Wnioskiem z dnia 27 maja 2019 r. Rzecznik MŚP zwrócił się do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) o wydanie objaśnienia prawnego „dotyczącego prawidłowego rozumienia i stosowania przepisu art. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1231/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. rozszerzającego rozporządzenie (WE) nr 883/2004 i rozporządzenie (WE) nr 987/2009 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi rozporządzeniami jedynie ze względu na swoje obywatelstwo poprzez wskazanie, że dla spełnienia wymogu legalnego zamieszkania w rozumieniu art. 1 Rozporządzenia 1231/2010 nie ma znaczenia ani długość obecności obywatela państwa trzeciego w Rzeczypospolitej Polskiej (lub innym państwie członkowskim), ani fakt, że obywatel ten zachowuje zwykły ośrodek swych interesów życiowych w państwie trzecim. Podstawą wystosowania powyższego wniosku były ciągle pojawiąjące się wątpliwości w praktyce stosowania tego przepisu pomimo wydania w dniu 24 stycznia 2019 r. wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-477/17 Balandin.
Polecamy: Pracownicze plany kapitałowe. Nowe obowiązki pracodawców i płatników
W odpowiedzi MRPiPS pismem z dnia 2 lipca 2019 r. wydał objaśnienie prawne, w którym odnosząc się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-477/17 Balandin przyznał, że pojęcie „legalne zamieszkanie sformułowane w art. 1 rozp. nr 1231/2010 nie jest tożsame z pojęciem zamieszkania zdefiniowanym w art. 1 lit. j) rozp. Nr 883/2004, a tym samym nie należy podczas ustalania, czy została spełniona przesłanka w postaci legalnego zamieszkania w rozumieniu art. 1 rozp. nr 1231/2010 odwoływać się do elementów wymienionych w art. 11 rozp. Nr 987/2009 (badania ośrodka interesów życiowych)”.
W odpowiedzi Ministerstwo wskazało również na szersze tło całego zagadnienia problemowego ze stosowaniem art. 1 Rozporządzenia 1231/2010, przyznając, że liczne zapytania oraz prośby pracodawców o interwencje w sprawach wykonywania przez polskie organy zapisów regulujących unijną koordynację systemów zabezpieczenia społecznego to efekt znacznego wzrostu wniosków składanych przez polskich przedsiębiorców o poświadczenie dokumentów PD A1 dla obywateli państw trzecich – „na skutek coraz dotkliwiej odczuwanych niedoborów kadrowych ze strony pracowników legitymujących się paszportem unijnym” oraz wprowadzenia w ustawodawstwach wewnętrznych niektórych państw członkowskich UE (Austrii i Francji) przepisów przewidujących możliwość nakładania przez organy kontrolne kar za nieposiadanie zaświadczenia PD A1 przez pracownika delegowanego lub osobę wykonującą pracę na terytorium kilku państw członkowskich (np. w transporcie międzynarodowym).
Z pisma wynika ponadto, że październiku 2017 r., w celu „zapoznania się z argumentami przedsiębiorców oraz przedstawienia im wyników ustaleń zaangażowanych instytucji” w siedzibie Ministerstwa odbyło się spotkanie, podczas którego omówiono „ogólne warunki przyznawania dokumentów A1 obywatelom państw trzecich oraz rozdystrybuowano przedstawicielom organizacji zrzeszających pracodawców przygotowany przez ZUS kwestionariusz dotyczący omawianego zagadnienia”. Co istotne, otrzymane w ślad za tym uwagi wskazywały, że „formularz zbyt dalece ingeruje w sprawy prywatne wnioskodawców oraz, że nie uwzględnia pełnego katalogu tytułów pobytowych, pozwalających uznać, że dana osoba legalnie przebywa na terytorium RP”.
Po uwzględnieniu uwag przedstawionych przez ZUS, sporządzono propozycję zmian – formularz US 54 otrzymał tytuł: ”Informacja o legalności zamieszkania obywatela państwa trzeciego”, zrezygnowano w nim z sekcji: sytuacja rodzinna i więzi rodzinne w Polsce, sytuacja mieszkaniowa w Polsce, sytuacja mieszkaniowa w państwie pochodzenia, sytuacja rodzinna i więzi rodzinne w państwie pochodzenia”, ponadto poszerzono katalog dokumentów uprawniających do pobytu w Polsce.
Nowo opracowane wytyczne (które obowiązują od 2 maja 2018 r.) podczas rozpatrywania wniosku cudzoziemca o poświadczenie dokumentu A1 przewidują:
- odejście od stosowania art. 11 rozp. Nr 987/2009, tj. „badania interesów życiowych”, z zastrzeżeniem sytuacji zaistnienia sporu między instytucjami;
- uwzględnienie na potrzeby postępowania poszerzonej listy tytułów pobytowych, uprawniających cudzoziemca do legalnego przebywania oraz wykonywania pracy na terytorium RP;
- uznanie rezydencji podatkowej obywatela państwa trzeciego w RP za bezwzględnie obowiązujące kryterium do uznania pobytu cudzoziemca na terytorium RP za legalny (jako drugie, obok tytułu pobytowego);
- zorganizowanie formularza w następujące sekcje informacyjne: dane osoby, adres w państwie pochodzenia, adres w państwie pobytu, dane o pobycie w Polsce, dokument uprawniający do pobytu w Polsce, charakter i specyfika wykonywanej pracy najemnej lub pracy na własny rachunek, obowiązek podatkowy, działalność niezarobkowa, inne okoliczności.
Poszerzony katalog dokumentów uprawniających do pobytu w Polsce (zgodnie z ustawą z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach) obejmuje w szczególności:
- zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego RP;
- zezwolenie na pobyt stały;
- zezwolenie na pobyt czasowy oraz pracę;
- wiza Schengen lub wiza krajowa (wydana w celach wskazanych w tej ustawie).
W opinii MRPiPS takie rozwiązanie dostarcza instytucji właściwej, wydającej obywatelowi państwa trzeciego dokument A1, „niezbędnych narzędzi weryfikacji „legalności” jego zamieszkania na terytorium RP, przy jednoczesnym dążeniu do realizacji sprawiedliwego traktowania obywateli państw trzecich „legalnie przebywających” na terenie państw członkowskich, tj. celu sformułowanego w art. 79 TFUE”. Jednocześnie MRPiPS zastrzegł, że „powyższe nie oznacza jednak, że instytucje państw członkowskich UE powinny całkowicie odstąpić od badania legalnego zamieszkania obywateli państw trzecich na terytorium UE”, przy czym zapewnił, że obowiązujące w tym zakresie wytyczne będą stosowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych „w zgodzie z interpretacją przyjętą przez Trybunał Sprawiedliwości UE w orzeczeniu C-477/17 Balandin”.
Należy także podkreślić, że instytucja objaśnień prawnych została uregulowana w art. 33 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r. poz. 646, ze zm.) i stanowi jeden z istotnych instrumentów służących wdrażaniu w życie postanowień Konstytucji Biznesu. Przewiduje on, że „właściwi ministrowie oraz organy (…) dążą do zapewnienia jednolitego stosowania przepisów prawa z zakresu działalności gospodarczej, w szczególności wydając, w zakresie swojej właściwości, z urzędu lub na wniosek Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców wyjaśnienia przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie lub zakończenie działalności gospodarczej, dotyczące praktycznego ich stosowania (objaśnienia prawne), przy uwzględnieniu w szczególności orzecznictwa sądów, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej”.
Rzecznik MŚP prosił także o wskazanie, że dla spełnienia wymogu „legalnego zamieszkania” nie ma znaczenia ani długość obecności obywatela państwa trzeciego w Polsce (lub innym państwie członkowskim), ani fakt, że obywatel ten zachowuje zwykły ośrodek swych interesów życiowych w państwie trzecim – zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-477/17 Balandin, które przesądziło, że w rozumieniu rozporządzenia 1231/2010 pojęcie „legalnego zamieszkania” znaczy jedynie to, że obywatele ci przebywają zgodnie z prawem na terytorium danego państwa członkowskiego. W uzasadnieniu wniosku Rzecznik MŚP podał przykład odmowy wydania zaświadczenia A1 obywatelowi Ukrainy, legalnie zamieszkałemu i zatrudnionemu w Polsce, z argumentacją, że nie jest on powiązany z Polską przez okres dostatecznie długi i w sytuacji oddelegowania do pracy na terytorium Czech lub Niemiec, mógłby nie wiedzieć, czy podlega instytucji ubezpieczeniowej w Polsce, Czechach czy Niemczech.
Biuro Rzecznika MŚP wystosowało w tej sprawie pismo do Prezes ZUS z wnioskiem o przekazanie objaśnienia prawnego, wydanego przez MRPiPS, pracownikom Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, celem zapewnienia jego stosowania w procedowanych sprawach.
Źródło: Biuro Rzecznika MŚP