Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej zobowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu (art. 8 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa). Płatnikami podatków są m.in. pracodawcy wypłacający swoim pracownikom wynagrodzenia. Płatnik nie jest organem podatkowym, a czynności przez niego podejmowane w celu obliczenia i pobrania należności podatkowych mają jedynie charakter czynności materialno-rachunkowych, które nie wszczynają postępowania podatkowego (wyrok NSA z 29 listopada 1984 r.).
Należy ponadto podkreślić, że w myśl art. 93 § 1 Ordynacji podatkowej osoba prawna zawiązana (powstała) w wyniku łączenia się:
- osób prawnych,
- osobowych spółek handlowych,
- osobowych i kapitałowych spółek handlowych
- wstępuje we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki każdej z łączących się osób lub spółek.
Przepis ten stosuje się odpowiednio do osoby prawnej łączącej się przez przejęcie:
- innej osoby prawnej (osób prawnych),
- osobowej spółki handlowej (osobowych spółek handlowych).
Osoba prawna zawiązana (powstała) w wyniku:
- przekształcenia innej osoby prawnej,
- przekształcenia spółki niemającej osobowości prawnej
- wstępuje we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki przekształcanej osoby lub spółki.
Regulację tę stosuje się odpowiednio do:
- osobowej spółki handlowej zawiązanej (powstałej) w wyniku przekształcenia:
- innej spółki niemającej osobowości prawnej,
- spółki kapitałowej,
- spółki niemającej osobowości prawnej, do której osoba fizyczna wniosła na pokrycie udziału wkład w postaci swojego przedsiębiorstwa.
Odpowiedzialność majątkowa płatnika
Na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej płatnik, który nie wykonał obowiązków, odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany, a niewpłacony całym swoim majątkiem. Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że płatnik nie wywiązał się ze swoich obowiązków, organ ten wydaje decyzję o odpowiedzialności podatkowej płatnika, w której określa wysokość należności z tytułu niepobranego lub pobranego, a niewpłaconego podatku.
Wskazana zasada nie znajduje zastosowania w dwóch sytuacjach:
- jeżeli odrębne przepisy stanowią inaczej albo
- jeżeli podatek nie został pobrany z winy podatnika.
W tych sytuacjach organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatnika.
Odpowiedzialność karno-skarbowa
Płatnik, który nie wywiązuje się z obowiązków, podlega odpowiedzialności karnej skarbowej. Należy podkreślić, że takiej odpowiedzialności mogą podlegać tylko osoby fizyczne. Stąd też, jeżeli pracodawcą jest osoba prawna, odpowiedzialność karną poniosą w szczególności te osoby, które są w spółce odpowiedzialne za prowadzenie spraw związanych z naliczaniem i pobieraniem i wpłacaniem podatków.
Należy pamiętać, że za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.
Ponadto na samym płatniku ciąży obowiązek wyznaczenia osoby, do której obowiązków będzie należeć obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot. Płatnik jest w szczególności zobowiązany do zgłoszenia w terminie wyznaczonym do dokonania pierwszej wpłaty organowi podatkowemu danych takiej osoby (imię, nazwisko i adres).
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Najwyższego z 2 lipca 2002 r., w którym stwierdzono: „skoro zarząd spółki prowadzi sprawy tej spółki, a pracami zarządu kieruje jego prezes, to jeżeli nie powierzono spraw spółki jako płatnika podatku od wynagrodzeń osób fizycznych (zaliczek na ten podatek) innemu z członków zarządu albo kierownikowi innej komórki organizacyjnej tej firmy, prezes zarządu spółki jest tą osobą, która zajmuje się jej sprawami gospodarczymi w powyższym zakresie, jeżeli nie dojdzie do wskazania, stosownie do art. 31 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa innej jeszcze osoby odpowiedzialnej za czynności spółki jako płatnika podatku”.
WAŻNE!
Osoba wyznaczona nie ponosi odpowiedzialności majątkowej ciążącej na płatniku za niepobrane lub nieodprowadzone podatki, nie ona jest bowiem płatnikiem tego podatku.
Podobnie osoba, która w ramach jednostki organizacyjnej jest zobowiązana do wyznaczenia osoby, do której obowiązków będzie należeć obliczanie, pobieranie i terminowe wpłacanie kwot podatków nie odpowiada (majątkowo) jak płatnik podatku w sytuacji, gdy obowiązku takiego nie wykona.
Charakter odpowiedzialności
W prawie podatkowym nie występuje solidarna odpowiedzialność płatnika i podatnika za niepobrany podatek (każdy ponosi samodzielną odpowiedzialność za niewykonanie ciążących na nim obowiązków). Odpowiedzialność za niepobranie podatku ponosi wyłącznie płatnik.
Jeżeli płatnik nie pobierze należnego podatku od podatnika i decyzją organu podatkowego będzie zobowiązany do jego zapłaty, to takiej sytuacji nastąpi bezpodstawne wzbogacenie podatnika. W takim przypadku powinien on zwrócić płatnikowi kwotę podatku, której płatnik nie pobrał z jego przychodu.
Zasadą jest, że za podatki (zaliczki) niepobrane od podatnika, mimo takiego obowiązku, odpowiada płatnik a nie podatnik; płatnik ma roszczenie regresowe w stosunku do podatnika, dochodzone na drodze procesu cywilnego (wyrok NSA z 26 kwietnia 2000 r., III SA 833/99). Płatnik może wytoczyć przeciwko podatnikowi powództwo cywilne z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w trybie art. 405 k.c. W takiej sytuacji należy jednak zdawać sobie sprawę, że na podstawie art. 409 k.c. obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że - wyzbywając się korzyści - powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Podstawa prawna:
- ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa - DzU z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.,
- art. 405,409 Kodeksu cywilnego,
- wyrok SN z 2 lipca 2002 r., IV KK 164/02, OSNKW 2002/11-12/106,
- wyroki NSA
- z 29 listopada 1984 r., SA/Gd 929/84, ONSA 1984/2/115
- z 26 kwietnia 2000 r., III SA 833/99, niepubl.