Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego. Pracownik we wskazanym wniosku powinien sprecyzować okres, na czas którego chciałby uzyskać urlop bezpłatny.
Należy podkreślić, że ustawodawca nie wskazał długości okresu, na który może zostać udzielony urlop bezpłatny. Zasadne jest zatem przy ustaleniu maksymalnego okresu, na jaki może być udzielony taki urlop, odniesienie się do długości wiążącego strony stosunku pracy. Przy czym ze względu na cel, jaki spełnia urlop bezpłatny, nie powinien on zostać udzielony na czas nieokreślony, jeśli strony nie zastrzegły możliwości jego zakończenia na mocy oświadczenia jednej ze stron stosunku pracy. Posiłkując się stanowiskiem Sądu Najwyższego, należy wskazać, że udzielenie urlopu bezpłatnego na podstawie art. 174 § 1 k.p. po rozwiązaniu stosunku pracy jest nieważne (por. wyrok z 5 maja 2005 r., III PK 12/05, OSNP 2005/23/375).
Można wyróżnić 2 „rodzaje” urlopu bezpłatnego:
- określony w art. 174 § 1 k.p., zgodnie z którym pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego na dowolny cel,
- wynikający z art. 1741 § 1 k.p., kiedy za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie, pracodawca udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.
Przymusowy urlop bezpłatny
Udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego – niezgodnie z przepisem art. 174 § 1 k.p. – z inicjatywy pracodawcy i bez pisemnego wniosku o udzielenie takiego urlopu, jest w świetle prawa bezskuteczne (wyrok SA w Łodzi z 15 października 1996 r., III AUa 34/96, OSA 1997/10/35). W przypadku gdyby pracodawca zmusił pracownika do skorzystania z takiego urlopu, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie przestojowe.
Na marginesie należy wskazać, że pracodawca nie jest bezwzględnie związany wymiarem urlopu bezpłatnego, wskazanego wnioskiem pracownika – ma prawo udzielić urlop w mniejszym wymiarze niż wnioskowany. W sytuacji odmowy udzielenia urlopu bezpłatnego pracodawca nie musi uzasadniać tej decyzji, co więcej pracownikowi nie przysługuje roszczenie o udzielenie tego urlopu.
Czy okres urlopu bezpłatnego udzielony w związku z pełnieniem funkcji wójta wliczamy do stażu pracy >>
W niektórych przypadkach pracodawca nie może jednak odmówić pracownikowi udzielenia urlopu bezpłatnego:
- gdy pracownik młodociany uczęszczający do szkoły zwróci się o udzielenie mu urlopu bezpłatnego w okresie ferii szkolnych (art. 205 § 4 k.p.),
- w przypadkach określonych rozporządzeniem Rady Ministrów z 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych (DzU nr 71, poz. 336); pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu bezpłatnego pracownikowi wybranemu do pełnienia funkcji związkowej, gdy organizacja związkowa wystąpi do niego z takim wnioskiem,
- na podstawie przepisów ustawy z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (DzU z 2011 r. nr 7, poz. 29) – na okres sprawowania mandatu posła lub senatora.
Ponadto na mocy przepisów ustawy o samorządzie gminnym (art. 24b), samorządzie powiatowym (art. 24), samorządzie województwa (art. 26) osoba wybrana na radnego, a zatrudniona na podstawie stosunku pracy w urzędzie gminy, w której zyskała mandat, lub pełniąca funkcję kierownika w jednostce organizacyjnej tej gminy ma obowiązek złożyć wniosek o urlop bezpłatny w ciągu 7 dni od dnia ogłoszenia wyborów.
Uprawnienia pracownicze w okresie urlopu bezpłatnego
Urlop bezpłatny jest okresem, w którym pracownik, choć pozostaje formalnie w stosunku pracy, nie jest zobowiązany do jej świadczenia. Nie przysługują mu w tym okresie uprawnienia pracownicze i socjalne. Okres ten nie jest też wliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, nie nabywa prawa do urlopu wypoczynkowego, nie ma prawa do zasiłku chorobowego oraz świadczeń socjalnych związanych z pozostawaniem w zatrudnieniu.
Nie można jednak wypowiedzieć mu umowy o pracę z powodu nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych. W czasie nieobecności usprawiedliwionej, w tym w czasie urlopu, a także w czasie urlopu bezpłatnego, obowiązuje zakaz wypowiedzenia umowy.
Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość wypowiedzenia umowy w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Oczywiste jest, że w czasie urlopu bezpłatnego zarówno pracodawca, jak i pracownik mogą rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 czy art. 55 k.p. Należy również pamiętać, że w stosunku do pracowników przebywających na urlopach bezpłatnych trwających krócej niż 3 miesiące nie jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach zwolnień grupowych.
Łączenie urlopu bezpłatnego z wypoczynkowym >>
Prawo do złożenia wniosku o urlop bezpłatny ma każdy pracownik bez względu na staż pracy. Pracodawca nie jest jednak zobowiązany do udzielenia takiego urlopu. Jeżeli zgodzi się na urlop, nie może udzielić go na czas dłuższy niż okres wskazany we wniosku pracownika. Jeżeli okres urlopu bezpłatnego przekracza 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.
Specyficzną regulacją jest udzielenie urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy. Pracodawca powinien najpierw zawrzeć porozumienie z innym pracodawcą, na mocy którego pracownik będzie przez określony czas wykonywał pracę na rzecz tego drugiego pracodawcy. Następnie konieczne jest uzyskanie zgody pracownika na udzielenie urlopu bezpłatnego, a ponadto podpisanie przez niego umowy o pracę z nowym pracodawcą. Najczęściej będzie to umowa terminowa, np. na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego pracownik wraca do pracy na rzecz swojego dotychczasowego pracodawcy.
W odróżnieniu od urlopu bezpłatnego udzielanego na wniosek pracownika okres urlopu, który udzielany jest na wykonywanie pracy u innego pracodawcy, wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.
Podstawa prawna:
- art. 174 i 1741 Kodeksu pracy.