Przepisy nie określają dokładnie, kiedy mamy do czynienia z pracą w porze nocnej. Pora nocna obejmuje 8 godzin między godziną 21.00 a 7.00 (art. 1517 § 1 k.p.). Pracodawca samodzielnie ustala, w jakich konkretnie godzinach przypada u niego pora nocna. Wskazanie pory nocnej powinno nastąpić w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy. Jeśli pracodawca nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy ani też nie jest objęty układem zbiorowym pracy, wówczas ustala porę nocną samodzielnie, przy czym o jej godzinach powinien powiadomić pracowników na piśmie w informacji, o której mowa w art. 29 § 3 k.p. Należy wyraźnie zaznaczyć, że obowiązek ustalenia pory nocnej mają wszyscy pracodawcy, a nie tylko ci, którzy zakładają, iż praca w porze nocnej będzie normalnym elementem organizacji czasu pracy, albowiem jak już wyżej wskazano praca w nocy może wynikać z potrzeb incydentalnych, których nie można wcześniej przewidzieć.
Jaki system czasu pracy wprowadzić dla kierowcy zajmującego się przewozem osób w firmie>>
W przypadku gdy pracodawca nie określił pory nocnej za porę nocną, należy przyjąć cały okres między godziną 21.00 a 7.00, a więc pracodawca ma obowiązek wypłacenia dodatku z tytułu pracy w porze nocnej za wszystkie godziny pracy w tym okresie.
Pracownicy wykonujący pracę w nocy
Za pracownika pracującego w nocy uważa się osobę, której rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub której co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Pojęcie to jest istotne, ponieważ wprowadzono pewne ograniczenia dotyczące świadczenia pracy przez takie osoby. Czas pracy tych osób nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeśli wykonują prace szczególnie niebezpieczne lub związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.
Wykaz tych prac określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy, po zaciągnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę lekarską nad pracownikami.
Ograniczenie długości czasu pracy nie dotyczy:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy, czyli pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych,
- przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Czy w jednym zakładzie można ustalić różne pory nocne>>
Zakaz zlecania pracy w porze nocnej
Świadczenie pracy w porze nocnej łączy się ze szczególnym obciążeniem psychofizycznym pracowników, dlatego też ustawodawca wprowadził zakaz pracy w nocy dla niektórych grup pracowników.
Należą do nich:
- osoby objęte całkowitym zakazem pracy nocnej, tj.:
– kobiety w ciąży (w przypadku tych pracownic obowiązuje generalny zakaz pracy nocnej, pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest zobowiązany na okres ciąży zmienić jej rozkład czasu pracy tak, aby mogła wykonywać pracę poza porą nocną; jeżeli nie jest to możliwe lub jest niecelowe, pracownica taka powinna zostać przeniesiona do innej pracy, która nie jest prowadzona w porze nocnej, a w razie braku takiej możliwości pracodawca powinien zwolnić pracownicę z obowiązku świadczenia pracy),
– młodociani,
- pracownicy objęci warunkowym zakazem, który może być uchylony, tj.:
– opiekujący się dzieckiem w wieku do lat 4 (mogą oni być zatrudniani w nocy tylko, jeżeli wyrażą na to zgodę),
– niepełnosprawni (mogą być zatrudniani w nocy, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne, a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad takimi pracownikami wyrazi na to zgodę lub jeżeli niepełnosprawny zatrudniony jest przy pilnowaniu mienia).
Wynagrodzenie za pracę w nocy
Ponieważ wykonywanie pracy w nocy wymaga zwiększonego wysiłku, ustawodawca postanowił, że za taką pracę przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia. Dodatek z tego tytułu przysługuje każdej osobie pracującej w nocy, bez względu na to, czy jest zaliczana do pracowników pracujących w nocy. Wynagrodzenie dodatkowe za pracę w porze nocnej wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dodatek przysługuje za każdą godzinę pracy w porze nocnej.
Minimalne wynagrodzenie za pracę ustalane jest na podstawie przepisów ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Od 1 stycznia 2009 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1276 zł.
Jak prawidłowo zlecać pracę nocną>>
W celu obliczenia dodatku z tytułu pracy w porze nocnej minimalne wynagrodzenie za pracę powinno się podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w miesiącu, w którym wystąpiła praca w porze nocnej. Z uwagi na powyższe wysokość dodatku z tytułu pracy w porze nocnej w poszczególnych miesiącach będzie zróżnicowana (patrz tabela u dołu kolumny).
Dodatek za pracę w porze nocnej może zostać zastąpiony ryczałtem. Jest to jednak możliwe tylko w odniesieniu do pracowników, którzy wykonują pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy. Wysokość ryczałtu powinna zostać tak ustalona, aby odpowiadała przewidywanemu wymiarowi czasu pracy w porze nocnej. W przypadku ustalenia ryczałtu w zbyt niskiej wysokości pracownik może wystąpić z roszczeniem o wypłacenie różnicy między ustalonym ryczałtem a wynagrodzeniem, do jakiego miałby prawo, gdyby pracodawca wypłacał dodatek za pracę w porze nocnej.
Podstawa prawna:
- art. 29 § 3, 1517 § 1, 1518 § 1, art. 178–1781, art. 203 § 1 Kodeksu pracy,