Przepisy Kodeksu pracy oraz ustaw szczególnych przewidujące ochronę zatrudnienia poszczególnych grup pracowników zostają wyłączone lub ograniczone w razie przeprowadzania zwolnień grupowych z przyczyn niedotyczących pracowników. Dokonywane są one na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (zwanej dalej ustawą).
Ograniczenia zastosowania ogólnych zasad ochrony stałości stosunków pracy uzasadnione są potrzebą ułatwienia pracodawcy dokonania zwolnień pracowników lub zmiany ich warunków pracy w sytuacjach, gdy wymagają tego jego potrzeby.
Zakres wyłączenia lub ograniczenia norm ochronnych prawa pracy przewiduje art. 5 ustawy. Przepis ten modyfikuje zakres i sposób ochrony poszczególnych grup pracowników. Przy czym modyfikacja ta jest zróżnicowana w stosunku do różnych grup pracowników, których stosunki pracy podlegają szczególnej ochronie.
Wyłączenia przy wypowiadaniu umów
Przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia nie stosuje się art. 38 i 41 k.p., a także przepisów odrębnych dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy (art. 5 ust. 1 ustawy). Jednak od tej zasady istnieją poważne wyjątki określone w dalszej części tego przepisu, tj. w art. 5 ust. 2–4. Należy przede wszystkim zaznaczyć, że w razie niezawarcia porozumienia, o którym mowa w art. 3, przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy, a także warunków pracy i płacy, stosuje się art. 38 k.p. Przepis ten wymaga zawiadomienia zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika o zamiarze wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony.
WAŻNE!
Jeśli nie dojdzie do zawarcia porozumienia określającego zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia, pracodawca będzie zmuszony także podczas zwolnień grupowych konsultować z zakładową organizacją związkową zamiar złożenia wypowiedzenia umowy o pracę lub wypowiedzenia zmieniającego pracownikom zatrudnionym na czas nieokreślony.
Ponieważ zakres ograniczeń ochrony zatrudnienia poszczególnych grup pracowników jest zróżnicowany, poniżej zostanie przedstawiony podział tych pracowników na 3 grupy w zależności od tego, w jakim stopniu regulacje ustawy ograniczają zakres ochrony tych pracowników.
Tylko wypowiedzenie zmieniające
Do pierwszej grupy pracowników, których ochrona ulega jedynie niewielkiemu ograniczeniu, należą pracownicy, wobec których pracodawca w czasie zwolnienia grupowego może zastosować tylko wypowiedzenie zmieniające. Chodzi tu o pracowników będących:
- w wieku przedemerytalnym,
- ojcami w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego,
- członkami rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego,
- członkami zarządu zakładowej organizacji związkowej,
- członkami zakładowej organizacji związkowej, upoważnionymi do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,
- członkami specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej,
- członkami specjalnego zespołu negocjacyjnego, zespołu przedstawicielskiego albo przedstawicielem pracowników w radzie nadzorczej spółki powstałej w wyniku połączenia transgranicznego spółek,
- społecznymi inspektorami pracy,
- osobami powołanymi do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego,
- członkami rady pracowników oraz
- pracownicami – kobietami w ciąży i na urlopie macierzyńskim.
Szczególna ochrona stosunku pracy tych pracowników polega na tym, że pracodawca nie może z nimi rozwiązać umowy o pracę w czasie trwania okresu ochronnego. Ochrona ta zostaje zachowana także w czasie zwolnienia grupowego. Wprowadzono jedynie możliwość wypowiedzenia im warunków pracy lub płacy. Pracodawca może za pomocą wypowiedzenia zmieniającego przekształcić ich warunki pracy, np. przez zaproponowanie innego stanowiska czy wynagrodzenia. Jednak w razie wypowiedzenia tym pracownikom warunków pracy lub płacy, które spowoduje obniżenie ich wynagrodzenia, przysługuje im dodatek wyrównawczy do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy.
Bez dodatków wyrównawczych
Wobec drugiej grupy pracowników chronionych pracodawca może zastosować wypowiedzenie zmieniające, ale już bez konieczności wypłaty im dodatków wyrównawczych. Możliwe jest także zastosowanie wobec nich wypowiedzenia umowy o pracę, jednak jest to uzależnione od zaistnienia warunków określonych w art. 5 ust. 3 i 4 ustawy. Chodzi tu o pracowników korzystających z urlopu lub nieobecnych w pracy z innych usprawiedliwionych przyczyn (np. z powodu choroby). Wobec tych pracowników pracodawca może zastosować wypowiedzenie zmieniające, lecz w razie obniżenia ich wynagrodzenia w wyniku ww. wypowiedzenia nie mają oni prawa do dodatków wyrównawczych.
Pracodawca może także wypowiedzieć tym pracownikom umowy o pracę. Jest to jednak dopuszczalne tylko w przypadku urlopu trwającego przynajmniej 3 miesiące oraz w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy (np. z tytułu choroby).
Jeśli chodzi o urlop, to przyjmuje się tu wszelkie urlopy pracownicze, a więc zarówno wypoczynkowe, jak i bezpłatne czy wychowawcze, z wyjątkiem urlopu macierzyńskiego. Natomiast w przypadku innej nieobecności pracownika pracodawca może ww. pracownikom wypowiedzieć umowę o pracę tylko wtedy, gdy ta nieobecność trwa dłużej niż okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Wypowiedzenia w trakcie procedury przygotowawczej do zwolnień grupowych >>
Wypowiedzenie umowy bez ograniczeń
Natomiast do trzeciej grupy pracowników należą ci, którym pracodawca może w ramach zwolnień grupowych wypowiedzieć umowę o pracę bez żadnych ograniczeń. Dotyczy to np. pracowników będących radnymi gmin, posłami, senatorami czy będących członkami rady naukowej w jednostce badawczo-rozwojowej oraz innych, którzy nie zostali wymienieni w art. 5 ust. 5 ustawy. Wynika to z art. 5 ust. 1 ustawy, który generalnie wyłącza stosowanie przepisów odrębnych dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, poza wyjątkami wskazanymi w dalszej części tego przepisu.
Podstawa prawna:
- art. 38, 41 Kodeksu pracy,