Przepisy Kodeksu pracy nakładają na pracodawcę liczne obowiązki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. To właśnie on ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa w zakładzie pracy. Do pracodawcy należy m.in. ocenianie i dokumentowanie ryzyka zawodowego (art. 226 k.p.), zapewnienie właściwego przeszkolenia z zakresu bhp wszystkim pracownikom czy stosowanie najlepszych z punktu widzenia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników środków ochrony.
Co to jest system zarządzania bhp
Zgodnie z definicją przyjętą w polskich normach serii PN-N-18000 system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy stanowi część ogólnego systemu zarządzania. Swoim zakresem obejmuje on: strukturę organizacyjną, planowanie, zasady odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy oraz zasoby ludzkie, rzeczowe i finansowe, potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, a tym samym do zarządzania ryzykiem zawodowym występującym w środowisku pracy w związku z działalnością przedsiębiorstwa.
Na system zarządzania bhp składa się więc wiele elementów. Do najważniejszych z nich należy polityka bhp, współudział pracowników, właściwa struktura organizacyjna wraz z jasno sprecyzowanymi zasadami odpowiedzialności, szkolenia, świadomość pracowników, komunikacja wewnętrzna, dokumentacja systemu, działania korygujące i zapobiegawcze, audyty wewnętrzne.
Wdrożenie systemu może nastąpić na podstawie wytycznych zawartych w polskich normach:
• PN-N-18001: 2004 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania”,
• PN-N-18004: 2000 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne”.
Zanim jednak zaczniemy wdrażać system zarządzania, warto jest dokonać analizy sytuacji w zakresie funkcjonowania i przestrzegania przepisów oraz zasad bhp.
Jak wdrożyć system zarządzania bhp
Wdrożenie sytemu bhp na podstawie powyższych norm powinno odbywać się zgodnie z odpowiednio opracowaną przez kierownictwo zakładu pracy polityką bhp. Polityka bhp to nic innego jak planowanie działań, na które składa się ustalenie celów ogólnych i szczegółowych wraz z określonymi planami ich realizacji. Tworząc politykę bhp, trzeba wziąć pod uwagę wszystkie zagrożenia, jakie występują w zakładzie pracy (w tym celu należy zebrać wszystkie informacje o występujących w zakładzie pracy czynnikach szkodliwych i niebezpiecznych, wypadkach przy pracy i występujących chorobach zawodowych, ocenie ryzyka zawodowego). Ustalając cele, trzeba koniecznie uwzględnić wszystkie wymogi prawne wynikające z Kodeksu pracy.
Jeżeli w zakładzie pracy została stworzona odpowiednia polityka bhp, można przystąpić do wdrożenia systemu zarządzania bhp w życie.
Wdrożenie systemu należy zacząć od wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za właściwą realizację polityki bhp. Osobą tą może być np. zatrudniony przez firmę specjalista ds. bhp. Oprócz swoich zadań związanych z wykonywaniem pracy specjalisty ds. bhp osoba ta powinna mieć określone konkretne zadania (wraz z uprawnieniami) dotyczące właściwej realizacji systemu zarządzania bhp. Co najmniej raz w roku powinna przekazywać kierownictwu sprawozdania z funkcjonowania systemu zarządzania. W dużych firmach może zostać w tym celu utworzona specjalna komórka organizacyjna.
Aby system zarządzania dobrze funkcjonował, konieczne jest również stworzenie odpowiedniej struktury organizacyjnej w ramach firmy. W tym celu należy wyznaczyć odpowiednie osoby, określić ich zadania związane z realizacją systemu, w tym ich wzajemne zależności i powiązania.
Zadania związane z właściwym funkcjonowaniem systemu bhp powinny być realizowane na każdym szczeblu. Opracowanie strategii (opis systemu i stworzenie polityki bhp to zadanie dla ścisłego kierownictwa), opracowanie procedur, celów ogólnych i planów to zadanie dla kierowników, dyrektorów, natomiast szczegółowe opracowanie instrukcji, formularzy, raportów to zadanie bezpośrednich przełożonych (kierowników, mistrzów).
Kolejnym elementem systemu jest ustalenie właściwych potrzeb szkoleniowych (z zakresu bhp) i kompetencji pracowników. Programy szkoleń powinny być dostosowane do potrzeb poszczególnych grup pracowników. Bardzo ważnym aspektem jest również zapewnienie odpowiedniej komunikacji w sprawach związanych z bhp między samymi pracownikami, jak również między pracownikami a kierownictwem.
Właśnie od dobrej komunikacji i kultury organizacji może zależeć bezpieczeństwo pracowników.
Dlatego opracowując stosowne procedury, szczególną uwagę należy zwrócić pracownikom na:
• właściwą identyfikację zagrożeń występujących na stanowisku pracy,
• sposób wykonywania swoich obowiązków,
• skutki nieprzestrzegania przepisów i zasad bhp.
Żaden system zarządzania nie może zostać wdrożony bez odpowiednich nakładów. Decydując się na wprowadzenie sytemu zarządzania bhp, trzeba zabezpieczyć odpowiednie środki. Na ten cel należy przeznaczyć nie tylko odpowiednie fundusze, ale również środki rzeczowe, sprzęt techniczny oraz odpowiednio przygotowany merytorycznie personel.
Następnym elementem składającym się na system zarządzania bhp jest odpowiednia dokumentacja. W praktyce jest to najczęściej tzw. księga procedur prowadzona w wersji papierowej lub elektronicznej. W dokumencie tym powinna znajdować się opracowana polityka bhp wraz ze wszystkimi procedurami. Wszystkie wprowadzone zmiany dotyczące funkcjonowania systemu powinny być uwzględnione i opatrzone datą ich wprowadzenia. Taka dokumentacja powinna być przechowywana przez określony czas.
Aby system zarządzania mógł sprawnie funkcjonować, konieczne jest jego monitorowanie i podejmowanie odpowiednich działań korygujących i zapobiegawczych. W tym celu należy obserwować i kontrolować warunki środowiska pracy, dokonywać oceny ryzyka zawodowego oraz analizować przyczyny występujących w zakładzie pracy wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Ostatnim elementem systemu jest audyt. Jest to systematyczne i niezależne badanie (kontrola) mające na celu określenie, czy działania podejmowane w ramach systemu oraz osiągane rezultaty odpowiadają planom.
Dlaczego warto wdrożyć system
Istnieje kilka powodów, dla których warto jest wprowadzić system zarządzania bhp. Po pierwsze, w wyniku wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zmniejszą się wskaźniki wypadków przy pracy i chorób zawodowych, następuje poprawa warunków pracy i stanu bezpieczeństwa. To z kolei prowadzi do ograniczenia strat, powstających w wyniku braku bezpieczeństwa (koszty pracy, koszty związane z absencją chorobową pracowników, koszty składki wypadkowej). Po drugie, wprowadzenie systemu powoduje poprawę jakości i zwiększenie wydajności pracy oraz poprawę wizerunku przedsiębiorstwa i wzrost jego konkurencyjności.
Marcin Nowak