W swoim najnowszym raporcie Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami zwraca uwagę, że w Polsce brakuje spójnej, całościowej polityki uwzględniającej wszystkie wymiary praw osób z niepełnosprawnościami. Komisja w swoich zaleceniach dla Polski szczególnie porusza konieczność zmiany standardów w stosunku do kobiet i dzieci z niepełnosprawnościami. Co konkretnie powinno się zmienić do września 2026 r.? Poniżej szczegóły.
- Transformacja praw osób z niepełnosprawnościami w Polsce: nowe wyzwania i rekomendacje ONZ
- Surowa ocena dla Polski w zakresie praw dla osób z niepełnosprawnościami
- Kobiety z niepełnosprawnościami – podwójna niewidzialność
- Dzieci z niepełnosprawnościami – co trzeba zmienić?
Transformacja praw osób z niepełnosprawnościami w Polsce: nowe wyzwania i rekomendacje ONZ
Organizacja Narodów Zjednoczonych wytyczyła standardy ochrony praw osób z niepełnosprawnościami już w 2006 roku, przyjmując Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych (CRPD). Polska ratyfikowała ją w 2012 roku, zobowiązując się do wdrożenia mechanizmów umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym, politycznym i zawodowym każdego obywatela niezależnie od stopnia sprawności. Mimo wysiłków realizacja tych zobowiązań wciąż wymaga się od Polski istotnych usprawnień.
Surowa ocena dla Polski w zakresie praw dla osób z niepełnosprawnościami
W swoim najnowszym raporcie Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami zwraca uwagę, że w Polsce brakuje spójnej, całościowej polityki uwzględniającej wszystkie wymiary praw osób z niepełnosprawnościami. Komisja w swoich zaleceniach dla Polski szczególnie porusza konieczność zmiany standardów w stosunku do kobiet i dzieci z niepełnosprawnościami. Co konkretnie powinno się zmienić do września 2026 r.? Poniżej szczegóły.
Kobiety z niepełnosprawnościami – podwójna niewidzialność
Kobieca perspektywa w dyskusji o niepełnosprawnościach często zostaje zepchnięta na margines – mimo że statystyki pokazują podwyższone ryzyko przemocy ze względu na płeć, zwłaszcza seksualnej, domowej czy instytucjonalnej. Według raportu ONZ kluczowe problemy to:
- luki prawne w definiowaniu i ściganiu przemocy wobec osób (w tym szczególnie kobiet) z niepełnosprawnościami,
- brak efektywnego dostępu do procedur prawnych i wsparcia psychologicznego dla ofiar,
- ograniczony dostęp do pełnej i równej edukacji seksualnej oraz usług w zakresie planowania rodziny,
- brak gromadzenia wystarczająco szczegółowych danych na temat doświadczeń kobiet z niepełnosprawnościami.
Komitet ONZ rekomenduje, by do września 2026 r. Polska wdrożyła całościową strategię przeciwdziałania przemocy, wzmocniła instrumenty śledcze oraz zaktualizowała procedurę Niebieskiej Karty o wskaźniki specyficzne dla niepełnosprawności. Ponadto powinno się zagwarantować powszechny dostęp do rzetelnej edukacji seksualnej zgodnej ze standardami UNESCO z 2018 roku oraz uwzględniać głos kobiet z niepełnosprawnościami przy tworzeniu programów równości płci.
Z dokumentu wynika dokładnie to:
"Komitetowi ONZ nie podoba się że w Polsce:
- brakuje ochrony przed przemocą wobec kobiet i dziewczynek z niepełnosprawnościami,
- obiety z niepełnosprawnościami mają problemy w ochronie zdrowia prokreacyjnego i zdrowia seksualnego. Zdrowie prokreacyjne kobiety jest związane z zajściem w ciążę, ciążą i porodem,
- brakuje informacji o kobietach z niepełnosprawnościami doświadczających przemocy.
Komitet ONZ chce żeby Polska:
- napisała strategię o ochronie kobiet i dziewczynek z niepełnosprawnościami przed przemocą,
- napisała w przepisach prawa o zakazie przemocy. Nie tylko w domu ale także w placówkach, domach pomocy społecznej,
- dbała o zdrowie seksualne i prokreacyjne kobiet i dziewczynek z niepełnosprawnościami,
- zbierała informacje o sytuacji kobiet i dziewczynek z niepełnosprawnościami,
- konsultowała z kobietami i dziewczynkami z niepełnosprawnościami różne działania. Konsultowanie to pytanie o zdanie, o poglądy, słuchanie opinii.".
Dzieci z niepełnosprawnościami – co trzeba zmienić?
Do dziś wiele niepełnosprawnych dzieci w Polsce trafia do domów pomocy społecznej, często dzieląc przestrzeń z dorosłymi podopiecznymi. Taka praktyka nie sprzyja indywidualnemu rozwojowi i wzmacnia poczucie zależności. Raport wskazuje także na:
- niedostateczne możliwości wyrażania przez dzieci własnych opinii w sprawach ich dotyczących,
- zbyt ogólne – albo wręcz nieistniejące – dane statystyczne o jakości ich życia i poziomie wsparcia.
Aby to zmienić, ONZ postuluje przyspieszenie deinstytucjonalizacji: stworzenie sieci zastępczych rodzin i usług lokalnych oraz wprowadzenie obowiązku wsłuchiwania się w głos małych obywateli nie tylko w sądzie, lecz także w szkołach czy centrach rehabilitacji. Równocześnie Polska powinna prowadzić regularne badania nad sytuacją wszystkich dzieci z niepełnosprawnościami.
Z dokumentu wynika dokładnie to:
"Komitetowi ONZ nie podoba się że w Polsce:
- dzieci z niepełnosprawnościami mieszkają w domach pomocy społecznej razem z dorosłymi,
- urzędnicy nie słuchają dzieci z niepełnosprawnościami,
- brakuje informacji o sytuacji dzieci z niepełnosprawnościami.
Komitet ONZ chce żeby Polska:
- zamieniła domy pomocy społecznej na rodziny zastępcze. To się nazywa deinstytucjonalizacja opieki nad dzieckiem,
- napisała w przepisach prawa o obowiązku słuchania zdania dziecka. To jest podmiotowe traktowanie,
- zbierała informacje o sytuacji dzieci z niepełnosprawnościami
Komitet jest zaniepokojony:
- umieszczaniem dzieci niepełnosprawnych w domach pomocy społecznej, w tym razem z dorosłymi,
- traktowaniem niepełnosprawnych dzieci jako zależnych od innych i brakiem możliwości wyrażania przez dzieci opinii w kwestiach bezpośrednio ich dotyczących,
- brakiem zdezagregowanych danych dotyczących niepełnosprawnych dzieci.
- Komitet zaleca państwu-stronie:
- przyspieszenie deinstytucjonalizacji opieki nad niepełnosprawnymi dziećmi, poprzez zapewnienie im bezpiecznej pieczy zastępczej w środowisku rodzinnym oraz włączających usług w społeczności lokalnej,
- podjęcie skutecznych działań wspierających upodmiotowienie dzieci niepełnosprawnych oraz stworzenie im warunków do wyrażania opinii we wszystkich sprawach, które ich dotyczą,
- zbieranie zdezagregowanych danych i przeprowadzanie badań z ich udziałem na temat sytuacji społecznej wszystkich niepełnosprawnych dzieci.".
Koniec wyznaczonego przez ONZ terminu (wrzesień 2026) zbliża się dużymi krokami. Polska stoi teraz przed zadaniem nie tylko korekty ustaw, lecz przede wszystkim wdrożenia mechanizmów, które zagwarantują aktywne uczestnictwo osób z niepełnosprawnościami w życiu publicznym. To szansa na przełamanie schematów i budowę inkluzywnego społeczeństwa. Zasadniczym testem będzie tu jakość konsultacji z organizacjami osób z niepełnosprawnościami. Transparentność procesu, realne uwzględnianie postulatów i monitorowanie efektów przy wsparciu niezależnych instytucji (czy środowisk osób z niepełnosprawnościami) — to gwarancja, że polskie prawo nie pozostanie "martwe", lecz stanie fundamentem trwałych zmian społecznych w zakresie polepszenie sytuacji osób z niepełnosprawnościami.