Chociaż generalną zasadą jest objęcie zleceniobiorcy ubezpieczeniem chorobowym na zasadzie dobrowolności, ustawa systemowa przewiduje w tym zakresie przypadki szczególne, gdy to ubezpieczenie będzie miało inny charakter. Składki na ubezpieczenie chorobowe zleceniobiorcy mogą być w niektórych sytuacjach odprowadzane obowiązkowo. Występują również sytuacje, gdy zleceniobiorca w ogóle nie może zostać objęty tym ubezpieczeniem - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
Zasadniczo zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu, a ubezpieczenie chorobowe ma dla niego charakter dobrowolny (zostaje nim objęty na własny wniosek). Dzięki tak ukształtowanemu obowiązkowi ubezpieczeniowemu zleceniobiorca ma zapewnioną ochronę niemal taką samą jak pracownik. Najistotniejszą różnicą w przypadku zleceniobiorców jest zasada podlegania ubezpieczeniu chorobowemu na zasadzie dobrowolności - w przeciwieństwie do pracowników, dla których wszystkie ubezpieczenia, w tym chorobowe, mają charakter obowiązkowy.
Polecamy: Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń
Samoistna umowa zlecenia
Przedstawione powyżej zasady obowiązują w pierwszej kolejności w odniesieniu do tzw. samoistnych umów zlecenia, czyli takich, którym nie towarzyszy inny obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń społecznych.
Spółka z o.o. od 1 listopada 2018 r. zatrudnia 29-letnią osobę na podstawie umowy zlecenia. Umowa zlecenia jest samoistnym tytułem do ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcy - nie prowadzi on żadnej innej działalności zarobkowej, która skutkowałaby obowiązkiem ubezpieczeniowym. Zleceniobiorca, podpisując umowę 30 października 2018 r., zawnioskował o objęcie go dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Płatnik jest zobowiązany uwzględnić wniosek zleceniobiorcy i zgłosić go do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, z datą 1 listopada 2018 r.
Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe jest ograniczona w skali miesiąca do kwoty 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (w 2018 r. 11 107,50 zł; w 2019 r. 11 912,50 zł, zgodnie z projektem ustawy budżetowej na 2019 r.). Wywołuje to ważne skutki dla zleceniobiorcy uzyskującego z tytułu zawartej umowy zlecenia przychody w kwocie wyższej niż wskazane ograniczenie.
Anna Z. jest zatrudniona na podstawie samoistnej umowy zlecenia - kontraktu menedżerskiego w spółce z o.o. Z tytułu tego zatrudnienia uzyskuje miesięczne wynagrodzenie w kwocie 36 000 zł. Anna Z. zawnioskowała o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne płatnik będzie opłacał co do zasady od pełnej kwoty wynagrodzenia (na ubezpieczenia emerytalno-rentowe z uwzględnieniem rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek, tzw. 30-krotności). Natomiast składka na ubezpieczenie chorobowe będzie opłacana każdego miesiąca od kwoty nieprzekraczającej 11 107,50 zł (w 2018 r.). Stosownie do tego ograniczenia obliczana będzie wysokość świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek (chorobowy, macierzyński, opiekuńczy) Anny Z. nie będzie ustalony od kwoty jej przychodu z tytułu umowy zlecenia, lecz z uwzględnieniem kwoty granicznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Będzie zatem ponad 3-krotnie niższy niż otrzymywane wynagrodzenie z kontraktu menedżerskiego.
Umowa zlecenia zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na rzecz pracodawcy
Ubezpieczenie chorobowe zleceniobiorcy może mieć także inny charakter. Umowa zlecenia będzie obowiązkowo oskładkowana na wszystkie ubezpieczenia, w tym ubezpieczenie zdrowotne, jeżeli zleceniobiorca:
- zawarł umowę zlecenia z własnym pracodawcą (i realizuje ją równolegle ze stosunkiem pracy),
- wykonuje umowę zlecenia na rzecz własnego pracodawcy.
W takiej sytuacji umowa zlecenia nie stanowi odrębnego tytułu ubezpieczeniowego. Przychód z tej umowy płatnik sumuje z przychodem uzyskanym w tym samym miesiącu z tytułu stosunku pracy i oskładkowuje łącznie, na zasadach przewidzianych dla pracowników. Ubezpieczenie chorobowe, mimo że obejmuje przychody z umowy zlecenia, ma wówczas charakter obowiązkowy.
Spółka z o.o. od 1 stycznia 2018 . zatrudnia na podstawie umowy o pracę Kamila B. Umowa o pracę została zawarta na czas określony, do 31 grudnia 2018 r., i nie będzie przedłużona. Od 1 listopada 2018 r. do 31 marca 2019 r. spółka zawarła z Kamilem B. dodatkowo także umowę zlecenia. W tej sytuacji w okresie od 1 listopada do 31 grudnia 2018 r. przychody z tytułu umowy zlecenia zawartej przez Kamila B. z własnym pracodawcą są traktowane pod względem składkowym jak przychody ze stosunku pracy. Płatnik ma obowiązek uwzględnić przychody ze zlecenia w podstawie wymiaru składek z tytułu umowy o pracę i łącznie oskładkować na zasadach przewidzianych dla pracowników (a zatem odprowadzić składki na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe i zdrowotne). W okresie od 1 stycznia 2019 r., od kiedy umowie zlecenia nie towarzyszy już zatrudnienie pracownicze, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne będą obowiązkowe, a składka na ubezpieczenie chorobowe będzie miała charakter dobrowolny (będzie opłacana, jeżeli zawnioskuje o to zleceniobiorca).
Ze względu na fakt, że w przypadku umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą lub wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy składka na ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowa, przy ustalaniu jej podstawy nie stosuje się ograniczenia do 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (dotyczy ono tylko dobrowolnej składki chorobowej). Przy ustalaniu wysokości ewentualnego zasiłku ZUS dla zleceniobiorcy zasadniczo będzie zatem można uwzględnić przychód ze zlecenia. Trzeba jednak pamiętać, że zasiłek z uwzględnieniem tego składnika będzie należny tylko w okresie, na który umowa została zawarta. Po zakończeniu umowy dodatkowe przychody ze zlecenia nie będą już uwzględniane w podstawie świadczeń, niezależnie od tego, jak wysokie składki były od nich odprowadzone.
Barbara D. jest zatrudniona w przedsiębiorstwie na 1/2 etatu, z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 3700 zł. Ponadto w okresie od 1 marca do 31 października 2018 r. wykonywała na rzecz swojego pracodawcy umowę zlecenia, z tytułu której otrzymywała wynagrodzenie w wysokości 8800 zł miesięcznie (wynagrodzenie to było w pełnym zakresie oskładkowane przez jej pracodawcę). 5 listopada Barbara D. uległa wypadkowi i przez długi czas będzie niezdolna do pracy. Wypłata świadczeń z ubezpieczenia chorobowego przypada na okres, kiedy umowie o pracę nie towarzyszy już umowa zlecenia. W podstawie wymiaru świadczeń nie zostanie zatem uwzględniony przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej, mimo że były od niego opłacone składki na obowiązkowe ubezpieczenie chorobowe.
Umowa zlecenia w zbiegu z innym tytułem do ubezpieczeń
Jeśli umowie zlecenia towarzyszy inny obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń, wówczas - w zależności od okoliczności:
- ubezpieczenie chorobowe z tytułu umowy zlecenia będzie miało charakter dobrowolny albo
- zleceniobiorca w ogóle nie będzie miał możliwości podlegania temu ubezpieczeniu.
Zleceniobiorca podlega ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie m.in. w przypadku, gdy umowie cywilnoprawnej towarzyszy inny tytuł ubezpieczenia, ale nie wyłącza on obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu zlecenia.
Dagmara B. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 stycznia 2018 r. Działalność jest oskładkowana na zasadach preferencyjnych (składki obliczane od podstawy nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia), przewidzianych w art. 18a ustawy systemowej. Od 1 listopada 2018 r. przedsiębiorczyni ta dodatkowo wykonuje umowę zlecenia na rzecz spółki z o.o. Zlecenie nie jest realizowane w ramach działalności gospodarczej Dagmary B. W związku z tym, że Dagmara B. z tytułu działalności gospodarczej opłaca składki od najniższej dopuszczalnej podstawy (30% minimalnego wynagrodzenia), obowiązek ubezpieczeń z tytułu umowy zlecenia nie został wyłączony (stałoby się tak dopiero wtedy, gdyby podstawa wymiaru składek z działalności wynosiła nie mniej niż pełną kwotę minimalnego wynagrodzenia). A zatem również umowa zlecenia stanowi dla niej tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego. W tej sytuacji Dagmarze B. przysługuje także prawo do przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu umowy zlecenia, niezależnie od tego, czy wnioskowała o objęcie tym ubezpieczeniem również z działalności gospodarczej.
Z kolei jeśli inny tytuł ubezpieczenia wyłącza obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych ze zlecenia, wówczas zleceniobiorca nie może w ogóle podlegać ubezpieczeniu chorobowemu - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
Załóżmy, że Dagmara B. z poprzedniego przykładu korzysta z preferencyjnych zasad oskładkowania działalności, ale podstawę wymiaru, od której opłaca składki społeczne, ustaliła na poziomie kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. W tej sytuacji umowa zlecenia stanowi dla niej tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Dagmara B. może ze zlecenia przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (wówczas obowiązkowa będzie za nią także składka wypadkowa). Nie ma jednak możliwości przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, ponieważ podlegają mu tylko osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi.
Należy także wspomnieć o sytuacji, gdy zleceniobiorca nie podlega żadnym ubezpieczeniom z tytułu zawartej umowy - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Objęcie zarówno ubezpieczeniami społecznymi, jak i ubezpieczeniem zdrowotnym z tytułu umowy zlecenia jest wykluczone w przypadku zleceniobiorców będących uczniami lub studentami do ukończenia 26 lat. Oprócz tego ubezpieczeniom ZUS ze zlecenia nie podlegają także uczniowie lub studenci do ukończenia 26 lat, którzy pobierają stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostali skierowani przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych. Dodatkowym warunkiem niepodlegania ubezpieczeniom przez te osoby jest to, aby stypendium było pobierane w związku z realizacją takiego szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, których obowiązek odbycia wynika z programu nauczania. Regulacja ta obowiązuje od 31 sierpnia 2018 r.
Spółka akcyjna zatrudnia na podstawie umowy zlecenia 22-letniego studenta, dla którego jest to jedyny rodzaj aktywności zarobkowej. Nie podlega on z tytułu umowy zlecenia żadnym ubezpieczeniom w ZUS - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Nie może zatem zawnioskować o objęcie go m.in. dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Taki wniosek nie może zostać uwzględniony przez płatnika.
PODSTAWA PRAWNA:
art. 6 ust. 1 pkt 4, ust. 4, ust. 4b, art. 9 ust. 2, ust. 2a, ust. 2c, art. 11 ust. 1-2, art. 12 ust. 1, art. 14, art. 18 ust. 1, ust. 3, art. 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1778; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 2126
art. 3 pkt 4, art. 4, art. 48, art. 49-50, art. 52 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1368; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 1925