Dokumentowanie prawa do zasiłku macierzyńskiego

Od 1 stycznia 2010 r. ubezpieczeni mogą korzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego. Również za czas tych urlopów przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego. Mimo obowiązywania przepisów dotyczących dokumentowania uprawnień do tego świadczenia, istnieją wątpliwości, jakie dokumenty są niezbędne do przyznania zasiłku macierzyńskiego.

Zasiłek macierzyński wypłaca ZUS albo zakład pracy. W obu przypadkach dokumenty do wypłaty zasiłku są takie same. Jednak w przypadku, gdy zasiłek wypłaca ZUS, dodatkowo konieczne jest złożenie:

• zaświadczenia płatnika składek na druku ZUS Z-3 (w przypadku pracowników) lub ZUS Z-3a (w przypadku innych ubezpieczonych),
• zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego – jeśli prawo do zasiłku macierzyńskiego jest ustalane dla pracownika,
• oświadczenie o przerwaniu działalności zarobkowej – jeśli prawo do zasiłku macierzyńskiego jest ustalane dla innego ubezpieczonego niż pracownik (np. dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność).

Zasiłek dla matki dziecka

Najczęściej prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje z tytułu urodzenia dziecka. Dowodem do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego jest wtedy zaświadczenie lekarskie stwierdzające przewidywaną datę porodu (za okres przed porodem) lub skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (za okres od dnia porodu).

Zasiłek macierzyńsko-ojcowski >>

Dowodem do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego, gdy dziecko urodziło się podczas pobytu za granicą, jest zaświadczenie zagranicznego zakładu leczniczego lub zagranicznego lekarza, stwierdzające przewidywaną datę porodu – za okres przed porodem lub skrócony odpis aktu urodzenia dziecka – za okres po porodzie – przetłumaczone na język polski. Nie ma obowiązku tłumaczenia na język polski zaświadczeń, które zostały wystawione na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, w językach urzędowych tych państw(§ 5a i § 13 rozporządzenia w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków...).

Korzyści
Zasiłek macierzyński można wypłacić na podstawie nieprzetłumaczonego zaświadczenia lekarza z UE/EOG.

Prawo do zasiłku dla ojca i innych członków rodziny

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje ubezpieczonemu ojcu dziecka, którego matka zmarła lub które porzuciła. W takiej sytuacji o zasiłek macierzyński zamiast ojca może się starać inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny, który podjął się opieki nad dzieckiem (§ 17b rozporządzenia w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków...).

W razie porzucenia dziecka przez matkę prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje na podstawie oświadczenia ubezpieczonego o porzuceniu dziecka.

W przypadku porzucenia lub śmierci matki dziecka konieczne jest złożenie dodatkowo:

• odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka,
• zaświadczenia o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka i okresie, przez jaki przysługiwałby jej zasiłek macierzyński.

PRZYKŁAD
Pracownica urodziła dziecko 1 lutego 2010 r. Z tytułu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego w wymiarze 20 tygodni (140 dni). Pracownica zmarła po upływie 12 tygodni pobierania zasiłku macierzyńskiego. Dziecko wzięła pod opiekę siostra pracownicy, która przerwała zatrudnienie. Przedłożyła swojemu pracodawcy skrócony odpis aktu urodzenia dziecka oraz zaświadczenie wystawione przez płatnika wypłacającego zasiłek macierzyński matce dziecka o okresie, za który matka dziecka pobrała zasiłek macierzyński oraz o pełnym okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego. Ponieważ opiekunka dziecka przedłożyła w swoim zakładzie pracy pełną dokumentację, będzie jej przysługiwał zasiłek macierzyński w wymiarze niewykorzystanym przez zmarłą matkę, tj. przez 8 tygodni.

Ubezpieczona matka dziecka po 14 tygodniach pobierania zasiłku macierzyńskiego po porodzie może zdecydować się na skrócenie okresu jego pobierania. Warunkiem jest wykorzystanie pozostałej części zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczonego ojca dziecka (art. 180 § 5 Kodeksu pracy w zw. z art. 29 ust. 4a ustawy zasiłkowej).

WAŻNE!
Pracodawca skraca okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego pracownicy pod warunkiem, że udokumentuje ona, że dalszą część zasiłku wykorzysta ojciec dziecka.

Wypłata zasiłku dla ojca dziecka następuje na podstawie:

• skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka,
• zaświadczenia, wystawionego przez płatnika zasiłku, o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka i pełnym okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego.

PRZYKŁAD
Pracownica urodziła dziecko 18 lutego 2010 r. Przysługiwał jej zasiłek macierzyński przez 20 tygodni, tj. do 7 lipca 2010 r. Po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu i zasiłku pracownica wróciła do pracy. Opiekę nad dzieckiem przejął ojciec dziecka. Okres 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i wypłaty zasiłku macierzyńskiego po porodzie upłynął 26 maja 2010 r. Pracownica wystąpiła 5 maja 2010 r. do swojego pracodawcy z wnioskiem o skrócenie urlopu i wypłaty zasiłku macierzyńskiego oraz powiadomiła go o zamiarze podjęcia pracy od 28 maja 2010 r. Do wniosku dołączyła zaświadczenie ojca dziecka, z którego wynikało, że od 28 maja 2010 r. ma on udzielony urlop macierzyński w swoim zakładzie pracy. Ojciec dziecka w celu uzyskania zasiłku macierzyńskiego dostarczył swojemu pracodawcy skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, zaświadczenie pracodawcy matki dziecka o okresie wypłaconego jej zasiłku macierzyńskiego oraz o okresie przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego.

Pracownica, która po urodzeniu dziecka wymaga hospitalizacji, może przerwać pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek może przerwać najwcześniej po upływie 8 tygodni po porodzie, ponieważ okres tych 8 tygodni jest uznawany za niezbędny, by kobieta „doszła do siebie” po porodzie.

Przez okres, na który kobieta przerwie zasiłek macierzyński z uwagi na pobyt w szpitalu, prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje ubezpieczonemu ojcu dziecka (art. 180 § 6¹ i § 6² Kodeksu pracy).

Zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia >>

Dowodami do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego ojcu dziecka są:

• zaświadczenie o dacie przyjęcia matki dziecka do szpitala,
• zaświadczenie o okresie przysługującego i wypłaconego jej zasiłku macierzyńskiego,
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka.

Po wyjściu ze szpitala matki dziecka zasiłek macierzyński znów należy się jej, a nie ojcu dziecka. Do wypłaty zasiłku wymagane jest wówczas zaświadczenie o okresie, za który zasiłek macierzyński został wypłacony ubezpieczonemu ojcu dziecka.

PRZYKŁAD
Pracownica urodziła dziecko 1 marca 2010 r. i od tego dnia przebywała na urlopie macierzyńskim, który został jej udzielony do 18 lipca 2010 r. (140 dni). Od 1 do 31 maja przebywała w szpitalu. Wystąpiła do pracodawcy o przerwanie urlopu macierzyńskiego na okres pobytu w szpitalu. Za ten okres o przyznanie i wypłatę zasiłku macierzyńskiego wystąpił ojciec dziecka. W tym celu złożył swojemu pracodawcy skrócony odpis aktu urodzenia dziecka, zaświadczenie o dacie przyjęcia matki dziecka do szpitala oraz zaświadczenie o okresie zasiłku macierzyńskiego przysługującego i wypłaconego matce dziecka. Matka dziecka ponownie wystąpiła do pracodawcy o zasiłek macierzyński 1 czerwca 2010 r. Przedłożyła pracodawcy zaświadczenie o okresie, za który zasiłek został wypłacony ojcu dziecka oraz zaświadczenie wystawione przez szpital o dacie wypisania jej ze szpitala.

Przyjęcie dziecka na wychowanie

Osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu, która podjęła działania w celu przyjęcia dziecka na wychowanie, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego pod warunkiem, że:

• przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem – dziecko w wieku do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do ukończenia 10. roku życia,
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do ukończenia 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia.

Przyznanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie następuje na podstawie oświadczenia o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie i zaświadczenia sądu opiekuńczego o wystąpieniu do sądu o przysposobienie lub przyjęcie dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (zawierającego informację o dacie urodzenia dziecka).

PRZYKŁAD
Pracownica wystąpiła do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie jej urlopu macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie. Do wniosku dołączyła zaświadczenie z sądu, który poświadczył, że pracownica stara się o przyjęcie dziecka. Pracodawca udzielił jej urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze 140 dni od dnia wskazanego w zaświadczeniu z sądu opiekuńczego jako dzień wystąpienia z wnioskiem do sądu.

Poród po ustaniu zatrudnienia

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje z zasady z tytułu urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dziecka w okresie ubezpieczenia chorobowego. Wyjątkiem jest prawo do zasiłku macierzyńskiego w przypadku urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia, jeśli zatrudnienie ustało w okresie ciąży:

• z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
• w wyniku rozwiązania stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa pracy.

W tych przypadkach zasiłek macierzyński wypłaca ZUS na podstawie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży w okresie zatrudnienia, zaświadczenia byłego pracodawcy na druku ZUS Z-3 oraz skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka (§ 14 rozporządzenia w sprawie określenia dowodów...).

Gdy zasiłek macierzyński przysługuje pracownicy, z którą rozwiązano umowę o pracę z powodu ogłoszenia likwidacji lub upadłości pracodawcy, dodatkowo niezbędne jest świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Gdy pracownica w ciąży została zwolniona z pracy z naruszeniem przepisów prawa, ZUS wymaga dodatkowo prawomocnego orzeczenia sądu o rozwiązaniu stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa.

Dodatkowy urlop macierzyński

Od 1 stycznia 2010 r. osoba, która pobrała zasiłek macierzyński, może starać się o wypłatę dodatkowego zasiłku macierzyńskiego. Dodatkowy zasiłek macierzyński można otrzymać tylko bezpośrednio po wykorzystaniu podstawowego okresu wypłaty zasiłku macierzyńskiego.

WAŻNE!
Między okresem wypłaty podstawowego a dodatkowego zasiłku macierzyńskiego nie może być ani jednego dnia przerwy.

Pracownik ubiegający się o dodatkowy zasiłek macierzyński musi wystąpić do pracodawcy o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego (z tytułu urodzenia dziecka) albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (z tytułu ubiegania się o przysposobienie dziecka).

Ubezpieczony inny niż pracownik musi wystąpić do płatnika zasiłku z wnioskiem o wypłatę dodatkowego zasiłku macierzyńskiego. We wniosku wskazuje okres pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Jeżeli o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za dodatkowy okres występuje ubezpieczony ojciec dziecka, a zasiłek macierzyński za podstawowy okres pobrała matka dziecka, ubezpieczony musi złożyć:

• wniosek zawierający datę zakończenia okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczoną matkę dziecka oraz
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka.

PRZYKŁAD
Pracownica, która korzysta z urlopu macierzyńskiego na dziecko urodzone 12 stycznia 2010 r., postanowiła, że chce skorzystać również z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze 2 tygodni. Złożyła wniosek do pracodawcy 15 maja 2010 r. Pracodawca udzielił jej dodatkowego urlopu macierzyńskiego na okres 2 tygodni od 1 czerwca do 14 czerwca 2010 r., tj. bezpośrednio po upływie 20 tygodni urlopu macierzyńskiego, który skończył się 31 maja 2010 r.

Czy pracownik łączący korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy ma prawo do zasiłku chorobowego >>

Zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego

Od 1 stycznia 2010 r. pracownik – ojciec dziecka ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu ojcowskiego. W 2010 r. urlop ten przysługuje w wymiarze 1 tygodnia. Ojciec dziecka może go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia (art. 182³ Kodeksu pracy).

Warunkiem przyznania pracownikowi prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego jest wystąpienie do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie takiego urlopu oraz złożenie odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka.

Dokumenty niezbędne w celu uzyskania prawa do świadczeń z tytułu rodzicielstwa

* gdy o dodatkowy zasiłek macierzyński występuje ojciec dziecka po wykorzystaniu podstawowego zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka.

Podstawa prawna:

• art. 29–30 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512),
• § 5a, § 12–17b rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 65, poz. 742 ze zm.),
• art. 180–183 Kodeksu pracy.