Kto ma prawo do zasiłku opiekuńczego
Osobom prowadzącym działalność pozarolniczą oraz osobom z nimi współpracującym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu prawo do zasiłku opiekuńczego zostało przyznane od 16 marca 2007 r., na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2007 r., sygn. akt P 45/06 (Dz.U. Nr 47, poz. 318).
Zasiłek opiekuńczy przysługiwał im jednak tylko w ograniczonym zakresie, a więc wyłącznie z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem oraz chorym członkiem rodziny. Nie przysługiwał im natomiast zasiłek opiekuńczy z tytułu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8.
Od dnia 14 czerwca 2008 r., tj. od daty wejścia w życie ustawy z dnia 11 kwietnia 2008 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 93, poz. 582), osobom prowadzącym działalność pozarolniczą oraz osobom z nimi współpracującym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie zasiłek opiekuńczy przysługuje na takich samych zasadach jak ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo (np. pracownikom).
Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu z tytułu sprawowania opieki nad:
- zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8,
- chorym dzieckiem w wieku do lat 14,
- innym chorym członkiem rodziny.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje bez okresu wyczekiwania.
Prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8 przysługuje w następujących przypadkach:
- w razie nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko,
- w przypadku porodu lub choroby małżonka stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
- w razie pobytu małżonka stale opiekującego się dzieckiem w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
Nieprzewidzianym zamknięciem żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza uważa się takie zamknięcie placówki, o której ubezpieczony został zawiadomiony w terminie krótszym niż 7 dni przed ich zamknięciem.
Przy ustalaniu prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem analogicznie jak małżonkowie traktowani są rodzice dziecka nie pozostający w formalnym związku małżeńskim lecz pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym. W przypadku choroby, porodu lub pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej jednego z nich, drugiemu przysługuje zasiłek opiekuńczy.
Zasiłek opiekuńczy z tytułu konieczności sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8 przysługuje także w przypadku konieczności izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej, zarządzonej na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Od 1 stycznia 2009 r. w przypadku, gdy ubezpieczona matka dziecka, która pobiera zasiłek macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, przebywa w szpitalu, ubezpieczonemu ojcu dziecka przysługuje za okres pobytu matki dziecka w szpitalu dodatkowy zasiłek opiekuńczy z tytułu osobistego sprawowania opieki nad nowourodzonym dzieckiem, w wymiarze do 8 tygodni, tj. do 56 dni, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 8 tygodni życia.
Przepis ten ma zastosowanie także do innego ubezpieczonego członka najbliższej rodziny, jeżeli przerwie działalność pozarolniczą lub współpracę przy prowadzeniu tej działalności w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, którego matka pobiera zasiłek macierzyński w okresie 8 tygodni po porodzie i przebywa w szpitalu.
Do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dziećmi ma prawo zarówno matka jak i ojciec dziecka. Zasiłek opiekuńczy wypłaca się jednak tylko jednemu z rodziców, temu który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje nie tylko z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem własnym, ale również z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem małżonka, dzieckiem przysposobionym, a także dzieckiem obcym, przyjętym na wychowanie i utrzymanie.
Świadczenia ZUS w razie choroby i macierzyństwa 2012 – nowe zasady dokumentowania praw
Odsetki za zwłokę od spóźnionych składek ZUS
Do "innych członków rodziny", nad którymi opieka - w razie ich choroby - daje prawo do zasiłku opiekuńczego, zalicza się: dzieci w wieku powyżej 14 lat, małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki oraz rodzeństwo, pod warunkiem jednak, że pozostają oni z osobą sprawującą opiekę we wspólnym gospodarstwie domowym.
Zasiłek opiekuńczy z tytułu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny będzie przysługiwał nawet wówczas, gdy chory członek rodziny pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą sprawującą opiekę tylko przez okres choroby.
Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje tylko wtedy, jeżeli nie ma innego członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, mogącego zapewnić opiekę.
Za członka rodziny mogącego zapewnić opiekę nie uważa się jednak:
- osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
- osoby chorej,
- osoby, która jest niesprawna fizycznie lub psychicznie ze względu na swój wiek,
- osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,
- pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,
- osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
- osoby nie zobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeśli odmawia ona sprawowania opieki (np. babcia).
Odmiennie uregulowana jest jednak sytuacja rodziców sprawujących opiekę nad chorym dzieckiem w wieku do lat dwóch.
Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje w takim przypadku nawet jeśli są inni członkowie rodziny, którzy mogliby zapewnić dziecku opiekę.
Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeśli konieczność sprawowania opieki przypada na okres przebywania w areszcie tymczasowym lub odbywania kary pozbawienia wolności. Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje za okres sprawowania opieki przypadający w okresie przerwy w ubezpieczeniu chorobowym spowodowanej zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej, na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.
Ubezpieczony jest pozbawiony prawa do zasiłku opiekuńczego, gdy zostanie stwierdzone, że w czasie zwolnienia od pracy z powodu konieczności sprawowania opieki wykorzystuje to zwolnienie do innych celów niż sprawowanie opieki lub wykonuje pracę zarobkową.
Okoliczności te są ustalane podczas kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy przeprowadzanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
W trakcie kontroli ustala się także, czy nie ma innych członków rodziny mogących zaopiekować się dzieckiem lub chorym członkiem rodziny (nie dotyczy to sprawowania opieki nad chorym dzieckiem do lat 2).
Zasady przeprowadzania kontroli określone są przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. Nr 65, poz. 743).
Świadczenia pieniężne z ZUS dla przedsiębiorców w razie choroby i macierzyństwa
Osobie przeprowadzającej kontrolę jest wystawiane imienne upoważnienie.
Jeżeli w trakcie kontroli zostanie stwierdzone, że ubezpieczony wykonuje pracę zarobkową albo wykorzystuje zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem, osoba kontrolująca sporządza w tej sprawie protokół.
Protokół powinien być przedłożony osobie kontrolowanej, celem wniesienia przez nią uwag.
W razie sporu z ubezpieczonym jest wydawana decyzja, od której ubezpieczonemu przysługuje odwołanie do Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
Okres wypłaty zasiłku opiekuńczego
Zasiłek opiekuńczy wypłacany jest przez okres zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8, chorym dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny, jednakże przez okres nie dłuższy niż:
- 60 dni w ciągu roku kalendarzowego - jeżeli opieka sprawowana jest nad dzieckiem zdrowym do lat 8 lub dzieckiem chorym w wieku do 14 lat,
- 14 dni w ciągu roku kalendarzowego - jeśli opieka dotyczy chorego dziecka w wieku powyżej 14 lat lub innego chorego członka rodziny.
Jest to wymiar przysługujący łącznie matce i ojcu dziecka, bez względu na liczbę dzieci oraz niezależnie od liczby innych członków rodziny uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz od liczby innych członków rodziny wymagających opieki.
Łącznie okres pobierania zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym dzieckiem oraz chorym innym członkiem rodziny nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym, w tym z tytułu opieki nad dziećmi w wieku powyżej 14 lat i innymi członkami rodziny – 14 dni.
Rodzice dzieci w wieku 10 i 15 lat oboje podlegają ubezpieczeniu chorobowemu jako osoby prowadzące działalność pozarolniczą. Matka w tym roku kalendarzowym korzystała z zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki na chorym młodszym dzieckiem przez okres 25 dni. Ojciec wykorzystał 10 dni z tytułu sprawowania opieki nad chorym starszym dzieckiem. Starsze dziecko zachorowało, choroba trwała przez okres 8 dni. Matka wystąpiła o przyznanie jej z tego tytułu zasiłku opiekuńczego. Zasiłek ten przyznany jej został tylko przez okres 4 dni, tj. do wykorzystania 14 dni, gdyż z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku powyżej 14 lat zasiłek opiekuńczy przysługuje obojgu rodzicom łącznie przez okres nie dłuższy niż 14 dni w roku kalendarzowym.
Matka osoby podlegającej ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność pozarolniczą, zamieszkująca wraz z nią i jej mężem, chorowała przez 20 dni. W związku z tym, ubezpieczona sprawowała nad nią opiekę przez pierwsze 10 dni, natomiast jej mąż, który podlega ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej przez pozostałe 10 dni. Ubezpieczona ma prawo do zasiłku opiekuńczego za 10 dni, natomiast jej małżonek tylko za okres 4 dni, do wykorzystania 14 dni w ciągu roku kalendarzowego.
W przypadku, gdy ubezpieczona matka dziecka, która pobiera zasiłek macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, przebywa w szpitalu, ubezpieczonemu ojcu dziecka lub innemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwie działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, przysługuje za okres pobytu matki dziecka w szpitalu dodatkowy zasiłek opiekuńczy z tytułu osobistego sprawowania opieki nad nowourodzonym dzieckiem, w wymiarze do 8 tygodni, tj. do 56 dni, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 8 tygodni życia.
Wymiar zasiłku opiekuńczego w takim przypadku nie jest związany z rokiem kalendarzowym i jest niezależny od wymiaru określonego wyżej (60 dni i 14 dni).
Osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu wykonywania współpracy z osobą prowadząca działalność pozarolniczą, w dniu 1 marca urodziła drugie dziecko. Ze względu na stan zdrowia, w okresie od 10 marca do 15 kwietnia przebywała w szpitalu. Mąż ubezpieczonej, który podlega ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą pobierał w tym roku zasiłek opiekuńczy z tytułu sprawowania opieki nad chorym starszym dzieckiem przez 20 dni. Ubezpieczony ma prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki na młodszym dzieckiem za okres pobytu ubezpieczonej matki dziecka w szpitalu od 10 marca do 15 kwietnia 2009 r. (37 dni). Okres ten nie podlega zliczeniu do limitu 60 dni wypłaty zasiłku opiekuńczego w roku kalendarzowym
Wysokość zasiłku opiekuńczego oraz dokumentacja
Zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 80% podstawy jego wymiaru. Wypłaca się go za każdy dzień niezdolności do pracy z powodu konieczności sprawowania opieki, w tym również za dni ustawowo wolne od pracy.
Przyznanie i wypłata zasiłku opiekuńczego następuje po złożeniu przez ubezpieczonego oświadczenia na formularzu ZUS Z-15. Formularz ten powinien być złożony przy każdorazowym ubieganiu się o zasiłek opiekuńczy.
Wyjątkiem są jedynie przypadki nieprzerwanych okresów sprawowania opieki nad tym samym dzieckiem lub członkiem rodziny.
Dokumentami wymaganymi do wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do lat 8 w przypadku:
- nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko jest - oświadczenie ubezpieczonego w tej sprawie,
- izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej - decyzja właściwego inspektora sanitarnego zarządzającego izolację,
- porodu lub choroby małżonka stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia małżonkowi sprawowanie opieki albo pobytu małżonka stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej - zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku, zawierające imię i nazwisko małżonka stale opiekującego się dzieckiem, okres i przyczynę konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem, imię i nazwisko dziecka, nad którym ma być sprawowana opieka oraz pieczątkę i podpis wystawiającego zaświadczenie.
Dokumentami do wypłaty zasiłku opiekuńczego przysługującego ubezpieczonemu ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, w przypadku pobytu matki dziecka pobierającej zasiłek macierzyński w okresie 8 tygodni po porodzie w szpitalu są:
- zaświadczenie lekarskie o okresie pobytu ubezpieczonej matki dziecka w szpitalu
- oświadczenie o pobieraniu przez ubezpieczoną matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego w okresie 8 tygodni po porodzie.
Dokumentem stanowiącym podstawę wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny jest zaświadczenie lekarskie wystawione na formularzu ZUS ZLA przez lekarza upoważnionego do wystawiania zaświadczeń lekarskich.
Ubezpieczony jest zobowiązany złożyć to zaświadczenie w terenowej jednostce organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania.
W razie nie dotrzymania tego terminu, zasiłek opiekuńczy jest obniżany o 25% za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego.
Sankcji tej nie stosuje się, jeżeli niedostarczenie zaświadczenia lekarskiego nastąpiło z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego.
W przypadku niezdolności do pracy z powodu konieczności sprawowania opieki orzeczonej za granicą, dokumentem do wypłaty zasiłku opiekuńczego jest przetłumaczone na język polski zaświadczenie zagranicznego zakładu leczniczego lub zagranicznego lekarza:
- wystawione na blankiecie z nadrukiem określającym nazwę zagranicznego zakładu leczniczego lub imię i nazwisko zagranicznego lekarza, opatrzone datą wystawienia i podpisem,
- określające początkową i końcową datę tej niezdolności.
Nie wymaga się od ubezpieczonych przetłumaczenia na język polski zaświadczeń lekarskich wystawionych na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz państw stron umów międzynarodowych w zakresie zabezpieczenia społecznego, których strona jest Rzeczpospolita Polska, w języku urzędowym tych państw. W razie potrzeby, tłumaczenia zaświadczenia dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
W przypadku ubiegania się o zasiłek opiekuńczy z tytułu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym jest potwierdzane oświadczeniem ubezpieczonego.
Do wypłaty zasiłku przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, płatnik składek powinien złożyć również zaświadczenie płatnika składek na druku ZUS Z-3b.
Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych