Na mocy przepisów Kodeksu pracy, pracownikowi przysługuje urlop bezpłatny w następujących przypadkach:
- na wniosek pracownika,
- udzielany przez pracodawcę w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy,
- pracownika młodocianego, któremu udzielany jest urlop bezpłatny w czasie ferii szkolnych.
Urlop bezpłatny udzielany na mocy przepisów szczególnych udzielany jest m.in. w przypadku:
- osób wykonujących działalność związkową,
- pełnienia funkcji radnego,
- pełnienia funkcji posła lub senatora,
- trwania dziennych studiów doktoranckich,
- pełnienia służby konsularno-dyplomatycznej,
- policjanta.
Na mocy art. 103 (6) Kodeksu pracy, pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności w związku z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych również przysługuje urlop bezpłatny w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem.
Pracodawca może ale nie musi udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego. Urlop bezpłatny jest udzielany pracownikowi na jego pisemny wniosek.
Udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego z inicjatywy pracodawcy jest bezskuteczne.
Wniosek o urlop bezpłatny
Wniosek o urlop bezpłatny powinien zawierać czas trwania urlopu bezpłatnego, poprzez wskazanie okresu w jakim pracownik chciałby z tego urlopu skorzystać. Pracownik nie ma obowiązku uzasadniania wniosku i podawania przyczyny ubiegania się o tej urlop. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie aby taki wniosek uzasadnić, co może pomóc pracodawcy w przychylnym rozpatrzeniu wniosku. Pracodawca, który nie wyrazi zgody na udzielenie urlopu bezpłatnego nie musi swojej decyzji uzasadniać, pracownik nie może tej decyzji zaskarżyć. Odmowna decyzja pracodawcy nie może jednak dyskryminować pracownika.
Niektóre rodzaje urlopów bezpłatnych udzielanych na mocy przepisów pozakodeksowych przewidują obowiązek udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego, wówczas pracownik może mieć roszczenie w stosunku do pracodawcy o jego udzielenie.
Staż pracy
Okresu urlopu bezpłatnego co do zasady nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, zatem nie jest uwzględniany przy obliczaniu stażu pracy pracownika. Przebywanie na urlopie bezpłatnym nie jest również okresem ubezpieczeniowym, w związku z czym stanowi przerwę w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.
Przepisy wewnątrzzakładowe mogą przewidywać rozwiązania korzystniejsze dla pracownika i np. uwzględniać okres urlopu bezpłatnego do ogólnego stażu pracy.
Należy pamiętać, że w przypadku udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tym celu porozumieniu między pracodawcami, okres tego urlopu bezpłatnego jest wliczany do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy. Mamy tu więc do czynienia z odwrotną regułą niż w przypadku urlopu bezpłatnego udzielanego na wniosek pracownika.
Ponadto pracodawca jest obowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres tego urlopu bezpłatnego również wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Polecamy książkę: Ochrona danych pracowników. Praktyczny poradnik dla pracodawców
Odwołanie z urlopu bezpłatnego
Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego pod warunkiem, że:
- urlop bezpłatny został udzielony na okres dłuższy niż 3 miesiące,
- przy udzielaniu urlopu strony przewidziały możliwość odwołania pracownika z tego urlopu,
- odwołanie urlopu odbywa się z ważnych przyczyn.
Jeśli urlop bezpłatny został udzielony pracownikowi na okres 3 miesięcy lub krótszy, to niedopuszczalne jest odwołanie pracownika z urlopu.
Powrót pracownika do pracy po urlopie bezpłatnym
Po zakończeniu urlopu bezpłatnego, pracownik ma obowiązek niezwłocznie zgłosić się do pracy. Niestawienie się do pracy i nieusprawiedliwienie swojej nieobecności może zostać potraktowane przez pracodawcę jako naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i skutkować tzw. zwolnieniem dyscyplinarnym.
Po stawieniu się pracownika do pracy, pracodawca powinien zatrudnić pracownika na stanowisku zajmowanym przez urlopem chyba, że nie jest to możliwe to pracodawca może na okres maksymalnie 3 miesięcy powierzyć wykonywanie pracownikowi innej pracy, jednak praca ta musi odpowiadać kwalifikacjom pracownika i zmiana stanowiska nie może powodować obniżenia dotychczasowego wynagrodzenia.
Wpływ urlopu bezpłatnego na wymiar urlopu wypoczynkowego
Korzystanie z urlopu bezpłatnego powoduje konieczność ustalenia wymiaru urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, nieobecność w pracy trwająca co najmniej miesiąc a spowodowana korzystaniem z urlopu bezpłatnego powoduje proporcjonalne obniżenie przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego.
Przepisy Kodeksu pracy przewidują dwie metody proporcjonalnego obliczania urlopu wypoczynkowego.
Metoda 1
Pracownik powraca do pracy w ciągu roku kalendarzowego ale nie zdążył nabyć jeszcze prawa do kolejnego urlopu wypoczynkowego ponieważ okres urlopu bezpłatnego trwał od początku roku kalendarzowego. W takim przypadku pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego obliczonego w wymiarze proporcjonalnym za czas pozostawania w zatrudnienia w roku powrotu do pracy.
Pracownik jest uprawniony do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 20 dni w skali roku kalendarzowego. Powraca do pracy od dnia 01.04.2017, po trwającym 3 miesiące okresie urlopu bezpłatnego. Wymiar jego urlopu wypoczynkowego będzie naliczony proporcjonalnie do okresu zatrudnienia w roku powrotu do pracy, a ponieważ pracownik jest zatrudniony na czas nieokreślony to za okres od 01.04.2017 do 31.12.2017 przysługuje mu 15 dni urlopu wypoczynkowego zgodnie z wyliczeniem: (20 dni urlopu : 12 miesięcy)x 9 miesięcy (od kwietnia do grudnia)= 15 dni
Metoda 2
Pracownik powraca do pracy po trwającej co najmniej jeden miesiąc przerwie w danym roku kalendarzowym, za który nabył już prawo do urlopu wypoczynkowego, ponieważ w dniu 01 stycznia danego roku świadczył pracę. W takim przypadku urlop wypoczynkowy ulega obniżeniu o 1/12 za każdy miesiąc nieobecności w pracy, pod warunkiem, że pracownik nie wykorzystał już całego przysługującego mu urlopu wypoczynkowego przed rozpoczęciem okresu niewykonywania pracy.
Pracownik nabył prawo do wyższego wymiaru urlopu wypoczynkowego czyli 26 dni w skali roku. Przebywał na urlopie bezpłatnym od 01.04.2017 do 31.05.2017. Przed rozpoczęciem urlopu bezpłatnego nie korzystał z urlopu wypoczynkowego. Wymiar jego urlopu ulegnie proporcjonalnemu obniżeniu o okres niewykonywania pracy. Pracownikowi przysługuje 21 dni urlopu wypoczynkowego zgodnie z wyliczeniem: (26 dni urlopu : 12 miesięcy) x 2 miesiące urlopu bezpłatnego = 5 dni, 26 dni – 5 dni = 21 dni urlopu wypoczynkowego.
W jaki sposób rozumieć pojęcie miesiąca
Jak stanowi § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop, jeżeli okresy nieobecności w pracy wymienione w art. 155(2) § 1 Kodeksu pracy obejmują części miesięcy kalendarzowych, przy proporcjonalnym obniżeniu wymiaru urlopu wypoczynkowego, zgodnie z art. 155(2) § 2 Kodeksu pracy, za miesiąc uważa się łącznie 30 dni.
Ponadto jeśli pracownik przebywa na urlopie bezpłatnym przez 30 dni w miesiącu liczącym 31 dni to w takim przypadku nie ma zastosowania zasada określona w § 2 wymienionego rozporządzenia. Wynika to z faktu, że urlop bezpłatny przypada w jednym miesiącu, a nie w kilku, a ponadto upływ miesiąca w takiej sytuacji należy ustalać według potocznego sposobu liczenia, czyli od 1 do 31 danego miesiąca.
Każdy pełny miesiąc niewykonywania pracy spowodowany urlopem bezpłatnym pomniejsza urlop wypoczynkowy o 1/12 wymiaru urlopu wypoczynkowego, a jeśli są to pełne miesiące kalendarzowe oraz ich części – każdy miesiąc daje 1/12 oraz każde 30 dni będące sumą ich części daje także 1/12. Jeśli są to tylko części miesięcy kalendarzowych, to wtedy sumuje się je i każde 30 dni daje 1/12.
W podobny sposób wypowiedziała się Państwowa Inspekcja Pracy, która w odpowiedzi na zapytanie Wydawnictwa Gofin.pl skomentowała rozumienie przepisu 155(2) Kodeksu pracy:
„…omawiany przepis pozwala na sumowanie wymienionych nieobecności w pracy obejmujących część miesiąca kalendarzowego, przy czym za miesiąc niewykonywania pracy uważamy łącznie 30 dni. Jeśli więc zatrudniony był np. na dwóch kolejnych urlopach bezpłatnych trwających 35 dni, wymiar urlopu wypoczynkowego obniżamy proporcjonalnie jedynie o 1/12, tak jak z powodu 30-dniowej absencji. Nieobecność 5-dniowa nie powoduje natomiast takiego skutku. W takich sytuacjach nie stosujemy bowiem reguły z art. 155(2a) k.p., że niepełny miesiąc kalendarzowy zaokrąglamy w górę do pełnego miesiąca. Dopiero więc następnych 25 dni nieobecności w pracy np. z powodu urlopu bezpłatnego pozwala na obniżenie wymiaru urlopu wypoczynkowego o 2/12. Łączna liczba dni absencji w pracy wyniesie bowiem 60 dni, a więc dwa miesiące w rozumieniu § 2 rozporządzenia…"
Jeśli pracownik nie powraca do pracy w tym samym roku kalendarzowym, w którym rozpoczął korzystanie z urlopu bezpłatnego, przysługuje mu za ten rok urlop wypoczynkowy w pełnym wymiarze. Tylko w sytuacji, gdyby pracownik nie wykonywał pracy od dnia 1 stycznia przez cały rok kalendarzowy z powodu urlopu bezpłatnego, nie nabyłby prawa do urlopu wypoczynkowego za dany rok kalendarzowy.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2017.459 t.j. z dnia 2017.03.02),
- ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.2016.1666 t.j. z dnia 2016.10.12),
- rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U.1997.2.14 z dnia 1997.01.09)