Dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego stwierdzane u pracowników obsługujących monitory ekranowe są często określane jako zespoły lub urazy z przeciążenia. Zespoły te przybierają różnorodną postać. Najczęściej są to przewlekłe, niespecyficzne bóle mięśniowe (mialgie) połączone ze sztywnością i tkliwością mięśni, często ograniczające ruchy. U operatorów komputerowych mogą występować też objawy typowe dla uszkodzenia nerwów obwodowych, w tym np. uszkodzenie nerwów w nadgarstku. Głównie dotyczy to nerwu pośrodkowego i łokciowego lub ścięgien i pochewek ścięgnistych w obrębie nadgarstka i śródręcza.
WAŻNE!
Skutkiem długotrwałych obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego w czasie pracy mogą być choroby zawodowe lub parazawodowe.
Warto pamiętać, że w wykazie chorób zawodowych wskazanych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (DzU nr 105, poz. 869) pod pozycją nr 19 wymienione są między innymi:
- przewlekłe zapalenie ścięgien i jego pochewek,
a w pozycji 20 między innymi:
- zespół cieśni w obrębie nadgarstka.
Co to jest zespół cieśni nadgarstka?
Zespół cieśni nadgarstka to zespół objawów uciskowych na nerw pośrodkowy spowodowanych zmianami chorobowymi w nadgarstku, zwłaszcza w obrębie tzw. troczka zginaczy dłoni.
Przez nadgarstek do dłoni i palców dochodzą trzy nerwy obwodowe: łokciowy, promieniowy i pośrodkowy.
Nerw pośrodkowy przechodzi przez tzw. cieśń nadgarstka od strony dłoni.
Cieśń nadgarstka utworzona jest przez kości śródręcza oraz więzadła i powięzi tworzące szerokie pasmo tkanki łącznej zwane troczkiem ścięgien zginaczy.
Najpierw pojawiają się dolegliwości czuciowe, zwłaszcza w opuszkach palców. Z czasem przemijające zaburzenia czucia powierzchownego utrwalają się, dołączają się parestezje, tj. drętwienia, mrowienie, kłucie, a czasem uczucie zimna lub gorąca. Objawy te są wynikiem ucisku i niedokrwienia.
Przy nieprawidłowym długotrwałym ustawieniu nadgarstka, nadmiernym zgięciu grzbietowym lub dłoniowym, przy obsłudze klawiatury komputera może dojść do obrzęku przyczepów ścięgien mięśni, a tym samym do wzrostu ciśnienia w kanale cieśni nadgarstka i uciśnięcia nerwu pośrodkowego, dając objawy jego uszkodzenia.
WAŻNE!
Nieleczone długo utrzymujące się objawy i dolegliwości mogą prowadzić do osłabienia sił mięsni dłoni oraz zaników mięśniowych głównie w obrębie kłębu kciuka, a czasem palca drugiego i trzeciego. Niekiedy dołączają się objawy depresji i problemy z koncentracją uwagi i pamięci.
Objawy chorobowe i dysfunkcje nadgarstka zależą między innymi od rodzaju czynników, siły ich działania i czasu trwania.
Czynniki powodujące wystąpienie objawów cieśni nadgarstka poza pracą, które obciążają nadgarstek, to:
- przebyte urazy nadgarstka,
- blizny kostne lub tkanek miękkich,
- procesy zapalne mięśniowe,
- choroby metaboliczne, np. neuropatia cukrzycowa.
Choroby układu mięśniowo-kostnego
Innym, zdecydowanie większym problemem, który jest również skutkiem pracy wykonywanej w pozycji siedzącej, są zmiany w kręgosłupie.
W Polsce na bóle i zmiany w kręgosłupie uskarża się ponad 40% dorosłych osób. W strukturze absencji chorobowej stanowią one około 15–20% ogółu przyczyn czasowej niezdolności do pracy. Jest to jeden z głównych problemów społecznych, medycznych i ekonomicznych.
Choroby układu mięśniowo-kostnego są skutkiem wieloletniego, najczęściej równoczesnego oddziaływania środowiska pracy oraz cech indywidualnych, np.: wieku, płci, budowy ciała, sprawności fizycznej oraz przebytych chorób narządu ruchu.
Istotną rolę w chorobach układu mięśniowo-kostnego odgrywają również:
- zła organizacja pracy,
- presja czasu,
- ograniczenia przestrzenne,
- nieprzestrzeganie podstawowych zasad ergonomii.
Wszystko to prowadzi do napięć mięśni, które, pozostając w skurczu, mogą nadmiernie zwiększyć nacisk na dyski międzykręgowe.
Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego pracowników biurowych, wykonujących pracę głównie na stanowisku operatorów komputerowych, wynika między innymi z:
- obciążenia typu statycznego mięśni utrzymujących ciało w pozycji siedzącej, tj. mięśni stabilizujących kręgosłup, w tym mięśni obręczy barkowej i przedramion utrzymujących rękę w pozycji umożliwiającej obsługę klawiatury oraz mięśni karku utrzymujących głowę w pozycji zapewniającej obserwację pracy klawiatury, ekranu oraz dokumentów,
- jednostronnego obciążenia mięśni bezpośrednio wykonujących czynności robocze, a więc mięśni rąk, dłoni, palców „wystukujących” tysiące znaków w czasie pracy. Są to najczęściej ruchy drobnych mięśni palców i dłoni, co stanowi dla tej grupy pracowników znaczne obciążenie, ponieważ są to ruchy powtarzane z dużą częstotliwością,
- nadmiernego ciśnienia w dyskach miedzykręgowych wynikającego z długotrwałej pozycji siedzącej.
Wartości siły nacisku na dysk zależą od rodzaju przyjmowanej pozycji siedzącej z wykorzystaniem oparć pod plecy – głównie odcinek lędźwiowy kręgosłupa, podpórek pod łokcie, nadgarstki i stopy.
Skutkiem długotrwałych obciążeń statycznych mięśni i nacisków na dyski międzykręgowe podczas pracy siedzącej wykonywanej w warunkach nieergonomicznych są zmiany zapalno-degeneracyjne w układzie mięśniowo-szkieletowym, w tym: zmiany w stawach, pochewkach ścięgnistych, zwyrodnienia stawów kręgowych i wtórne zmiany w nerwach obwodowych. Występują one przeważnie pod postacią przewlekłych bólów mięśni, którym towarzyszy sztywność i tkliwość mięśni, ograniczenie ruchów i nerwobóle.
U pracowników, którzy obsługują komputery, dolegliwości te zlokalizowane są głównie w okolicy szyi, obręczy barkowej, pleców w odcinku lędźwiowym. Wynika to z konieczności stałej obserwacji monitora, klawiatury i dokumentów. Dolegliwości potęguje brak podłokietników, podpórek pod plecy i nadgarstki.
Ryzyko ujawnienia się zespołu cieśni nadgarstka, jak i zmian w obrębie kręgosłupa pracodawca może i powinien ograniczać lub eliminować poprzez:
- przeprowadzanie wstępnych i okresowych profilaktycznych badań lekarskich,
- organizowanie szkoleń dla pracowników w zakresie ergonomicznego wykonywania czynności roboczych i informowanie ich o możliwościach powstawania dolegliwości i zmian chorobowych przy nieracjonalnym wykonywaniu pracy,
- przygotowanie stanowisk pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, między innymi:
– prawidłowe wymiary i ustawienie elementów stanowiska pracy: stołu, krzesła, monitora, klawiatury i dodatkowych, np. uchwytów na dokumenty, podnóżki, podstawki pod laptopy, podkładki żelowe,
– prawidłowe rozmieszczenie elementów pracy wynikające z ich ważności i częstotliwości użytkowania, a tym samym unikania możliwości popełniania błędów,
- urozmaicenie pracy innymi czynnościami zmuszającymi pracownika do zmiany pozycji,
- właściwą organizację pracy, w tym między innymi wprowadzanie i przestrzeganie przerw w pracy przeznaczonych na wykonywanie ćwiczeń fizycznych, relaksujących całego ciała, a zwłaszcza dłoni i nadgarstka,
- w przypadku stwierdzenia istnienia istotnych dolegliwości ze strony nadgarstka lub kręgosłupa jak najszybsze skorzystanie z porady lekarskiej i podjęcie leczenia.