Problem czytelnika
Praca bez umowy i wynagrodzenia. Czy można dopuścić do pracy bez umowy pisemnej? Co ma zrobić pracownik, gdy pracodawca zatrudniał na czarno, a potem zwolnił bez umowy pisemnej?
Odpowiedź
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, umowa o pracę powinna zostać zawarta na piśmie, a pracodawca powinien jeszcze przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdzić mu na piśmie ustalenia dotyczące stron umowy, jej rodzaju oraz warunków. Jeśli pracodawca nie dopełni tego wymogu, powinien potwierdzić pracownikowi na piśmie rodzaj umowy i jej warunki niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy.
Jednak przepisy nie precyzują dokładnie, jakie są skutki niedopełnienia obowiązku pisemności umowy. W efekcie brak pisemnego potwierdzenia nawiązania stosunku pracy nie powoduje bezskuteczności umowy o pracę ani jej nieważności. W związku z tym zgodne oświadczenie woli pracodawcy i pracownika, które jest głównym warunkiem nawiązania stosunku pracy, może zostać złożone w formie ustnej, a także dorozumiane. Decydujące znaczenie dla uznania, że strony nawiązały stosunek pracy będzie miał w tym wypadku fakt dopuszczenia pracownika do pracy, wykonywania za zgodą przełożonego pracy podporządkowanej, za którą dana osoba otrzymuje wynagrodzenie (porównaj: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1977 r., sygn. akt I PRN 112/77 oraz z dnia 06 czerwca 2001 r., sygn. akt I PKN 458/00). Tylko, jeżeli takie działania nie miały miejsca, żadna ze stron nie stanie się tym samym podmiotem praw i obowiązków, które się z nim wiążą.
Tak więc przykładowo, jeżeli pracownik został zatrudniony na okres próbny bez podpisania umowy, wykonywał swoje obowiązki przez okres dwóch tygodni, po czym pracodawca podziękował mu za współpracę i nie wypłacił należnego wynagrodzenia, dana osoba może odzyskać należne jej pieniądze. Brak pisemnej umowy nie oznacza bowiem, że ma on inne prawa niż reszta pracowników. Sam fakt, że pracodawca dopuścił go do pracy, a ten ją świadczył znaczy, że pomiędzy stronami doszło do zawarcia umowy o pracę.
Polecamy: Dokumentacja kadrowa. Nowe zasady prowadzenia i przechowywania
Jak pracownik może dochodzić swoich praw?
Jeżeli pracodawca nie potwierdzi na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny od 1 tys. zł do 30 tys. zł. Ponadto, pracodawca tym samym nielegalnie zatrudnia pracownika (ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) i naraża się na odpowiedzialność karno-administracyjną.
- W przypadku niewywiązania się przez pracodawcę z ciążącego na nim obowiązku potwierdzenia treści umowy o pracę na piśmie pracownik może skorzystać zarówno z pomocy Państwowej Inspekcji Pracy, jak również może złożyć pozew w sądzie pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy. Można skorzystać z obu rozwiązań jednocześnie albo wybrać tylko jedno z nich - tłumaczy mecenas Marta Kowalczyk, specjalistka ds. prawa pracy.
Po zgłoszeniu sprawy do PIP to nie do pracownika należy wykazanie, że naruszone zostały jego prawa. To do Inspekcji należy udowodnienie, że złamane zostały przepisy dotyczące legalności zatrudnienia oraz udokumentowanie dokonanych ustaleń. Jeżeli PIP uzna, że pracodawca naruszył obowiązek potwierdzenia na piśmie warunków zatrudnienia, a praca była de facto wykonywana przez pracownika, może:
- zainicjować ściganie wykroczenia przeciwko prawom pracownika oraz wziąć udział w postępowaniu w sprawie o wykroczenie w charakterze oskarżyciela publicznego;
- nakazać pracodawcy wypłatę należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi;
- wnieść powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy.
- Niezależnie od powyższego, pracownikowi przysługuje samodzielne wystąpienie z roszczeniem o ustalenie nawiązania stosunku pracy. Następuje to na drodze cywilnoprawnej, poprzez złożenie pozwu skierowanego przez pracownika do właściwego sądu pracy, który rozstrzyga o tym, czy umowa o pracę rzeczywiście została zawarta. W tym wypadku to na pracowniku będzie ciążył obowiązek wykazania, że stosunek pracy istniał i przez jaki czas. Pracownik może skorzystać ze wszystkich prawnie dopuszczalnych środków dowodowych, do których należą przede wszystkim osobowe źródła dowodowe (zeznania świadków) oraz dokumenty świadczące na przykład o obecności pracownika w zakładzie pracy, o tym jakie obowiązki i kiedy wykonywał. Ustalenia PIP poczynione w czasie kontroli mogą być pomocne w samodzielnie dochodzonym przez pracownika roszczeniu o ustalenie istnienia stosunku pracy - mówi mecenas Marta Kowalczyk.
W momencie, kiedy zostanie stwierdzone istnienie stosunku pracy, dana osoba może dochodzić roszczeń z tytułu zaległego wynagrodzenia wraz z ustawowymi odsetkami, jak również innych należnych jej świadczeń pieniężnych.