Przepisy prawa pracy przewidują sytuacje wyjątkowe, które dopuszczają skierowanie pracownika do innej pracy niż pierwotnie świadczona, w drodze ustnego polecenia służbowego bez konieczności dokonywania wypowiedzenia zmieniającego. Nie oznacza to jednak, że pracodawca w każdej sytuacji może powierzyć pracownikowi dowolną pracę. Skierowanie do pracy zastępczej zależy od zaistnienia szczególnych określonych przesłanek, a praca powierzona musi odpowiadać kwalifikacjom pracownika.
Tylko na 3 miesiące
Pracownikowi można powierzyć inną pracę niż określona w umowie o pracę, jeżeli:
- podyktowane jest to uzasadnionymi potrzebami zakładu pracy,
- następuje na okres nieprzekraczający 3 miesięcy,
- nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia,
- odpowiada kwalifikacjom pracownika (art. 42 § 4 k.p.).
Wszystkie wymienione przesłanki muszą być spełnione łącznie, aby pracodawca mógł skorzystać z uprawnienia, które przyznaje mu ww. przepis. Skierowanie do innej pracy nie wymaga szczególnej formy i wystarczy np. ustne polecenie wydane pracownikowi.
Należy podkreślić, że czasowe powierzenie pracownikowi innej pracy niż określona w umowie o pracę może nastąpić jedynie na okres 3 miesięcy w roku kalendarzowym.
Czasowe powierzenie pracownikowi innej pracy >>
Przykład
Pracodawca powziął zamiar skierowania pracownicy, będącej sekretarką, do pracy na stanowisku administracyjno-biurowym na okres od września do listopada. Bez jej zgody pracodawca nie będzie już mógł polecić wykonywania tej pracy w grudniu, ale poczynając od następnego roku kalendarzowego znowu można będzie powierzyć jej pracę administracyjno-biurową na okres 3 miesięcy, jeżeli uzasadniać to będą potrzeby pracodawcy i nie spowoduje to obniżenia jej wynagrodzenia.
Jeśli powierzenie innej pracy jest czasowym wyjątkowym zobowiązaniem pracownika do świadczenia innej pracy niż określona w umowie o pracę, to taka sytuacja nie nosi znamion szykany względem pracownika. Natomiast ze złośliwością możemy mieć do czynienia wtedy, gdy powierza się pracownikowi posiadającemu wysokie kwalifikacje zawodowe pracę niewymagającą żadnych kwalifikacji. Sąd Najwyższy w wyroku z 21 lutego 2008 r. stwierdził, że powierzenie odwołanemu prezesowi zarządu spółki pracy niewymagającej wysokich kwalifikacji, wykonywanej w hali produkcyjnej razem z pracownikami fizycznymi może stanowić naruszenie przez pracodawcę obowiązku poszanowania godności pracownika, jeżeli nosiło znamiona intencjonalnego, świadomego i natężonego złą wolą działania, zmierzającego do poniżenia i zdyskredytowania pracownika. Naruszenie to może być przesłanką rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia (II PK 171/07).
Przez odpowiednie kwalifikacje, które pozwalają na przesunięcie pracownika do innej pracy, należy rozumieć nie tylko jego przygotowanie zawodowe, czyli wykształcenie formalne, zdobyte doświadczenie zawodowe i posiadane umiejętności, ale także zdolności psychofizyczne do wykonywania określonych czynności z punktu widzenia zdrowia fizycznego (wyrok SN z 4 października 2000 r., I PKN 61/00).
WAŻNE!
W przypadku polecenia dotyczącego wykonywania czynności wynikających z rodzaju pracy określonej w umowie o pracę, pracodawca nie musi dokonywać wypowiedzenia zmieniającego oraz nie ma obowiązku stosowania art. 42 § 4 k.p. To samo dotyczy czynności, których pracownik na ogół nie wykonuje, ale należą do zakresu jego obowiązków.
Przykład
Do podstawowych zadań pracownika firmy należy rozładunek towarów i ich rozlokowanie wewnątrz sklepu. W razie potrzeby można go również skierować do pracy w kasie, gdyż zadanie to wchodzi do zakresu czynności będących obowiązkami pracownika.
W razie przestoju
Uzasadnione potrzeby pracodawcy to nie jedyny powód pozwalający na czasowe skierowanie pracownika do innej pracy niż wynikająca z umowy o pracę. Możliwość taka istnieje także w przypadku przestoju, czyli nieplanowanej i okresowej przerwy uniemożliwiającej czasowe świadczenie pracy przez pracownika. Pracodawca może na czas przestoju powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, przez którą należy rozumieć pracę odpowiadającą kwalifikacjom pracownika lub zbliżoną do jego kwalifikacji, którą pracownik zdolny jest wykonywać (art. 81 § 3 k.p.). Co do pojęcia „odpowiednich kwalifikacji”, jakich wymaga praca zastępcza powierzona w czasie przestoju, nie ma istotnych różnic między art. 42 § 4 k.p. i art. 81 § 3 k.p. Oba ww. przepisy pozwalają na czasowe powierzenie pracownikowi innej pracy bez konieczności dokonywania wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Możliwość powierzenia pracownikowi innej odpowiedniej pracy w razie przestoju nie jest jednak ograniczona żadnym kalendarzowym terminem. Zatem jest dopuszczalne, aby trwało dłużej niż 3 miesiące w roku kalendarzowym i może towarzyszyć jej obniżenie wynagrodzenia pracownika w porównaniu z wynagrodzeniem pobieranym przez pracownika poprzednio, jeżeli przestój nastąpił z jego winy.
Przykład
Pracownik zatrudniony na stanowisku kierowcy spowodował kolizję drogową, w wyniku której samochód został oddany do naprawy. Pracownik ten został skierowany na okres 4 miesięcy do wykonywania drobnych napraw w warsztacie, gdyż z wykształcenia jest mechanikiem samochodowym. W tym okresie będzie otrzymywał niższe wynagrodzenie przewidziane za wykonywanie takiego rodzaju pracy. Gdyby jednak kolizja nie nastąpiła z jego winy, przysługiwałoby mu wyższe wynagrodzenie, jakie otrzymywał na poprzednim stanowisku kierowcy.
Odmowa podjęcia innej pracy
Obowiązkiem pracownika jest stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa pracy lub umową o pracę (art. 100 § 1 k.p.). Formalnie pracownik nie może sprzeciwić się czasowemu skierowaniu go do innej pracy. Nie oznacza to jednak, że legalność tego polecenia nie będzie nigdy przedmiotem kontroli sądowej. Najczęściej stanie się tak w sytuacji, gdy odmowa podjęcia powierzonej pracy spowoduje ujemne dla pracownika konsekwencje, np. stanowi uzasadnienie wypowiedzenia umowy o pracę lub jej rozwiązania bez wypowiedzenia albo zastosowania kary porządkowej. Może zdarzyć się i tak, że pracownik odmówi wykonania polecenia i rozwiąże z pracodawcą umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy tego ostatniego, twierdząc, że polecenie w istocie było formą szykany ze strony pracodawcy lub istniały przeciwwskazania zdrowotne do czasowego świadczenia przez niego innej pracy, czego nie uwzględnił pracodawca.
Podstawa prawna:
- art. 42 § 4, art. 81 § 3, art. 100 § 1 Kodeksu pracy,
- wyroki Sądu Najwyższego z:
– 4 października 2000 r. (I PKN 61/00, OSNP – wkł. 2001/10/9),
– 21 lutego 2008 r. (II PK 171/07, OSNP 2009/9–10/118).