Praca przymusowa jest powszechna. Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) oszacowała, że proceder pracy przymusowej dotyka 27,6 mln osób na świecie. Społeczność międzynarodowa zobowiązała się do wyeliminowania pracy przymusowej do 2030 r. Czy jej się to uda? Jest to wątpliwe. W UE trwają prace Zakazy będą egzekwowane w odniesieniu do towarów wytwarzanych poza UE przy użyciu pracy przymusowej oraz do produktów wytwarzanych w UE z komponentów wykonanych za granicą przy użyciu pracy przymusowej. Zakaz dot. wszystkich produktów pracy przymusowej – zakazuje ich wprowadzania do obrotu i udostępniania na rynku UE oraz eksportowania ich z UE. Nowe przepisy dotyczą wszystkich sektorów i branż.
- Praca przymusowa - kiedyś i współcześnie
- Zakaz produktów wytwarzanych przy użyciu pracy przymusowej
- Postanowienia UE co do zakazu produktów pochodzących z pracy przymusowej
- Które produkty będą zakazane?
Praca przymusowa - kiedyś i współcześnie
Praca przymusowa może być rozumiana, jednak warunek jest jeden: brak swobody i wolności przy jej wykonywaniu. A zatem "praca przymusowa lub obowiązkowa" może np. oznaczać wszelką pracę lub usługi wymagane od jakiejś osoby pod groźbą jakiejkolwiek kary i do których dana osoba nie zgłosiła się dobrowolnie, której dobrowolnie nie wykonuje, bo znajduje się pod presją innej osoby. Już ponad 60 lat temu, na gruncie prawa międzynarodowego, wydano Konwencję nr MOP o zniesieniu pracy przymusowej. Data wejścia w życie została ustalona na 17 stycznia 1959 r. Wcześniej ustanowiono konwencję w sprawie niewolnictwa. Wówczas podkreślano, że należy zastosować potrzebne środki, aby praca przymusowa lub obowiązkowa nie doprowadziła do warunków zbliżonych do niewolnictwa, wskazywano na zakaz handlu niewolnikami oraz instytucji i praktyk zbliżonych do niewolnictwa z powodu np. służebności za długi i poddaństwa. Czy możemy mówić, że współcześnie pracownicy są niewolnikami swojej pracy? Wydaje się, że tak. Szczególnie w tzw. Krajach Trzeciego Świata. Często tamtejsza społeczność (m.in. dzieci, młodzież i kobiety) wykonują tam pracę pod przymusem, bez zgody i za darmo. Jeśli już nawet otrzymują jakieś wynagrodzenie to są to stawki głodowe. Mężczyźni, aby utrzymać rodziny zadłużają się, a później często muszą to odpracować. Prace te są zwykle bardzo wycieńczające fizycznie. Co więcej handel ludźmi do pracy przymusowej kwitnie. Handel ludźmi generuje roczny dochód w wysokości 32 mld dolarów. Według szacunków UNODC (The United Nations Office on Drugs and Crime) handel ludźmi jest trzecim pod względem wielkości dochodów nielegalnym biznesem, tuż po handlu bronią i narkotykami. Komisja Europejska przedstawiła strategię zwalczania handlu ludźmi, na lata 2021–2025, która skupia się na zapobieganiu przestępstwom, ściganiu ich sprawców oraz ochronie ofiar.
Zakaz produktów wytwarzanych przy użyciu pracy przymusowej
Co więcej, Unia Europejska, Parlament Europejski i Rada UE postanowiła podjąć kolejne działa i porozumiały się w sprawie zakazu produktów wytwarzanych przy użyciu pracy przymusowej. Czy to sprawie, że praca przymusowa zniknie? Nie wydaje się, bo proceder pracy przymusowej dotyka 27,6 mln osób na świecie i nie jest to formalnie rejestrowane (siłą rzeczy). Społeczność międzynarodowa zobowiązała się do wyeliminowania pracy przymusowej do 2030 r. Unia Europejska podąża za tymi wytycznymi i w związku z tym negocjatorzy Rady UE i Parlamentu Europejskiego osiągnęli w marcu 2024 r. wstępne porozumienie w sprawie zakazu wprowadzania na europejski jednolity rynek produktów wytwarzanych przy użyciu pracy przymusowej.
"To przerażające, że w XXI wieku niewolnictwo i praca przymusowa wciąż istnieją na świecie. To ohydne przestępstwo musi zostać wyeliminowane, a pierwszym krokiem do osiągnięcia tego celu jest złamanie modelu biznesowego firm, które wykorzystują pracowników. Dzięki temu rozporządzeniu chcemy mieć pewność, że na naszym jednolitym rynku nie będzie miejsca dla ich produktów, niezależnie od tego, czy są one wytwarzane w Europie, czy za granicą" - wskazał belgijski minister gospodarki i zatrudnienia Pierre-Yves Dermagne.
Jak podaje przedstawiciel PAP: Parlament Europejski i Rada UE zobowiązały Komisję Europejską do utworzenia bazy danych zawierającej weryfikowalne i regularnie aktualizowane informacje na temat zagrożeń związanych z pracą przymusową, w tym raporty organizacji międzynarodowych. Baza danych ma wspierać pracę Komisji i właściwych organów krajowych w ocenie możliwych naruszeń rozporządzenia. Zakazy będą egzekwowane w odniesieniu do towarów wytwarzanych poza UE przy użyciu pracy przymusowej oraz do produktów wytwarzanych w UE z komponentów wykonanych za granicą przy użyciu pracy przymusowej. Porozumienie musi jeszcze zostać formalnie zatwierdzone przez Parlament Europejski i Radę (czyli państwa członkowskie).
W przepisach wprowadzi się ustrukturyzowane ramy zakazujące stosowania pracy przymusowej w produkcji unijnych towarów i w łańcuchach dostaw. UE będzie mogła zakazać danego produktu na jednolitym rynku i wycofać ten produkt z rynku, jeżeli okaże się, że wyprodukowano go z wykorzystaniem pracy przymusowej – w UE lub w państwach trzecich.
Postanowienia UE co do zakazu produktów pochodzących z pracy przymusowej
Mandat negocjacyjny Rady UE uzgodniono 26 stycznia 2024 r. Mandat ten:
- przewiduje ustanowienie unijnej sieci na rzecz zwalczania produktów wytworzonych z wykorzystaniem pracy przymusowej
- umożliwia utworzenie jednego portalu dotyczącego pracy przymusowej
- wyjaśnia zakres rozporządzenia, by objąć nim produkty oferowane w sprzedaży na odległość
- wzmacnia rolę Komisji we wszystkich dochodzeniach, w przypadku gdy produkty objęte postępowaniem wiążą się z interesem Unii.
Kryteria oceny naruszeń rozporządzenia to:
- skala i powaga podejrzenia pracy przymusowej
- ilość lub wolumen produktów wprowadzanych na unijny rynek lub na nim udostępnianych
- udział w końcowym produkcie elementów, które mogły zostać wytworzone z wykorzystaniem pracy przymusowej
- bliskie powiązanie podmiotów gospodarczych z ryzykiem podejrzenia pracy przymusowej w ich łańcuchach dostaw, a także możliwość wywierania przez nie wpływu na zniwelowanie tego ryzyka.
Które produkty będą zakazane?
Wniosek obejmuje wszystkie produkty pracy przymusowej – zakazuje ich wprowadzania do obrotu i udostępniania na rynku UE oraz eksportowania ich z UE. Nowe przepisy dotyczą wszystkich sektorów i branż. Nowe przepisy zwiększą zaufanie konsumentów – posłużą jako gwarancja tego, że produkty na rynku UE są zgodne ze standardami praw człowieka. Przewidywany zakaz ma aktywnie przyczynić się do realizowania globalnych wysiłków na rzecz wyeliminowania pracy przymusowej i na rzecz ochrony praw pracowników i dzieci.