Czy dojdzie do wprowadzenia rejestru umów o pracę pracowników instytucji państwowych? Co z prawem do prywatności pracowników a z drugiej strony prawem obywateli do informacji publicznej? Czy będzie wprowadzony elektroniczny system do zawierania umów? Szykują się duże zmiany w roku 2024 i 2025.
- RPO interweniuje w sprawie upubliczniania umów o pracę
- Stanowisko RPO co do rejestru umów
- Elektroniczne umowy - rządowy system do zawierania umów
- Celem zmian jest:
- Jakie umowy będą zawierane elektronicznie?
- Kto może zawrzeć umowę?
- Co zawiera system?
- Co umożliwia system?
- Jak zawrzeć umowę?
- Jakie dane są wymagane przy umowie o pracę zawieranej elektronicznie?
- Zmiany nie tak szybko
- Kto zapłaci za system?
RPO interweniuje w sprawie upubliczniania umów o pracę
Do Rzecznika Praw Obywatelskich trafiają pisma zaniepokojonych pracowników i strony związkowej sektora finansów publicznych, ponieważ w założeniu od 1 stycznia 2024 r. ma funkcjonować rejestr umów pracowników jednostki sektora finansów publicznych. Co najważniejsze rejestr ma być jawny! Czy takie rozwiązanie jest zgodne z prawem, co z ochroną danych, co z jawnością indywidualnych warunków zatrudnienia - czy nie narusza to podstawowych praw pracowniczych, w tym prawa do prywatności i poszanowania godności?
W związku z powyższym RPO Marcin Wiącek skierował do Minister Finansów Magdaleny Rzeczkowskiej pismo z prośbą o informacje na temat aktualnych prac nad rejestrem umów pracowników jednostki sektora finansów publicznych.
Ponadto RPO zwrócił się do Premiera RP Mateusza Morawieckiego z prośbą o wyjaśnienie korelacji i możliwości funkcjonowania rejestru w zakresie:
- Konstytucyjnie chronionych wartości człowieka, w tym pracownika - tj. prawa do prywatności wskazanego w art. 47 Konstytucji RP, zgodnie z którym: Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Umieszczanie umowy w rejestrze, w tym umowy o pracę wraz ze wskazaniem jej obligatoryjnych elementów czyli np. wynagrodzenia za pracę - niewątpliwie mogłoby naruszać podstawowe prawa pracownicze.
- Z drugiej strony istnieje również konstytucyjnie zagwarantowane prawo dostępu do informacji publicznej. Zgodnie z art. 67 Konstytucji RP: Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Według pierwotnych planów już od 1 lipca 2022 r. miał zacząć funkcjonować jawny rejestr umów zawartych przez jednostki sektora finansów publicznych. Wejście w życie rejestrów, ze względu na swoją złożoność i wysoki stopień skomplikowania zostało przesunięte na 1 stycznia 2024 r. Do tego czasu powinno udać się rozwiązać wszelkie prawne i praktyczne wątpliwości.
Polecamy: „Kodeks pracy 2023. Praktyczny komentarz z przykładami"
Stanowisko RPO co do rejestru umów
Rzecznik podkreślał: aby ujawnianie informacji w publicznym rejestrze umów odbywało się przy uwzględnieniu standardów wyznaczonych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i sądów administracyjnych w zakresie udostępniania informacji publicznej dotyczącej osób pełniących funkcje publiczne. RPO podkreślał również konieczność uregulowania upoważnienia do wydania rozporządzenia określającego wzór rejestru umów. Aktualne regulacje budzą uzasadnione wątpliwości co do możliwości naruszenia prawa do prywatności pracowników jednostek sektora finansów publicznych.
Elektroniczne umowy - rządowy system do zawierania umów
Innym problemem jest również przygotowywana przez rząd ustawa dot. rejestru umów. Trwają prace nad projektem z dnia 20 kwietna 2022 r. w zakresie ustawy o niektórych umowach zawieranych elektronicznie oraz o zmianie ustawy o pomocy społecznej (nr w wykazie prac UD230, dalej: projekt). Za przygotowanie projektu odpowiadają: Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rozwoju i Technologii oraz Ministerstwo Sprawiedliwości.
Celem zmian jest:
- uniknięcie dotychczasowych formalności i obowiązków administracyjnych (tj. zgłoszenie a później wyrejestrowanie z ZUS, naliczenie składek czy podatku dochodowego);
- ograniczenie skali zatrudnienia w tzw. „szarej strefie” poprzez nadzór i kontrolę nad zawieranymi umowami;
- udostępnianie wzorów umów i informatyzacja oraz przechowywanie umów (uniknięcie tzw. papierologii i ochrona środowiska);
- przestrzeganie praw pracowniczych i praw osób zatrudnionych w ramach umów cywilnoprawnych;
- udostępnianie dokumentacji;
- zintegrowanie m.in. z systemem Punktu Informacji dla Przedsiębiorcy.
Jakie umowy będą zawierane elektronicznie?
Projekt określa trzy główne typy umów, które byłyby zawierane, zmieniane jak i rozwiązywane elektronicznie, tj.
- umowa o pracę zawierana na okres próbny, na czas nieokreślony albo na czas określony;
- umowa zlecenia i o świadczenie usług;
- umowa uaktywniająca z nianią opiekującą się dzieckiem.
Kto może zawrzeć umowę?
Podmioty, które będą mogły zawierać taką umowę to:
- pracodawca lub zleceniodawca, który jest jest: mikroprzedsiębiorcą, rolnikiem, osobą fizyczną – nie będącą przedsiębiorcą;
- w ramach umowy uaktywniającej, gdy jedną ze stron umowy są rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko.
Co zawiera system?
System zapewnia następujące funkcjonalności:
1) zawarcie umowy;
2) zmianę umowy;
3) obliczenie wymiaru urlopu przysługującego pracownikowi;
4) rozwiązanie umowy;
5) prowadzenie i przechowywanie dokumentacji:
a) w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników
b) osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia i o świadczenie usług
6) wydanie świadectwa pracy;
7) dostęp do dokumentacji pracowniczej i dokumentacji umowy.
Co umożliwia system?
Dodatkowo system umożliwia:
1) obliczanie należności podatkowych pracownika, zleceniobiorcy, niani;
2) przekazywanie do urzędu skarbowego informacji o zaliczkach, o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy;
3) obliczanie składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie zdrowotne pracownika, zleceniobiorcy albo niani;
4) przekazanie do systemu teleinformatycznego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokumentów ubezpieczeniowych związanych z ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem zdrowotnym pracownika, zleceniobiorcy albo niani.
Jak zawrzeć umowę?
Zawarcie umowy za pośrednictwem Systemu następuje z chwilą opatrzenia umowy kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem osobistym albo podpisem zaufanym przez strony umowy.
Jakie dane są wymagane przy umowie o pracę zawieranej elektronicznie?
Wymagane do wprowadzenia przez pracodawcę dane to: dane pracownika, dane pracodawcy, rodzaj umowy, data zawarcia umowy, warunki pracy i płacy w szczególności: rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wysokość wynagrodzenia za pracę, ze wskazaniem składników wynagrodzenia, wymiar czasu pracy, termin rozpoczęcia pracy. Oczywiście, zgodnie z wolą stron, w umowie mogą być zawarte dodatkowe postanowienia.
W celu zapewnienia prawidłowej obsługi umów pracownik, zleceniobiorca i niania wprowadzają do Systemu numer telefonu oraz adres poczty elektronicznej. Dane te nie są udostępniane pracodawcy, zleceniodawcy albo rodzicom.
Minister właściwy do spraw pracy będzie administratorem danych osobowych odpowiedzialnym za przestrzeganie przepisów dotyczących przetwarzania danych osobowych
Zmiany nie tak szybko
O ile ustawa ma wejść w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, to już Minister właściwy do spraw pracy w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy uruchomi System. Koniecznie będzie zintegrowanie z innymi systemami: ZUS, KAS, Punkt Informacji dla Przedsiębiorcy, nastąpi w to w okresie nie dłuższym niż do końca 2025 r.
Aktualnie trwają konsultacje i opiniowanie w ramach środowisk związkowych i organizacji pracodawców.
Kto zapłaci za system?
Projekt zostanie sfinansowany w ramach limitów wydatków poszczególnych jednostek sektora finansów, w tym Funduszu Pracy. Koszt wytworzenia systemu został oszacowany na poziomie 5,5 mln zł. Jest to koszt planowany do poniesienia w latach 2023–2025.