Zgodnie z definicją funkcjonariuszem publicznym jest podmiot, który z uwagi na szczególną pozycję zawodową lub posiadane kompetencje związane ze sprawowaniem władzy publicznej korzysta na gruncie polskiego prawa karnego ze szczególnej ochrony prawnej, ale jednocześnie podlega szczególnej odpowiedzialności karnej.
Kto jest funkcjonariuszem publicznym?
Według definicji zakresowej z art. 115 § 13 polskiego Kodeksu karnego funkcjonariuszem publicznym jest:
- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
- poseł, senator, radny,
- poseł do Parlamentu Europejskiego,
- sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,
- osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,
- osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,
- osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,
- funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,
- osoba pełniąca czynną służbę wojskową, z wyjątkiem terytorialnej służby wojskowej pełnionej dyspozycyjnie,
- pracownik międzynarodowego trybunału karnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe.
Cytowany katalog ma charakter zamknięty, co oznacza, że za funkcjonariusza publicznego nie może zostać uznana osoba niewymieniona w powyższym przepisie.
Kto może korzystać z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego?
Z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego korzystają następujące podmioty:
- ratownik medyczny udzielający medycznych czynności ratunkowych lub świadczeń opieki zdrowotnej,
- lekarz udzielający świadczeń w ramach pomocy doraźnej oraz który wykonuje zawód w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w tym podmiocie,
- pielęgniarka i położna podczas i w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych,
- osoba udzielająca pierwszej pomocy i kwalifikowanej pierwszej pomocy,
- pracownik socjalny, zgodnie z art. 121 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej,
- nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych,
- asesor komorniczy, gdy pełni zlecone mu obowiązki zastępcy komornika, bądź prowadzi zlecone mu czynności egzekucyjne w trybie art. 138 ustawy o komornikach sądowych,
- rachmistrz spisowy w czasie wykonywania obowiązków związanych z narodowym spisem powszechnym,
- sołtysi, przewodniczący zarządów osiedli i dzielnic,
- pracownicy Poczty Polskiej podczas wykonywania czynności służbowych,
- pracownicy ochrony wykonujący zadania ochrony obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie,
- adwokat, zgodnie z ustawą – Prawo o adwokaturze,
- radca prawny, zgodnie z ustawą o radcach prawnych,
- komisarze wyborczy, członkowie Państwowej Komisji Wyborczej, okręgowych, rejonowych i terytorialnych komisji wyborczych oraz urzędnicy wyborczy,
- członkowie obwodowych komisji wyborczych w trakcie: przebywania w lokalu wyborczym, czynności podejmowanych przez obwodową komisję wyborczą oraz przygotowań do prac obwodowej komisji wyborczej,
- pracownicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, chyba że pełnią wyłącznie czynności usługowe,
- operator numerów alarmowych, starszy operator numerów alarmowych, koordynator oraz koordynator-trener podczas pełnienia obowiązków służbowych.
Wymienione podmioty nie są funkcjonariuszami publicznymi, jedynie stosuje się do nich ten sam szczególny reżim ochronny co do funkcjonariuszy publicznych. Ponadto Kodeks karny przewiduje szczególną ochronę prawną przed przestępstwami naruszenia nietykalności cielesnej (art. 222 kk) oraz znieważenia (art. 226 kk) także dla osób przybranych do pomocy funkcjonariuszowi publicznemu.
Zakres ochrony prawnej funcjonariusza publicznego
Szczególna ochrona prawna funkcjonariusza publicznego wyraża się w tym, że określone zachowanie sprawcy przestępstwa wobec funkcjonariusza publicznego jest zagrożone karą surowszą niż analogiczne zachowanie się sprawcy wobec innych podmiotów. A zatem przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej popełnione wobec funkcjonariusza publicznego w czasie wykonywania przez niego obowiązków służbowych zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 i ścigane jest z urzędu (art. 222 kk). W przypadku takich czynów występuje okoliczność łagodząca w postaci niewłaściwego zachowania się funkcjonariusza. To samo przestępstwo popełnione wobec innego pokrzywdzonego zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, a ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego (art. 217 kk).
Surowsza kara grozi za napaść na funkcjonariusza publicznego w trakcie jego służby. Za taki czyn grozi od roku do 10 lat pozbawienia wolności, a w przypadku gdy wskutek tej napaści dojdzie do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu takiej osoby, sprawcy wymierza się karę od 2 do 12 lat więzienia.
Katarzyna Sędziak (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)
Źródło:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny.
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej.