Pracodawca jest zobowiązany do naliczania i odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne od wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia. Podstawę wymiaru składek pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Konstrukcja podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników podobna jest do konstrukcji przychodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. W obu przypadkach są wyłączenia. Różnica polega tylko na tym, że wyłączenia w przepisach podatkowych są ustawowe i czterokrotnie szersze niż wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
W systemie ubezpieczeń społecznych przychody wyłączone z podstawy wymiaru składek zostały enumeratywnie wymienione w przepisach rozporządzenia MPiPS z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Czy od prezentów z okazji ślubu pracownika należy naliczyć podatek i składki >>
Nagrody jubileuszowe
Pierwszą grupę wyłączeń stanowią nagrody jubileuszowe, które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat. Zwolnione od składek są wyłącznie nagrody związane „z jubileuszem pracownika”, tzn. jego stażem pracy.
Przykład
Spółka z o.o. Madmax z okazji 10. rocznicy istnienia wypłaciła wszystkim pracownikom zatrudnionym od początku w tej firmie nagrody w wysokości 2000 zł. Od wypłaconej nagrody pracodawca jest zobowiązany naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, ponieważ nie jest to nagroda jubileuszowa związana ze stażem pracownika.
Należy pamiętać, że od tej reguły są jednak wyjątki; nie nalicza się składek na ubezpieczenia społeczne także od nagrody jubileuszowej:
- jeśli pracownik nabywa prawo do tej nagrody w okresie krótszym niż 5 lat od nabycia prawa do poprzedniej nagrody, z uwagi na to, że w czasie 5-letniego okresu oczekiwania na następną nagrodę przedstawi dokumenty potwierdzające zatrudnienie, które wcześniej nie były uwzględnione przy ustalaniu prawa do tej nagrody,
- wypłaconej w dniu rozwiązania stosunku pracy pracownikowi, któremu do nabycia prawa do nagrody z tytułu upływu kolejnych 5 lat brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, a rozwiązanie to następuje z powodu przejścia na emeryturę lub rentę,
- przysługującej w przemyśle wydobywczym członkom drużyn ratowniczych, z wyjątkiem specjalistów, na zasadach określonych w układach zbiorowych pracy, bez względu na częstotliwość faktycznej ich wypłaty,
- wypłacanej częściej niż co 5 lat z uwagi na to, że prawo do jej nabycia nastąpiło wskutek zmiany wewnętrznych przepisów regulujących zasady przyznawania tych nagród; wówczas warunkiem jest, aby zarówno nowe, jak i stare przepisy przewidywały przyznawanie nagrody nie częściej niż co 5 lat oraz pracodawca – zmieniając je – nie działał w celu ominięcia prawa przez częstą zmianę przepisów dotyczących nagród jubileuszowych w celu wypłaty kwot wolnych od składek,
- wypłacanych w sytuacji, gdy do osiągnięcia kolejnego 5-lecia, uprawniającego do nagrody jubileuszowej, brakuje mniej niż 12 miesięcy, a pracownik po rozwiązaniu stosunku pracy przechodzi na świadczenie przedemerytalne.
Odprawy i odszkodowania
Drugą grupę wyłączeń z podstawy wymiaru składek stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane w związku z ustaniem stosunku pracy.
Do drugiej grupy wyłączeń należą:
- odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę,
- odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu: rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy; chodzi tu nie tylko o odprawy i odszkodowania przysługujące pracownikom na podstawie Kodeksu pracy, ale także takie świadczenia wypłacane na podstawie porozumienia z organizacją związkową działającą w danym zakładzie pracy albo indywidualnego porozumienia zawartego ze zwalnianym pracownikiem. Warunkiem zwolnienia od składek takich wypłat jest rozwiązanie stosunku pracy;
- odszkodowania w związku z zakazem konkurencji. W przypadku gdy pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, pracodawca może zawrzeć z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (na podstawie przepisów Kodeksu pracy). W umowie określa się okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi. Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach lub jednorazowo. Od tego odszkodowania składki na ubezpieczenia społeczne nie są należne;
- odprawy wypłacane pracownikom powołanym do zasadniczej służby wojskowej.
Przykład
Jan S. został zwolniony z pracy i po rozwiązaniu umowy wystąpił do pracodawcy z roszczeniem o wypłacenie wynagrodzenia za godziny nadliczbowe. Przed sądem między stronami została zawarta ugoda stwierdzająca, że pracodawca wypłaci byłemu pracownikowi odszkodowanie za zrzeczenie się roszczeń. Od wypłaconej z tego tytułu kwoty należy opłacić składki zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i na
ubezpieczenie zdrowotne. Zawarta ugoda dotyczy bowiem roszczenia, które
stanowi podstawę wymiaru składek, jako przychód ze stosunku pracy. Nie
jest to natomiast odszkodowanie związane z rozwiązaniem stosunku pracy.
Przepisy o bezpieczeństwie i higienie pracy
Następną grupę wyłączeń stanowią składniki przychodu pracownika, wynikające z szeroko rozumianych przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy. Przykładem wyłączeń w tej grupie może być wartość świadczeń rzeczowych, wynikających z przepisów o bhp, a także ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego przekazanego przez pracodawcę.
Koszty podróży
Do czwartej grupy wyłączeń z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne należy zaliczyć przychody związane z „przemieszczaniem się” pracownika. W ramach tej grupy do podstawy wymiaru składek nie są zaliczane m.in. ryczałty za używanie do celów służbowych samochodów lub innych środków lokomocji niebędących własnością pracodawcy, kwoty otrzymywane przez pracownika z tytułu zwrotu kosztów przeniesienia służbowego oraz zasiłki na jego zagospodarowanie, diety i inne należności z tytułu podróży służbowych pracownika, czy też dodatek za rozłąkę wypłacony pracownikom czasowo przeniesionym.
Podstawa prawna: