Pracodawca może dokonać takiego rozwiązania umowy o pracę, gdy pracownik ciężko narusza swoje podstawowe obowiązki (np. pracownik nie wykonuje pracy), gdy pracownik popełni jakieś przestępstwo, które uniemożliwia dalsze jego zatrudnianie na danym stanowisku (np. magazynier dokonał kradzieży), albo też gdy pracownik utraci – ze swej winy – uprawnienia potrzebne do wykonywania swojej pracy (np. policja zatrzymała kierowcy prawo jazdy, gdyż był pijany). Ponadto pracodawca może skorzystać z tego uprawnienia w określonych przypadkach długiej, niezawinionej przez pracownika, nieobecności w pracy. Także takie rozwiązanie umowy musi zakład pracy skonsultować ze związkiem zawodowym.
Pracownik może rozwiązać umowę o pracę ze skutkiem natychmiastowym, jeżeli rodzaj pracy zagraża jego zdrowiu, co zostało stwierdzone orzeczeniem lekarskim, a zakład pracy nie przesunie go w terminie wskazanym w tym orzeczeniu do innej odpowiedniej pracy.
Ponadto pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia także wtedy, gdy pracodawca dopuścił się w stosunku do niego ciężkiego naruszenia swoich podstawowych obowiązków. W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, natomiast jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni.
Przeczytaj także: Do jakiego sądu złożyć pozew w prawie pracy?
Każda z omówionych czynności, które powodują rozwiązanie umowy o pracę, musi zostać dokonana na piśmie.
Są jednak takie okoliczności, które powodują wygaśnięcie umowy o pracę z mocy samego prawa. Okolicznością taką jest w szczególności śmierć pracownika albo pracodawcy. Ponadto umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika.
Zasady rozwiązywania umów o pracę ulegają pewnej zmianie, gdy chodzi o rozwiązywanie stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tzw. zwolnienia grupowe). W zasadzie są trzy takie przyczyny: likwidacja zakładu pracy, ogłoszenie upadłości zakładu, zmniejszenie stanu zatrudnienia z powodów ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych czy technologicznych. W takich przypadkach pracownik nie jest chroniony przed zwolnieniami, natomiast otrzymuje odprawę. Pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości: 1) jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata; 2) dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat; 3) trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
W przypadku gdy zwolnienia dokonano niezgodnie z prawem, a także w wielu przypadkach sporów mogących powstać na tle stosunku pracy, pracownik może zwrócić się o ochronę prawną do sądu (w tym celu utworzone zostały sądy pracy). Do umowy o pracę podobne są niektóre umowy prawa cywilnego.
Polecamy serwis Kodeks pracy
Do umowy o pracę, w szczególności zawartej na czas wykonania określonej pracy, zbliżona jest umowa o dzieło, która polega na tym, że przyjmujący określone zamówienie zobowiązuje się je wykonać (np. uszyć suknię), a dający zamówienie za wykonaną rzecz zapłacić. Różnica polega na tym, że pracownik nie bierze na siebie ryzyka swojej działalności, to znaczy że nie odpowiada za wynik swojej pracy, a równocześnie w wykonywaniu jej jest podporządkowany poleceniom pracodawcy. Natomiast wykonujący dzieło czyni to według swojego uznania i nie jest podporządkowany składającemu zamówienie. Jeszcze inny charakter ma umowa zlecenia czy umowa o świadczenie określonych usług na rzecz dającego zlecenie. Także i tu brak elementu podporządkowania zleceniodawcy.
Fragment pochodzi z książki „Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie” Marzeny Kordeli (red.) (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011). Wykorzystanie za wiedzą Wydawcy.