Począwszy od dnia 2 stycznia 2016 r. obowiązywać będą dwa rodzaje urlopów związanych z narodzinami dziecka: urlop macierzyński, którego wymiar pozostanie bez zmian oraz urlop rodzicielski, którego wymiar wynosić będzie do 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 34 tygodni w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci.
W wyniku nowelizacji Kodeksu pracy doszło do zasadniczych zmian w zakresie uprawnień rodzicielskich pracowników, a w niektórych przypadkach pewne uprawnienia przysługujące dotychczas tylko rodzicom dziecka przyznano innym członkom najbliższej rodziny.
Dotychczas, jeśli matka dziecka nie miała statusu pracownicy, ze znacznej części uprawnień rodzicielskich nie mógł skorzystać ojciec dziecka, mimo że miał status pracownika. Nowe regulacje znacznie ułatwiają skorzystanie przez ojca z urlopu macierzyńskiego.
Redakcja poleca: Nowe prawa rodziców – zasiłki, urlopy, zwolnienia (książka)
Wymiar urlopu macierzyńskiego
Wymiar urlopu macierzyńskiego jest uzależniony wyłącznie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.
Zgodnie z art. 180 § 1 Kodeksu pracy pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
1) 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
2) 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
3) 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
4) 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
5) 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 2 Kp).
Korzystanie z urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka
Istotnej zmianie uległy regulacje dotyczące korzystania z urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka.
Jeśli matka dziecka nie jest pracownicą, ale jest ubezpieczona (art. 1751 pkt 1 Kp), to pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko przysługuje urlop macierzyński, jeśli matka dziecka przez co najmniej 14 tygodni po porodzie pobierała z tego tytułu zasiłek macierzyński i po tym okresie z niego zrezygnowała.
Gdy matka dziecka nie ma tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, pracownik - ojciec wychowujący dziecko może korzystać z urlopu macierzyńskiego tylko w następujących wypadkach (art. 180 § 15 Kp):
1) zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,
2) porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem, o którym mowa w pkt 1, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,
3) niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem, o którym mowa w pkt 1, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji;
4) W przypadku podjęcia przez matkę dziecka nieposiadającą tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy (art. 180 § 17 Kp).
Rezygnacja z urlopu
Pracownica nie może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego, może jedynie zrezygnować z jego części. Zakaz ten wynika z funkcji urlopu macierzyńskiego - ochrona zdrowia pracownicy i interesów dziecka.
Pracodawca jest obowiązany uwzględnić złożoną przez nią na piśmie rezygnację z części urlopu w dwóch przypadkach:
1) pracownica musi po porodzie wykorzystać co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego; do okresu tego nie wlicza się zatem urlopu macierzyńskiego wykorzystanego przed datą porodu, o ile z tej możliwości kobieta korzystała (art. 180 § 4 w zw. z § 2);
2) z reszty niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego skorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko (art. 180 § 4 pkt 1 w zw. z § 8) albo ubezpieczony – ojciec dziecka, który w celu osobistego sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową (art. 180 § 4 pkt 2 w zw. z § 8).
Polecamy produkt: Rodzina 500+ (PDF)
Uzależnienie możliwości skrócenia urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka od konieczności przejęcia części urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka jest równoznaczne z tym, iż urlop macierzyński nie podlega skróceniu tylko i wyłącznie z woli pracownicy- wymagana jest zgoda obojga rodziców.
Pracownica legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji może zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 6) pod dwoma warunkami:
1) musi po porodzie wykorzystać co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego;
2) z reszty niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego skorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko albo pracownik – inny członek najbliższej rodziny (art. 180 § 6 pkt 1 w zw. z art. 180 § 9) bądź opiekę nad dzieckiem na okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, przejmie ubezpieczony – ojciec dziecka albo ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny (art. 1751 pkt 2 i 4), o ile przerwą w tym celu działalność zarobkową (art. 180 § 6 pkt 2).
Pracownica składa pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z części urlopu macierzyńskiego w terminie nie krótszym niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 1868a Kodeksu pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy.
Pobyt pracownicy w szpitalu a urlop macierzyński
Pracownik (ubezpieczony) - ojciec wychowujący dziecko albo pracownik (ubezpieczony) – inny członek najbliższej rodziny ma dodatkową możliwość skorzystania z części urlopu macierzyńskiego (pobierania zasiłku macierzyńskiego w okresie, w którym w celu osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem przerwali działalność zarobkową), wówczas gdy pracownica przebywa w szpitalu albo przedsiębiorstwie leczniczym ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Odnosi się to odpowiednio także do sytuacji, gdy matka dziecka nie jest pracownicą, ale jest ubezpieczona.
W takim przypadku urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko lub pracownik – inny członek najbliższej rodziny.
Pozostałe zmiany
Nowelizacja zlikwidowała dodatkowy urlop macierzyński. Od 2 stycznia 2016 r. dodatkowy urlop macierzyński został połączony z urlopem rodzicielskim w jeden urlop rodzicielski. Rodzice, którzy wykorzystają podstawowy urlop macierzyński, mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
- 64 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- 68 tygodni – w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.
W razie porzucenia dziecka przez matkę po porodzie sytuacja pracownika – ojca wychowującego dziecko lub pracownika – innego członka najbliższej rodziny (art. 1751) różni się w zależności od tego, czy matka dziecka była pracownicą (ubezpieczoną) czy też nie była objęta ubezpieczeniem. Jeśli matka dziecka jest pracownicą lub ubezpieczoną, to pracownik – ojciec dziecka lub pracownik – inny członek najbliższej rodziny może złożyć wniosek o udzielenie części urlopu macierzyńskiego, ale dopiero jeśli minie 8 tygodni po porodzie. Dopiero po upływie tego okresu traci ona prawo do urlopu macierzyńskiego (zasiłku macierzyńskiego) – art. 182 Kp.
Nawet jeśli matka dziecka porzuci je przed upływem tego okresu, jako jedyna będzie uprawniona do korzystania w tym okresie z urlopu macierzyńskiego (zasiłku macierzyńskiego). Okoliczności te nie mają znaczenia wówczas, gdy matka dziecka nie jest ubezpieczona. W tym przypadku, jeśli porzuci ona dziecko, to pracownik – ojciec dziecka lub pracownik – inny członek najbliższej rodziny mogą od razu przejąć opiekę nad dzieckiem przy wykorzystaniu prawa do urlopu macierzyńskiego (jego części).
W przypadku zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego albo ubezpieczonej – matki dziecka w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu, pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi – innemu członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu pracownicy albo ubezpieczonej – matki dziecka.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.)
- Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)
- Jaśkowski Kazimierz, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy Opublikowano: LEX/el. 2016