Od 31 maja 2012 r. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą nie będą mogły zostać dwukrotnie ukarane - przez ZUS i przez sąd - za ten sam czyn, polegający na nieopłaceniu składek ubezpieczeniowych do ZUS.
Sejm uchwalił 10 maja 2012 r. ustawę o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W tym samym dniu Senat przyjął ją bez poprawek. Prezydent podpisał nowelizację 25 maja br. Ustawa ma wejść w życie 31 maja 2012 r.
Zmiana wysokości kar za niedopełnienie obowiązków przez pracodawców >>
Nowelizacja przepisów została wymuszona przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 listopada 2010 r. (sygn. akt P 29/09, Dz.U. nr 225, poz. 1474). Trybunał Konstytucyjny orzekł w nim, że przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz Kodeksu karnego, dopuszczające wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn dwa rodzaje sankcji - odpowiedzialność za wykroczenie oraz tzw. opłatę dodatkową - są niezgodne z Konstytucją RP oraz wiążącymi Polskę umowami międzynarodowymi.
W stanie prawnym obowiązującym do 30 maja br., za nieopłacenie składek ZUS mógł wymierzyć płatnikowi tzw. dodatkową opłatę, w wysokości do 100% nieopłaconych składek (art. 24 ust. 1 ustawy systemowej). Niezależnie od tego, sąd mógł ukarać płatnika karą grzywny w wysokości do 5000 zł (art. 98 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2 ustawy systemowej). Jeżeli natomiast nieopłacenie przez płatnika składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne doprowadziłoby do naruszenia praw pracownika wynikających ze stosunku ubezpieczenia społecznego (np. prawa do pomocy medycznej lub prawa do emerytury bądź renty), płatnik mógł zostać skazany za to przestępstwo nawet na karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 218 § 1 Kodeksu karnego).
Ustawa z 10 maja br. nie likwiduje żadnego z wymienionych przepisów, ale rozbudowuje je tak, aby uniemożliwić podwójne ukaranie tej samej osoby za ten sam czyn zarówno sankcją administracyjną (opłata dodatkowa), jak i wykroczeniową/karną (grzywna, ograniczenie lub pozbawienie wolności).
Obowiązki pracodawcy wobec komornika - zmiany od 3 maja 2012 r. >>
Od 31 maja 2012 r. w stosunku do płatnika składek będącego osobą fizyczną, skazanego prawomocnym wyrokiem za nieopłacenie składek lub opłacenie ich w zaniżonej wysokości, ZUS nie może wymierzyć dodatkowej opłaty za ten sam czyn (art. 24 ust. 1b ustawy systemowej po nowelizacji). W razie wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie, dotyczące nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości, ZUS nie wszczyna przeciwko płatnikowi, będącemu osobą fizyczną, postępowania o wymierzenie dodatkowej opłaty, natomiast postępowanie wszczęte wcześniej ZUS musi zawiesić do dnia zakończenia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie (art. 1c ustawy systemowej po nowelizacji).
Natomiast w razie prawomocnego skazania płatnika (osoby fizycznej) za wspomniane przestępstwo lub wykroczenie polegające na nieopłaceniu składek:
- wszczęte postępowanie o wymierzenie dodatkowej opłaty za ten sam czyn ZUS z urzędu umarza,
- jeżeli w sprawie decyzja o nałożeniu opłaty dodatkowej już zapadła, ZUS uchyla ją z urzędu, a pobraną opłatę zwraca niezwłocznie wraz z kwotą odsetek naliczonych od dnia jej pobrania (art. 1d ustawy systemowej po nowelizacji).