Używane bardzo często w praktyce sformułowanie „odprawa ze zwolnień grupowych” jest często mylące. Świadczenie to przysługuje każdemu pracownikowi (choćby była to jedna osoba) zwalnianemu z przyczyn, które go nie dotyczą, jeśli pracodawca zatrudnia więcej niż 20 osób. Odprawę należy wypłacić w dniu następującym po dniu rozwiązania stosunku pracy.
Wysokość odprawy zależy od zakładowego stażu pracy.
Pracownikowi w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata,
- 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat,
- 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Limit 20 osób nakazujący pracodawcy stosowanie przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych dotyczy konkretnych osób (liczonych per capita), a nie sumy etatów. Liczby tej nie powiększają jednak osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych.
Przy ustalaniu okresu zatrudnienia koniecznego do nabycia prawa do odprawy wlicza się w zasadzie tylko okres pracy u danego pracodawcy. Zgodnie z ustaloną praktyką wlicza się jednak pracownikowi również okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana nastąpiła na zasadach określonych w art. 231 k.p. (przejęcie pracodawcy), a także w innych przypadkach, gdy nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez poprzednika.
Wysokość odprawy jest uzależniona wprost od wysokości pensji, jednak nie może przekraczać 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy (w 2012 r. jest to kwota 22 500 zł). Odprawa przysługuje pracownikowi za przepracowany okres pracy i nie jest ona odszkodowaniem, co nie pozwala na jej zaliczenie na poczet innych roszczeń pracownika wobec pracodawcy. W istocie odprawy ze zwolnień grupowych nie można dopatrywać się charakteru odszkodowawczego, gdyż jest ona mierzona okresem świadczenia pracy na rzecz zakładu, a nie uszczerbkiem majątkowym pracownika, związanym z utratą pracy i koniecznością poszukiwania innego zatrudnienia. Wszelkie odszkodowania, np. za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy, czy też należne w związku z innymi szkodami wyrządzonymi przez pracodawcę, są zatem liczone oddzielnie.
Przy odszkodowaniu warto wskazać na uchwałę Sądu Najwyższego z 13 grudnia 1990 r., w której wskazano, że odprawa pieniężna przysługuje pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn go niedotyczących, niezależnie od zasądzonego na jego rzecz odszkodowania na podstawie art. 45 § 2 w zw. z art. 47 k.p. Wypowiedzenie umowy o pracę z określonych w ustawie przyczyn niedotyczących pracownika nie ma cech bezprawności działania pracodawcy i nie stanowi sankcji przewidzianej prawem w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy przez zakład pracy. Odprawa nie jest naprawieniem szkody lub straty, jaką pracownik poniósł w związku z bezprawnym pozbawieniem go zatrudnienia. Potwierdza to tezę o możliwości dochodzenia odszkodowań niezależnie od wypłaconej odprawy ze zwolnień grupowych.
Obowiązek zapłaty
Obowiązek wypłaty odprawy dotyczy zarówno zwolnienia w trybie grupowym, jak i indywidualnym (przy zwolnieniu nawet 1 osoby), a do nabycia uprawnienia nie jest istotny rodzaj umowy (terminowa, bezterminowa), wymiar czasu pracy ani też faktyczne świadczenie pracy w chwili zwolnienia. Pieniądze trzeba zatem wypłacić, nawet jeśli pracownik przebywał na urlopie lub też z innych powodów nie świadczył pracy. Odprawa staje się wymagalna z chwilą rozwiązania stosunku pracy, a jej zapłata powinna nastąpić w miejscu przewidzianym do wypłaty wynagrodzenia. W praktyce dniem wypłaty powinien być pierwszy dzień, kiedy umowa o pracę przestała obowiązywać, a zatem dzień po definitywnym rozwiązaniu umowy o pracę. Zlecenie przelewu przed rozwiązaniem umowy może bowiem skomplikować sytuację na wypadek uznania bezskuteczności wypowiedzenia czy innych roszczeń pracownika.
W praktyce może dojść do kontrowersji, gdy pracownik został zwolniony w ramach zwolnień grupowych, otrzymał odprawę, a następnie zakwestionował legalność zwolnienia, odwołując się do sądu pracy z roszczeniem przywrócenia do pracy lub odszkodowania. Należy wtedy przyjąć, że jeżeli na mocy orzeczenia sądu pracownik zostanie przywrócony do pracy, to na gruncie obecnych uregulowań prawnych nie ma obowiązku zwrotu odprawy pieniężnej. Podobnie ocenimy sytuację, w której orzeczono na rzecz pracownika odszkodowanie zamiast przywrócenia do pracy – odprawa przysługuje i nie podlega zwrotowi. W odniesieniu do orzeczenia przywracającego pracownika do pracy sąd może jedynie zaliczyć taką odprawę na poczet wynagrodzenia za czas pozostawania przez pracownika bez pracy na mocy art. 47 k.p., o co powinien zadbać pracodawca konstruując odpowiedź na pozew. Sąd nie będzie bowiem w tym przypadku działał z urzędu. Zaliczenie będzie możliwe jednak tylko pod warunkiem, że pracownik wnosił w pozwie o zasądzenie wynagrodzenia (wyrok SN z 9 listopada 1990 r., I PR 351/90), sąd nie może bowiem orzekać ponad żądanie.
Więcej na ten temat znajdziesz w płatnej części serwisu w artykule: Zasady wypłaty odprawy ze zwolnień grupowych