący do uszkodzenia organizmu, może doprowadzić do wypadku przy pracy (wyrok SN z 19 czerwca 2001 r., sygn. akt II UKN 419/00, OSNP 2003/5/136). Jest to możliwe nawet gdy pracownik cierpi na schorzenie samoistne, które wskutek nagłego, nadmiernego wysiłku związanego z pracą uległo pogorszeniu. W analizowanej sytuacji zdarzenie było nagłe, przyczyną zewnętrzną było nadmierne obciążenie pracownika, bezsprzecznie też zdarzenie to wystąpiło w związku z pracą i spowodowało uraz. Ma zatem cechy wypadku przy pracy.
Mariusz Wolski
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).
W kolejnym numerze napiszemy o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy, które przysługują na podstawie przepisów ustawy wypadkowej.