Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pierwsze szkolenie należy przeprowadzić przed dopuszczeniem pracownika do pracy, kolejne w trakcie zatrudnienia.

Szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy ma na celu zaznajomienie się przez jego uczestników z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla ich bezpieczeństwa i zdrowia oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi. Szkolenie bhp ma nie tylko zapewnić uczestnikom poznanie przepisów oraz zasad bhp w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w określonym zakładzie pracy i na określonym stanowisku, ale nauczyć bezpiecznego dla nich i innych świadczenia pracy, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielania pierwszej pomocy osobie, która tego potrzebuje.

Przepisy nakładają również obowiązek odbywania szkolenia z bhp na pracodawców w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków.

Szczegółowe zasady wraz z ramowymi programami szkoleń uregulowane zostały w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia z w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz. 1860 ze zm.).

Przywołane rozporządzenia rozróżnia 2 rodzaje szkoleń: szkolenie wstępne i szkolenia okresowe.

Czas szkolenia

Choć przepisy wyraźnie wskazują, że szkolenia bhp mają odbywać się w godzinach pracy (art. 237³ § 3 k.p.), to w praktyce wielu pracodawców organizuje je poza godzinami pracy, często również podczas wyjazdów integracyjnych. Takie działania pracodawcy stanowią wykroczenie, za które pracodawca może zostać ukarany. Zgodnie z powszechnym stanowiskiem szkolenie bhp jest czasem pracy, za który pracownikowi należy się wynagrodzenie.

W przypadku gdy uczestnictwo w szkoleniu z zakresu bhp spowoduje przekroczenie obowiązujących pracownika norm czasu pracy, to takiemu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie ze stosownym dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych.

Szkolenia wstępne

Szkolenie wstępne prowadzone jest w formie instruktażu ogólnego albo instruktażu stanowiskowego.

Szkolenia wstępne ogólne odbywają przed dopuszczeniem do pracy nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu. Instruktaż ogólny może być przeprowadzony przez pracownika służby bhp, osobę wykonującą u pracodawcy zadania tej służby.

Instruktaż ogólny może przeprowadzić również sam pracodawca, jeżeli sam wykonuje zadania służby bhp, albo wyznaczony przez pracodawcę pracownik mający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu oraz aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Celem szkolenia wstępnego jest zapoznanie uczestników szkolenia z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Podczas szkolenia konieczne jest stosowanie odpowiednich środków dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic, folii do wyświetlania informacji, środków do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

Szkolenie jest przeznaczone dla wszystkich osób, które rozpoczynają pracę w danym zakładzie pracy.

Drugą formą szkolenia wstępnego jest instruktaż stanowiskowy.

Przeprowadza się je przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:

• pracownika zatrudnionego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych;

• pracownika przenoszonego na stanowisko robotnicze lub na stanowisko, na którym występują czynniki szkodliwe, uciążliwe lub niebezpieczne;

• ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza pracodawca lub wyznaczona przez niego osoba kierująca pracownikami, jeżeli posiada odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz jest przeszkolona w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Czas trwania instruktażu stanowiskowego jest uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się również, gdy na stanowisku robotniczym lub innym, na którym wymagane jest odbycie instruktażu stanowiskowego, nastąpiła zmiana warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmiana procesu technologicznego, zmiana organizacji stanowiska pracy. Instruktaż należy przeprowadzić również, gdy wprowadzona została do stosowania substancja o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym, a także gdy pracownik będzie używał nowych maszyn, urządzeń i narzędzi.

Szkolenie okresowe

Aby zaktualizować i ugruntować nabytą w trakcie szkolenia wstępnego wiedzę z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także, aby zapoznać uczestników z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi, pracodawca ma obowiązek przeprowadzać szkolenia okresowe.

Szkolenia okresowe muszą odbyć:

• pracodawcy oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,

• pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,

• pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji,

• pracownicy służby bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby.

• pracownicy administracyjno-biurowi, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bhp.

WAŻNE!

Pierwsze szkolenie okresowe dla pracowników powinno odbyć się w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy, natomiast szkolenie okresowe dla pracodawcy lub innej osoby kierującej pracownikami w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach.

Pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami ustala częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na określonych stanowiskach. Przy wyznaczaniu i organizowaniu szkoleń okresowych pracodawca powinien uwzględnić nie tylko rodzaj i warunki wykonywania prac na tych stanowiskach, lecz także maksymalne terminy, do których należy obowiązkowo przeszkolić pracowników.

Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych powinno być przeprowadzane nie rzadziej niż raz na 3 lata, a na stanowiskach, na których są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne, nie rzadziej niż raz w roku.

Natomiast szkolenie okresowe dla pracowników inżynieryjno-technicznych, pracowników służby bhp i innych osób wykonujących zadania tej służby powinno być przeprowadzone nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno-biurowych nie rzadziej niż raz na 6 lat.

Szkolenie okresowe może być prowadzone w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego. Każde szkolenie okresowe powinno być zakończone egzaminem sprawdzającym przeprowadzonym przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia.

Po pozytywnym zdaniu egzaminu organizator wydaje stosowne zaświadczenie, którego wzór określony jest w załączniku do rozporządzania o szkoleniach (wzór dostępny na stronie www.serwis-bhp.infor.pl). Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobowych pracownika.

Szkolenie dla pracodawcy

Pracodawca, który wykonuje zadania służby bhp, przed podjęciem wykonywania tych zadań odbywa szkolenie przeprowadzone w formie kursu lub seminarium. Szkolenia takiego nie musi przechodzić pracodawca, który spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i higieny pracy określone w przepisach dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Natomiast każdy pracodawca w tym osoby kierujące przedsiębiorstwami państwowymi, spółkami, zakładami prywatnymi, urzędami, spółdzielniami, mistrzowie, brygadziści, kierownicy wydziałów i innych komórek organizacyjnych mają obowiązek odbycia szkolenia okresowego. Szkolenie powinno być zorganizowane w formie kursu lub seminarium albo samokształcenia kierowanego.

Kto organizuje i prowadzi szkolenia

Szkolenie w zakresie bhp może być zorganizowane i przeprowadzone przez samego pracodawcę lub na jego zlecenie przez jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Taką jednostką organizacyjną będzie:

• placówka kształcenia ustawicznego, placówka kształcenia praktycznego, ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego,

• szkoła ponadgimnazjalna (w ramach programu nauczania realizowanego przez tę szkołę),

• jednostka badawczo-rozwojowa, szkoła wyższa lub inna placówka naukowa,

• stowarzyszenie, którego celem statutowym jest działalność związana z bezpieczeństwem i higieną pracy,

• osoba prawna lub fizyczna prowadząca działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Programy wszystkich rodzajów szkoleń ustalane są na podstawie ramowych programów, które są zawarte w załączniku do rozporządzenia. Opracowuje je pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą - jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową. Zawsze jednak programy te powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia oraz zawierać aktualne rozwiązania organizacyjno-techniczne.

Pracodawca ma obowiązek przechowywać programy, na podstawie których przeszkolił pracowników. Organizator szkolenia zapewnia również odpowiednie warunki lokalowe oraz materiały dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programu szkolenia.

Dokumentacja szkolenia

Dokumentację szkolenia stanowią programy szkolenia, dzienniki zajęć, protokoły z przebiegu egzaminów oraz rejestr wydanych zaświadczeń o ukończeniu szkolenia.

Pracodawca ma obowiązek przechowywać w aktach osobowych zaświadczenia o ukończeniu przez pracownika określonego rodzaju szkolenia bhp. W przypadku szkolenia wstępnego pracodawca przechowuje kartę szkolenia.

Marcin Nowak