Urlop opiekuńczy służy sprawowaniu opieki nad osobą bliską, która jej potrzebuje ze względów medycznych. Pracownik może jednak w takiej sytuacji zdecydować się na złożenie wniosku o urlop bezpłatny. Każde z tych rozwiązań ma swoje wady i zalety. Ich ocena zależy od okoliczności konkretnego przypadku. W zależności od tych okoliczności pracownik może dokonać wyboru, z którego urlopu skorzystać. Jakie są różnice pomiędzy urlopem opiekuńczym a urlopem bezpłatnym?
Urlop opiekuńczy to novum w polskim Kodeksie pracy. Przepisy, na podstawie których pracownik może skorzystać z urlopu opiekuńczego obowiązują dopiero od końca kwietnia 2023 r. Urlop bezpłatny z kolei znany jest dobrze pokoleniom pracowników – regulujące ten rodzaj urlopu przepisy obecne są w Kodeksie pracy od początku jego obowiązywania, czyli od 1975 r.
Urlop opiekuńczy oraz urlop bezpłatny łączy jedna ważna cecha: w obu przypadkach za okres przebywania na urlopie pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Znajduje to odzwierciedlenie w nazwie jednego z nich. Poza tym – wiele te urlopy różni. Pracownik powinien wziąć pod uwagę te różnice, jeśli chce wybrać, który urlop jest dla niego bardziej korzystny.
Cel urlopu
Urlop opiekuńczy może być udzielony pracownikowi wyłącznie w celu zapewnienia przez niego osobistej opieki lub wsparcia osobie, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Udzielenie urlopu opiekuńczego jest przy tym możliwe wyłącznie wtedy, gry pracownik chce opiekować się osobą, która:
- jest członkiem rodziny (synem, córką, matką, ojcem lub małżonkiem) pracownika (niezależnie od tego, czy mieszka razem z pracownikiem, czy też nie) albo
- nie należy do wskazanego wyżej kręgu członków rodziny, ale zamieszkuje w tym samym gospodarstwie domowym co pracownik.
Nic nie stoi na przeszkodzie, by pracownik, w sytuacji, gdy ktoś z jego najbliższych wymaga opieki ze względów medycznych zdecydował się wziąć urlop bezpłatny. Zgodnie z przepisami urlop bezpłatny może być bowiem udzielony na dowolny cel. Uzasadniając wniosek o urlop bezpłatny pracownik powinien wskazać cel, w jakim chce wykorzystać ten urlop. Nie jest to wprawdzie wymóg formalny, ale z pewnością może wpłynąć na uwzględnienie wniosku o urlop bezpłatny przez pracodawcę.
Wymiar urlopu
Urlop opiekuńczy może trwać w ciągu roku kalendarzowego maksymalnie 5 dni roboczych. Może się więc okazać, że urlop opiekuńczy nie wystarczy dla zapewnienia należytej opieki osobie, która jej wymaga. Pod tym względem urlop bezpłatny może okazać się lepszym rozwiązaniem: przepisy nie określają maksymalnego okresu tego rodzaju urlopu.
Wymiar urlopu bezpłatnego jest w konkretnym przypadku przedmiotem uzgodnień pomiędzy pracownikiem (który wskazuje we wniosku okres, na jaki chce wziąć urlop bezpłatny) a pracodawcą (który udzielając urlopu określa czas jego trwania).
Strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego z ważnych przyczyn, przy udzielaniu urlopu na okres dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli natomiast urlop bezpłatny został udzielony na okres nieprzekraczający 3 miesięcy, pracodawca nie ma możliwości odwołania pracownika z urlopu, nawet jeśli zachodzą ważne przyczyny.
Wniosek o urlop
Zarówno urlop opiekuńczy jak i urlop bezpłatny udzielany jest na wniosek zainteresowanego pracownika (jak każdy inny urlop, zresztą). Istotna różnica pomiędzy tymi dwoma rodzajami urlopów przejawia się właśnie w odniesieniu do wniosku urlopowego.
W przypadku, gdy pracownik chce iść na urlop opiekuńczy, pracodawca ma obowiązek udzielenia mu takiego urlopu. Wniosek o urlop opiekuńczy musi tylko zostać złożony w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
Inaczej jest, jeśli chodzi o urlop bezpłatny. Pracodawca, na pisemny wniosek pracownika może mu udzielić urlopu bezpłatnego. Może udzielić, a więc nie musi, bo nie ma takiego obowiązku. Zatem pracownik występując z wnioskiem o urlop bezpłatny nie ma pewności, czy pracodawca wniosek ten uwzględni, czy też nie. Pracodawca, jeśli nie uwzględnia wniosku o urlop bezpłatny nie musi uzasadniać decyzji odmownej.
Uprawnienia pracownicze
Kolejna cecha, jaka różni urlop opiekuńczy i urlop bezpłatny dotyczy wliczenia czasu korzystania z danego urlopu do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Okres, w którym pracownik korzystał z urlopu opiekuńczego jest wliczany do okresu, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W przypadku urlopu bezpłatnego jest inaczej: czas, w którym pracownik przebywał na urlopie bezpłatnym nie jest brany pod uwagę.
Ubezpieczenie zdrowotne
Bardzo poważna różnica pomiędzy urlopem opiekuńczym a urlopem bezpłatnym dotyczy ubezpieczenia zdrowotnego. Pracownik, który wziął urlop opiekuńczy oczywiście podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu w czasie przebywania na tym urlopu.
Tak samo jest w przypadku pracownika, który korzysta z urlopu bezpłatnego – ale tylko przez pierwszych 30 dni. Po upływie 30 dni od dnia, w którym pracownik rozpoczął urlop bezpłatny, traci on prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego.