Kodeks pracy nakłada na pracodawcę szereg obowiązków związanych z zakończeniem łączącej go z pracownikiem więzi prawnej. Jedną z najważniejszych powinności podmiotu zatrudniającego jest konieczność uzasadnienia powodów, dla których podjął decyzję o zakończeniu dalszej współpracy z pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Przyczyny wypowiedzenia mogą dotyczyć pracownika, jak również mogą leżeć po stronie pracodawcy.
Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 20 stycznia 2015 roku, sygnatura akt: I PK 140/4: „Spoczywający na pracodawcy z mocy art. 30 § 4 k.p. obowiązek wskazania przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony ma nie tylko charakter formalny, ale jest związany z oceną zasadności dokonanego wobec pracownika wypowiedzenia. Z tego powodu przyczyna wypowiedzenia powinna być skonkretyzowana, co nie oznacza jedynie obowiązku wyczerpującego powołania wszystkich okoliczności, które stały się podstawą podjęcia przez pracodawcę decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy.
Polecamy: Kodeks pracy 2017 Praktyczny komentarz z przykładami
Konkretność przyczyny wypowiedzenia polega nie tyle na jej opisaniu w sposób szczegółowy, co na precyzyjnym wskazaniu tych okoliczności, które są przyczyną wypowiedzenia, ponieważ w przypadku ewentualnej kontroli sądowej ta właśnie skonkretyzowana przyczyna będzie podstawą oceny, czy wypowiedzenie było uzasadnione. Skonkretyzowana przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę powinna być znana pracownikowi najpóźniej z chwilą otrzymania pisma wypowiadającego umowę. To samo dotyczy przyjętych przez pracodawcę kryteriów doboru pracowników do zwolnienia”.
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu.
Druga grupa okoliczności uzasadniających wypowiedzenie umowy o pracę to przyczyny niedotyczące pracownika, a więc przyczyn które nie dotyczą osoby pracownika, ani sposobu wykonywania przez niego powierzonych obowiązków służbowych, ale takie, które wynikają z konieczności wprowadzenia zmian w przedsiębiorstwie pracodawcy, podyktowanych względami ekonomicznymi, organizacyjnymi, produkcyjnymi, czy technologicznymi. Sąd pracy dokonując oceny zasadności wypowiedzenia nie może ingerować w sama decyzję ekonomiczną podmiotu zatrudniającego, kwestionując jej słuszność, bada jednak czy określona decyzja została podjęta w rzeczywistości.
Tryb i zasady rozwiązywania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników reguluje ustawa z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwaną również ustawą o zwolnieniach grupowych.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych przepisy ustawy stosuje się w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
1) 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
2) 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
3) 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników. Przepisy ustawy stosuje się również w sytuacji, gdy pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników chce zakończyć łączący go z pracownikiem stosunek pracy z przyczyn leżących po jego stronie, ale zwolnienia nie obejmują liczby pracowników o których mowa w art. 1 ustawy.
Stosownie do art. 8 ust. 1 tej ustawy pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości w niej określonej.
Czy zatem pracownik, który otrzymał odprawę z tytułu rozwiązania z nim zatrudnienia z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, może jednocześnie domagać się odszkodowania za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę?
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż przesłanką uwzględnienia roszczenia odszkodowawczego opartego na unormowaniu art. 45 § 1 k.p. jest wykazanie przez pracownika, że dokonane przez pracodawcę wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony było nieuzasadnione albo nastąpiło z naruszeniem obowiązującym w tym zakresie przepisów traktujących o pisemnej formie i wymaganej treści oświadczenia woli (art. 30 § 3 i 4 k.p.), trybie konsultacji (art. 38 k.p.) lub szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy. Natomiast materialnoprawną podstawę żądania wypłaty odprawy pieniężnej stanowi art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, a warunkiem zasądzenia świadczenia jest stwierdzenie, iż do rozwiązania stosunku pracy doszło w ramach zwolnień grupowych lub indywidualnych w rozumieniu art. 1 i art. 10 tego aktu.
Odprawa pieniężna nie jest zaś uzupełnieniem zamieszczonego w tym ostatnim przepisie katalogu świadczeń przysługujących z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę, lecz stanowi rekompensatę za utratę miejsca pracy w następstwie wspomnianych zwolnień grupowych lub indywidualnych, dokonywanych z przyczyn niedotyczących pracownika. Ma zatem samodzielny i odrębny - w relacji do odszkodowania z art. 45 § 1 k.p. - byt. Różne są też przesłanki nabycia prawa do obydwu wymienionych świadczeń, a właśnie one determinują przedmiot ciążącego na stronach obowiązku dowodzenia w procesie sądowym. Pozostaje więc zastanowić się nad kryteriami kwalifikacyjnymi prawa do spornego odszkodowania i odprawy pieniężnej.
Korzystny dla pracownika wynik sporu o odszkodowanie z art. 45 § 1 k.p. nie przesądza o zasadności równocześnie dochodzonego roszczenia o odprawę pieniężną z art. 8 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Prawomocne zasądzenie na rzecz zwalnianej osoby odszkodowania z tytułu bezzasadnego wypowiedzenia umowy o pracę bez jednoczesnego udowodnienia przez pracownika istnienia innej niż podana w oświadczeniu woli pracodawcy przyczyny rozwiązania stosunku pracy, i to przyczyny wyłącznej, nie upoważnia do uwzględnienia powództwa o odprawę pieniężną z art. 8 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Polecamy serwis: BHP