Czy pracownikowi bez koniecznych uprawnień, który uległ wypadkowi, będą przysługiwały świadczenia związane z wypadkiem?

Gdy pracownik bez wymaganych dla operatora wózka widłowego uprawnień uległ wypadkowi przy pracy, decydujące znaczenie dla wypłaty świadczeń z tytułu wypadku przy pracy będą miały ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku zawarte w protokole.

UZASADNIENIE

Należy stwierdzić, że na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, jeżeli wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Świadczenia nie przysługują również ubezpieczonemu, który, będąc w stanie nietrzeźwym lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Regulacja ta nie dotyczy członków rodziny ubezpieczonego, którzy w takich przypadkach zachowują prawo do świadczeń określonych w ustawie wypadkowej.

WAŻNE!

Kierowanie wózkiem widłowym przez pracownika, który nie ma wymaganych przepisami kwalifikacji, nie zawsze może być przyczyną nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy i tym samym powodem do niewypłacenia świadczeń wypadkowych.

Przedstawiony powyżej opis okoliczności wypadku w supermarkecie jest bardzo ogólny i nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi dotyczącej prawa do świadczeń powypadkowych. W celu ustalenia, czy dane zdarzenie może być uznane za wypadek przy pracy, konieczne będzie postawienie dodatkowych pytań, m.in. takich jak:

• Czy za osobę były opłacane obowiązkowe składki z ubezpieczenia społecznego (zapis „pracownik” – podana informacja tylko sugeruje, że osoba poszkodowana zatrudniona była na podstawie umowy o pracę i były za nią odprowadzane obowiązkowe składki do ZUS)?
• Co oznacza zapis w informacji „wózek widłowy” (zapis taki sugeruje, że był to wózek jezdniowy podnośnikowy z napędem silnikowym, wymagający dodatkowych uprawnień do obsługi oraz upoważnienia na jego użytkowanie wydanego przez pracodawcę)?
• Czy wózek miał wymagane przepisami zabezpieczenie utrudniające uruchomienie go przez osoby nieupoważnione, co jest wymagane następującymi przepisami:

– w przypadku „starych” maszyn (wyprodukowanych przed wejściem Polski do UE) – § 23 pkt 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz. 1596 ze zm.),

– w przypadku „nowych” maszyn (zależnie od daty ich wyprodukowania) – § 68 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 20 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (DzU nr 259, poz. 2170) – tak samo § 68 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 10 kwietnia 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (DzU nr 91, poz. 858) lub § 72 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (DzU nr 199, poz. 1228)?

Obowiązek posiadania odpowiednich uprawnień do kierowania wózkiem widłowym na terenie zakładu pracy wynika z:

● rozporządzenia Ministra Gospodarki z 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym (DzU nr 70, poz. 650 ze zm.) – zgodnie z tym przepisem do obsługi wózka może być dopuszczony pracownik, który uzyskał od pracodawcy imienne zezwolenie do obsługi wózka wystawione przez pracodawcę, ważne na terenie zakładu pracy tego pracodawcy. Zezwolenie może być wydane pracownikowi po ukończeniu, z wynikiem pozytywnym, szkolenia dla kierowców wózków zorganizowanego przez pracodawcę, według programu opracowanego lub zatwierdzonego przez jednostkę organizacyjną wyznaczoną przez Ministra Gospodarki,

● § 23 oraz § 26 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 20 września 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (DzU nr 118, poz. 1263) – zgodnie z tym przepisem wózki widłowe mogą być obsługiwane wyłącznie przez osoby, które ukończyły szkolenie i uzyskały pozytywny wynik sprawdzianu przeprowadzonego przez komisję powołaną przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie oraz uzyskały wpis do książki operatora.

Oba wymienione przepisy są równorzędne dla organów kontroli państwowej.

• Czy pracodawca posiadał instrukcje użytkowania wózków jezdniowych z napędem silnikowym (DTR), które zawierały opis zabezpieczenia przed uruchomieniem tej maszyny przez osoby nieuprawnione i nieupoważnione (czy są również w tym zakresie stosowane odpowiednie zabezpieczenia przy wózkach, jak np. kluczyki ze stacyjką rozruchową i czy pracodawca wydał odpowiednie instrukcje w tym zakresie)?
• Czy dopuszczony do eksploatacji wózek był we właściwym stanie technicznym, a więc czy był przestrzegany zakaz użytkowania maszyny niesprawnej według wymagań § 5 ust. 3 rozporządzenia z 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym?
• Czy u pracodawcy funkcjonował system zapewnienia odpowiedniego nadzoru nad pracami przy użyciu wózków, co jest wymagane przepisami § 13 rozporządzenia z 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym?
• W jaki sposób pracownik wszedł w posiadanie wózka – tzn. jak go pobrał (np. samowolne pobranie wózka niezabezpieczonego przed uruchomieniem, użyczenie wózka przez innego pracownika, praktyki stosowane wcześniej przy doraźnej pracy transportowania towarów na polecenie lub bez takiego polecenia przełożonego czy innej osoby?

Konieczna jest analiza powyższych pytań, w celu ustalenia, czy był wdrożony dostateczny nadzór nad pracami z użyciem wózków i zapewnienia odpowiedniej przy tym organizacji pracy przez pracodawcę).

Chociaż w pytaniu nie jest wskazane, czy pracownik, który uległ wypadkowi, doznał obrażeń, to z opisu okoliczności można wnioskować, że na skutek wypadku wystąpił u poszkodowanego uraz powodujący niezdolność do pracy. Istnieje więc podstawa do stwierdzenia zaistnienia wypadku i podstawa do ustalenia prawa do świadczeń powypadkowych.

Ustalając okoliczności zdarzenia wypadkowego, zespół powypadkowy będzie badał również: dlaczego poszkodowany użył wózka do prac transportowych.

• Czy był przeszkolony w zakresie bhp i były mu znane zasady wewnątrzzakładowego postępowania przy magazynowaniu, bezpiecznym przemieszczaniu towarów i posługiwaniu się przy tym sprzętem zmechanizowanym?
• Czy była instrukcja bhp do ręcznego dźwigania ciężarów – według zaleceń przepisów rozporządzenia z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych?
• Czy była sporządzona ocena ryzyka zawodowego uwzględniająca zagrożenia związane z mechanicznym transportem towarów i czy poszkodowany był z nią zapoznany?
• Czy procedury przemieszczania ciężarów uwzględniały zalecenia związane z ograniczeniem obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego?

Wszystkie te i inne wątpliwości przy ich analizie i badaniu powinny być uwzględnione w celach prewencyjnych zakładu oraz powinny stanowić dodatkową przesłankę do wyeliminowania wyłącznej odpowiedzialności poszkodowanego za zaistniały wypadek).

Analizując zdarzenie przedstawione w problemie, można uznać, że zdarzenie nosi cechy wypadku przy pracy. Według definicji było więc zdarzeniem nagłym (w czasie nieprzekraczającym dniówki roboczej – zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie) było spowodowane przyczyną zewnętrzną związaną z przemieszczaniem towarów (czynnik zewnętrzny), miało związek z wykonywaną pracą – gdyż zaistniało podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez jego polecenia, lecz w szeroko rozumianym interesie tego pracodawcy (zdjęcie materiałów z regału, ich przemieszczanie i układanie – nie mogło być prowadzone przez poszkodowanego np. dla „własnej przyjemności” czy własnych potrzeb oderwanych od interesu supermarketu handlującego tymi towarami) (art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).

Należy przypuszczać, że opisany wypadek nie mógł zaistnieć z wyłącznej przyczyny związanej z naruszeniem przez poszkodowanego pracownika przepisów bhp i nie mógł być spowodowany przez tę osobę umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa (poszkodowany wszedł w posiadanie wózka podczas pracy – co nie powinno mieć miejsca przy poprawnie zorganizowanym przez pracodawcę nadzorze nad eksploatacją takich maszyn, uruchomił wózek jako osoba nieuprawniona – co nie powinno mieć miejsca przy wykonaniu obowiązku pracodawcy w zakresie zapewnienia właściwego stanu technicznego tego wózka itd.).

Takie zapisy w protokole powypadkowym uprawniają osobę poszkodowaną do ubiegania się o świadczenia po tym wypadku.

Nie powinno być wątpliwości co do uznania tego wypadku za wypadek przy pracy (świadczą za tym wszystkie wymienione wyżej przesłanki wypełniające cechy definicji ustawowej). Natomiast jeśli w protokole powypadkowym zawarte zostanie w punkcie 5 „samowolne pobranie wózka widłowego bez posiadania odpowiednich uprawnień przez poszkodowanego” jako jedyna przyczyna wypadku, co może być równoważne „z rażącym naruszeniem przepisów bhp przez poszkodowanego” – ZUS ma prawo odmówić realizacji świadczeń powypadkowych. Osoba poszkodowana w wypadku powinna otrzymać w takiej sytuacji negatywną, odmawiającą świadczeń decyzję ZUS z pouczeniem o możliwości jej zaskarżenia do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

WSKAZÓWKA!

Gdyby okazało się, że zespół powypadkowy ustalił, że jedyną przyczyną wypadku było samowolne pobranie wózka widłowego bez posiadania odpowiednich uprawnień, a w zakładzie pracy występowały nieprawidłowości w organizacji pracy przy użytkowaniu wózków i utrzymaniu ich właściwego stanu technicznego, to poszkodowany, który nie zgadza się z treścią protokołu, powinien na etapie sporządzania wnieść do niego odpowiednie uwagi. Powinno to nastąpić przed zatwierdzeniem protokołu.

Przy pozostawieniu niekorzystnego zapisu w protokole powypadkowym poszkodowanemu przysługuje prawo do wystąpienia do sądu pracy z pozwem o sprostowanie treści protokołu powypadkowego (jest to uzasadnione również jego interesem prawnym, tj. ubieganiem się o świadczenia powypadkowe z obowiązkowego ubezpieczenia społecznego). W takiej sytuacji nie upływają terminy i sprawa nie przedawnia się. Należałoby jednak wziąć pod uwagę obowiązek przechowywania przez pracodawcę dokumentacji powypadkowej we własnym archiwum przez okres 10 lat. Roszczenia są wolne od opłat sądowych. Pouczenia w tym zakresie powinny być zawarte w części końcowej protokołu powypadkowego (łącznie z podaniem adresu sądu pracy).

Uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy skutkuje możliwością wypłaty odpowiednich świadczeń wypadkowych. Świadczenia te wypłacane są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

WAŻNE!

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wypłacane są z tzw. ubezpieczenia wypadkowego. Prawo do świadczeń mają osoby objęte tym ubezpieczeniem z tytułu zatrudnienia na podstawie umów: o pracę, cywilnoprawnych (zlecenie, umowa agencyjna), gdzie praca wykonywana jest w siedzibie zleceniodawcy, a także przedsiębiorcy opłacający składkę wypadkową z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, twórcy, artyści, duchowni, bezrobotni odbywający staż lub szkolenie, posłowie, senatorowie.

Świadczenia wypadkowe wypłacane są:

• pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek wypadku lub choroby zawodowej.

WSKAZÓWKA!

Zakład Ubezpieczeń Społecznych może odmówić przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w sytuacjach, gdy:

● nie zostanie przedstawiony protokół powypadkowy lub karta wypadku,

● w protokole lub karcie wypadku dane zdarzenie nie zostanie uznane za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy,

● protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne.

Przekazana do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokumentacja powypadkowa powinna być kompletna pod względem formalnym i merytorycznym. Warto pamiętać, że odmowa przyznania świadczeń następuje w drodze decyzji ZUS.

PODSTAWA PRAWNA

• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
• Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz. 1596 ze zm.),
• Ustawa z 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (DzU nr 199, poz. 1674 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym (DzU nr 70, poz. 650 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (DzU nr 118, poz. 1263).