4 kwietnia weszła w życie ustawa z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3 (DzU nr 45, poz. 235), zwana dalej ustawą żłobkową. Jedną z form, przewidzianą przez ustawę żłobkową, opieki nad dziećmi do lat 3 jest opieka sprawowana przez nianię. W celu zachęcenia rodziców do legalnego zatrudniania niań ustawa żłobkowa wprowadza możliwość sfinansowania składek na ich ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne ze środków budżetu państwa. Preferencyjne zasady finansowania składek na ubezpieczenia społeczne niań zaczną obowiązywać dopiero od 1 października 2011 r.
Jakie zmiany niesie dla pracodawców ustawa żłobkowa >>
Zatrudnienie niani
Za nianię w ustawie żłobkowej uważa się osobę fizyczną sprawującą opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (tzw. umowa uaktywniająca). Niania wykonująca pracę na podstawie umowy uaktywniającej będzie więc podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu na zasadach określonych dla zleceniobiorców. Oznacza to, że obowiązkowe będą dla niej ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne, a dobrowolne – ubezpieczenie chorobowe. Należy jednak wziąć pod uwagę regulacje szczególne wynikające z ustawy żłobkowej. Mianowicie do niań wykonujących pracę na podstawie umowy uaktywniającej nie będzie miał zastosowania art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym ubezpieczeniom społecznym nie podlegają zleceniobiorcy, którzy są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami i nie ukończyli 26 lat.
Podstawa wymiaru składek
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne będzie ustalana w taki sam sposób jak w przypadku innych zleceniobiorców, czyli zasadniczo będzie stanowił ją przychód z tytułu umowy uaktywniającej w rozumieniu przepisów podatkowych. Inne będą natomiast zasady finansowania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne niani, obliczone od podstawy wymiaru, którą stanowi kwota nie wyższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, będzie finansował budżet państwa za pośrednictwem ZUS.
Jaki wymiar czasu pracy obowiązuje w żłobkach po nowelizacji przepisów >>
Finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne niani ze środków budżetu państwa będzie uzależnione od łącznego spełnienia następujących warunków:
- niania została zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,
- rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko są zatrudnieni, świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych lub prowadzą pozarolniczą działalność,
- dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym oraz nie zostało objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna,
- rodzic dziecka nie korzysta z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej (o której mowa w art. 61c ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm. – w brzmieniu obowiązującym przed 26 października 2007 r.) z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym,
- umowa uaktywniająca nie została zawarta między nianią a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej.
Gdy rodzic samotnie wychowujący dziecko utraci zatrudnienie, zaprzestanie świadczenia usług na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych lub wykonywania pozarolniczej działalności, składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne niani będą finansowane ze środków budżetu państwa jeszcze przez okres 3 miesięcy.
Obowiązki rodzica – płatnika składek
Rodzic (płatnik składek) będzie miał obowiązek niezwłocznego informowania ZUS o każdej zmianie mającej wpływ na opłacanie składek, w szczególności o rozwiązaniu lub wygaśnięciu umowy uaktywniającej. Jeśli chodzi o składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne, obliczone od podstawy wymiaru stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotę minimalnego wynagrodzenia, a także składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, to będą one finansowane przez płatnika składek i nianię w częściach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.
Rodzic, który zawrze z nianią umowę uaktywniającą, jako płatnik składek będzie musiał zgłosić ją do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego przy wykorzystaniu formularza ZUS ZUA. Zgłoszenia tego należy dokonać w terminie 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego po stronie niani. Zanim to jednak uczyni, będzie musiał sam zgłosić się do ZUS jako płatnik składek przy wykorzystaniu formularza ZUS ZFA.
Koszty żłobka będą kosztami uzyskania przychodu pracodawcy >>
Zarówno składki finansowane ze środków budżetu państwa (składki opłacane przez ZUS), jak i ewentualnie te, które będą finansowane przez rodzica i nianię, rodzic będzie miał obowiązek wykazać w dokumentach rozliczeniowych, tj. deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA i raporcie ZUS RCA. Rodzic nie będzie jednak miał obowiązku składania deklaracji ZUS DRA oraz raportu ZUS RCA za kolejne miesiące, jeżeli w ostatnio złożonym komplecie dokumentów rozliczeniowych jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklaruje kwotę w wysokości nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie. Zwolnienie z obowiązku comiesięcznego składania przedmiotowych dokumentów rozliczeniowych będzie obowiązywało także wówczas, gdy zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego będzie wynikała wyłącznie ze zmiany minimalnego wynagrodzenia.
Przekazywanie dokumentów do ZUS
W okresie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy żłobkowej rodzice nie będą mogli przekazywać do ZUS dokumentów ubezpieczeniowych w formie elektronicznej. W tym okresie wszyscy rodzice zatrudniający nianie na podstawie umowy uaktywniającej będą mieli obowiązek przekazywać do ZUS dokumenty ubezpieczeniowe w formie dokumentu pisemnego według ustalonego wzoru.
Rodzic zatrudniający nianię na podstawie umowy uaktywniającej nie będzie musiał opłacać za nią składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Podstawa prawna:
- art. 51, 70, 78 i 79 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi do lat 3 (DzU nr 45, poz. 235).