Reforma polskiego systemu emerytalnego została wprowadzona na mocy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Ustawa ta nie uchylała aktów wykonawczych do wcześniej obowiązującej ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, w tym również rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń. Na podstawie art. 194 ustawy emerytalnej z 1998 r. rozporządzenie miało obowiązywać do czasu wejścia w życie nowego aktu wykonawczego, w zakresie niesprzecznym z tą ustawą. Nowy akt wykonawczy został wydany 11 października 2011 r., a zatem niemal 13 lat po wejściu w życie ustawy emerytalnej. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe obowiązuje od 23 listopada 2011 r.
Wszczęcie postępowania
Wszczęcie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, co do zasady, następuje na podstawie wniosku osoby zainteresowanej. W odróżnieniu od poprzednio obowiązujących przepisów, w nowych regulacjach wskazano jednak, że postępowanie może być wszczęte również z urzędu w przypadkach, gdy taką możliwość przewidują przepisy ustawy emerytalnej. Chodzi głównie o przyznanie emerytury z urzędu osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy (na podstawie art. 24a lub art. 27a ustawy emerytalnej).
Czytaj także: Kiedy można doliczyć składki do nowej emerytury >>
Rozporządzenie klasyfikuje rodzaje wniosków składanych w sprawie świadczeń emerytalno-rentowych, dzieląc je na 3 grupy:
- wnioski o przyznanie świadczenia,
- wnioski o wznowienie postępowania przez organ rentowy,
- inne wnioski w sprawie świadczenia (np. o ponowne ustalenie emerytury lub renty, przyznanie dodatku do świadczenia czy o wyłączenie z kręgu uprawnionych do renty rodzinnej).
Nowe regulacje wskazują, co powinno znaleźć się zarówno we wniosku o przyznanie świadczenia, jak i we wniosku dotyczącym już przyznanego świadczenia. Wprowadzają jednocześnie zasadę, iż organ rentowy pozostawia wniosek bez rozpoznania, jeśli nie zawiera on imienia i nazwiska oraz adresu wnioskodawcy.
WAŻNE!
ZUS pozostawi wniosek o świadczenia bez rozpoznania, jeżeli nie zawiera on imienia i nazwiska oraz adresu wnioskodawcy.
Sposób zgłoszenia wniosku
Utrzymana została dotychczasowa zasada, zgodnie z którą wniosek powinien być zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu w organie rentowym. Rozporządzenie wprowadza także nową możliwość zgłoszenia wniosku w sprawie świadczenia w formie dokumentu elektronicznego za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Wniosek w tej formie będzie można złożyć przez elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS zgodnie z ustalonym wzorem. Wniosek ten będzie musiał być uwierzytelniony na zasadach określonych w ustawie z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. Nr 64, poz. 565 ze zm.), tj. w drodze podpisu elektronicznego lub przy wykorzystaniu tzw. profilu zaufanego ePUAP. Ta druga forma uwierzytelnienia wniosku nie będzie wiązała się z dodatkowymi kosztami dla ubezpieczonego.
WAŻNE!
Wniosek o świadczenie emerytalno-rentowe można składać w formie dokumentu elektronicznego, tj. przy wykorzystaniu podpisu elektronicznego lub profilu zaufanego ePUAP.
Zarówno poprzednio obowiązujące, jak i nowe rozporządzenie przewiduje możliwość przesłania wniosku pocztą, złożenia go za pośrednictwem płatnika, a w przypadku osoby odbywającej karę w więzieniu lub areszcie – za pośrednictwem administracji zakładu karnego lub aresztu. Zgodnie z przepisami rozporządzenia można też zgłosić wniosek w polskim urzędzie konsularnym, w innej polskiej placówce dyplomatycznej, a także w zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej państwa, z którym łączy Polskę umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Jednocześnie rozporządzenie wskazuje, jaką datę zgłoszenia wniosku ustali ZUS w przypadku, gdy osoba zainteresowana złożyła ten wniosek w inny sposób niż bezpośrednio w organie rentowym.
Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku
Rozporządzenie z 11 października 2011 r., podobnie jak poprzednio obowiązujący akt wykonawczy, wymienia rodzaje dokumentów, które osoba zainteresowana powinna dołączyć do wniosku o emeryturę lub rentę. Wskazano w nim dokumenty niezbędne do przyznania emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, stwierdzające m.in. przebyte okresy składkowe i nieskładkowe, wysokość wynagrodzeń uzyskiwanych w czasie kariery zawodowej czy stan zdrowia. Odrębnie wymieniono dodatkowe dokumenty potrzebne do przyznania renty rodzinnej dla małżonka zmarłego, dla dziecka osoby zmarłej oraz dla rodziców zmarłego.
Czytaj także: Od 1 marca kwotowa waloryzacja emerytur i rent >>
W porównaniu z dotychczas obowiązującymi regulacjami znacznie rozszerzony został katalog dowodów niezbędnych do przyznania zasiłku pogrzebowego. Nowe rozporządzenie wymienia wśród nich m.in. odpis skrócony aktu zgonu, rachunki poniesionych kosztów pogrzebu, dokumenty potwierdzające pokrewieństwo lub powinowactwo z osoba zmarłą, zaświadczenie płatnika składek o podleganiu ubezpieczeniom, oświadczenie wnioskodawcy o pokryciu kosztów pogrzebu oraz o niepobraniu zasiłku pogrzebowego z innego tytułu, a także dokument potwierdzający prawo zmarłego do świadczenia wypłacanego przez inny organ rentowy (np. przez KRUS).
Środki dowodowe
Rozporządzenie określa rodzaje środków dowodowych, za pomocą których osoba zainteresowana może udowodnić przed ZUS określone okoliczności niezbędne do przyznania i ustalenia wysokości świadczeń emerytalno-rentowych:
- imię, nazwisko, datę urodzenia, datę zawarcia związku małżeńskiego, datę zgonu, stopień pokrewieństwa i powinowactwa oraz przysposobienie ustala się na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość albo odpisu aktu stanu cywilnego.
- okresy zatrudnienia ustala się na podstawie świadectwa pracy, zaświadczenia lub innego dokumentu (np. legitymacji ubezpieczeniowej, legitymacji służbowej, legitymacji związku zawodowego czy umowy o pracę).
- wysokość wynagrodzenia wnioskodawcy przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty dokumentuje zaświadczenie pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość tego wynagrodzenia.
Nowe rozporządzenie wskazuje również okoliczności, które mogą być udowodnione za pomocą oświadczenia zainteresowanej osoby, wymieniając wśród nich m.in. pozostawanie małżonka ubiegającego się o rentę rodzinną we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka, sprawowanie opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty, brak dokumentów stanowiących środki dowodowe, sprawowanie faktycznej opieki czy prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Podobnie jak wniosek osoby zainteresowanej, również jej oświadczenie potwierdzające wymagane przepisami okoliczności może być złożone w formie dokumentu elektronicznego.
Rozporządzenie wskazuje, w jakich przypadkach ZUS może przyjąć jako środek dowodowy zeznania świadków. Jednym z nich jest – tak jak to było dotychczas – potwierdzenie okresów pracy w gospodarstwie rolnym. Nowe regulacje określają wymaganą formę tych zeznań (pisemną lub ustną do protokołu), a także ich niezbędną treść (m.in. dane osobowe i adresowe świadka, stwierdzenie pokrewieństwa lub powinowactwa między zainteresowanym a świadkiem, dane dotyczące okresów zatrudnienia osoby zainteresowanej oraz podpis świadka).
Złożenie dokumentów oraz wydanie decyzji
Dowody z dokumentów oraz pisemne zeznania świadków muszą zostać dołączone do wniosku w oryginale. To samo dotyczy pisemnych oświadczeń zainteresowanego. W tym zakresie dotychczas obowiązujące przepisy nie uległy zmianie. Nowe regulacje dopuszczają natomiast możliwość posłużenia się w postępowaniu dowodami, takimi jak kopie dokumentów, poświadczone za zgodność z oryginałem przez właściwe instytucje ubezpieczeniowe państw, z którymi Polskę łączą umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, lub przekazane przez tę instytucję w formie elektronicznej.
Nowe rozporządzenie wprowadza bardzo istotną regulację (potwierdzającą praktykę stosowaną przez ZUS) dla osób, które nie mogą udowodnić okresów składkowych i nieskładkowych lub wysokości wynagrodzenia z powodu likwidacji bądź przekształcenia zakładu pracy, w którym były zatrudnione. Jeśli uda im się odnaleźć dokumentację osobowo-płacową przechowywaną przez upoważnione do tego podmioty (np. archiwa), ZUS może uznać również kopie dokumentów stwierdzających okresy składkowe i nieskładkowe lub wynagrodzenia, poświadczone za zgodność z oryginałem.
Zobacz także: Wskaźniki i stawki: Emerytury i renty >>
Zgodnie z przepisami nowego rozporządzenia, jeżeli wniosek w sprawie świadczenia nie zawiera danych niezbędnych do jego rozpatrzenia (np. wskazania rodzaju świadczenia, o które ubiega się wnioskodawca) lub nie dołączono do niego wymaganych dokumentów (np. świadectwa pracy, zaświadczenia pracodawcy) – ZUS wzywa wnioskodawcę do uzupełnienia wniosku w terminie nie krótszym niż 14 dni. Nieusunięcie tych braków powoduje wydanie decyzji o odmowie prawa do świadczenia.
WAŻNE!
W razie nieuzupełnienia wniosku w sprawie świadczenia o niezbędne dane lub wymagane dokumenty w terminie nie krótszym niż 14 dni od wezwania, ZUS wydaje decyzję o odmowie prawa do świadczeń.
Postępowanie w sprawie ustalenia prawa lub wysokości świadczeń emerytalno-rentowych kończy się wydaniem decyzji przez ZUS. Nowe rozporządzenie określa, jakie elementy musi zawierać decyzja ustalająca prawo do świadczenia, zawieszająca to prawo, a także wstrzymująca wypłatę świadczenia. Zgodnie z nowymi regulacjami, po wydaniu decyzji w sprawie świadczenia ZUS może – na wniosek zainteresowanego – zwrócić oryginały dokumentów, które dostarczył on wcześniej do ZUS. Nie dotyczy to jednak:
- zaświadczeń potwierdzających wysokość wynagrodzenia,
- rachunków poniesionych kosztów pogrzebu oraz
- pisemnych zeznań świadków i oświadczeń zainteresowanego.
Świadczenia w drodze wyjątku
Rozporządzenie z 11 października 2011 r. wprowadza nową regulację w postępowaniu w sprawach świadczeń przyznawanych przez Prezesa ZUS w drodze wyjątku (na podstawie art. 82 ust. 2 i art. 83 ustawy emerytalnej). Przepisy te potwierdzają dotychczasową praktykę ZUS w tym zakresie.
Zgodnie z nowymi regulacjami, postępowanie w sprawach świadczeń przyznawanych przez Prezesa ZUS w drodze wyjątku jest wszczynane na wniosek osoby zainteresowanej. Oceniając okoliczności uzasadniające przyznanie świadczenia organ ten może posiłkować się zaświadczeniami wystawionymi przez odpowiednie podmioty, potwierdzającymi m.in. aktualne zatrudnienie, wysokość i źródła osiąganego przychodu, wysokość świadczeń otrzymywanych na podstawie odrębnych przepisów (np. świadczeń rodzinnych, świadczeń wypłacanych z pomocy społecznej lub zasiłku dla bezrobotnych), rodzaj oraz wielkość posiadanego gospodarstwa rolnego czy sytuację materialną najbliższych członków rodziny, z którymi prowadzi gospodarstwo domowe.
W celu potwierdzenia określonych okoliczności uzasadniających przyznanie świadczenia w drodze wyjątku (np. niepozostawania w zatrudnieniu, nieotrzymywania świadczeń na podstawie odrębnych przepisów) ZUS może też zażądać oświadczenia osoby zainteresowanej.
Wypłata świadczenia przyznanego w drodze wyjątku jest realizowana przez okres wskazany w decyzji Prezesa ZUS. Wstrzymanie wypłaty tego świadczenia następuje bez konieczności wydawania przez ZUS odrębnej decyzji. Decyzja ta jest wydawana wtedy, gdy w trakcie okresu, na który ustalono uprawnienia, ustały okoliczności będące podstawą przyznania tego świadczenia (np. znacznie polepszyła się sytuacja materialna osoby uprawnionej).
WAŻNE!
Świadczenie przyznane w drodze wyjątku jest wypłacane przez okres wskazany w decyzji Prezesa ZUS.
Podstawa prawna: